Onkoloq: “Qadınlarımız düşünür ki, tütündən istifadə edəndə elit təbəqənin nümayəndəsi olurlar” - MÜSAHİBƏ

Son illər bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da onkoloji xəstəliklər xeyli artıb. Bu xəstəliklərin ən təhlükəli tərəfi odur ki, bəzən müalicəsi ya çox çətin olur, ya da ümumiyyətlə olmur. Beləliklə, insanlar bir çox halda faktiki olaraq ölümlərini gözləməli olurlar. Bir aforizm var: xəstəxana divaları məscidlərdən daha çox dua eşidib. Bəlkə də, ən çox dua edənlər məhz onkoloji xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərdir. 

Crossmedia.az-ın əməkdaşları məsələnin aktuallığını nəzərə alaraq tanınan həkim, onkoloq, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Fərid Museyibovdan geniş müsahibə alıb. Müsahibəni təqdim edirik:

- Fərid doktor, onkoloji xəstəliklər son illərdə həm dünyada, həm də ölkəmizdə xüsusilə aktual məsələyə çevrilib. Onkoloji xəstəliklərin bu qədər kütləviləşməsi nə ilə bağlıdır?

- Təkcə bizim ölkədə deyil, bütün dünyada onkoloji xəstələr çox sürətlə artmağa başlayır. Əvvəllər buna yaşlı insanların xəstəliyi deyirdilər. Məsələn, bizim yanımıza gələn pasiyentlərimizin 60, 70, 80 yaşı olurdu. Amma onkoloji xəstəliklər indi çox cavanlaşıb. Nəinki 30, 40 yaşına çatmamış insanlarda, hətta uşaqlarda da bu xəstəliklərə rast gəıinir. 40 – ı çıxmamış uşaqda da onkoloji xəstəlik ola bilər. Yəni onkoloji xəstəliklər çox cavanlaşıb. Ürək- damar xəstəlikləri indiyədək dünyada birinci yerdə idi. Amma son 6 ayda Bakıda aparılmış statistika göstərdi ki, artıq onkoloji xəstəliklər birinci sıraya keçib. Yəni ürək-damar xəstəliklərini qabaqlayıb. Bu, həqiqətən də, bir SOS siqnalıdır. İnsanlar bunun haqqında çox düşünməlidirlər. Türkiyədə təhsil aldığım dövrdə baxırdım ki, orada bütün gənclər, uşaqlar, hətta hamilə qadınlar tütün məhsullarından çox geniş istifadə edirdilər. Ölkəmizə qayıdandan sonra gördüm ki, artıq bu durum bizdə də var. Əvvəl qadınlarımızın çox nadir halda siqaret çəkdiklərini müşahidə edərdik. Son zamanlar isə həm kişilər, həm də qadınlar arasında siqaret, qəlyan istifadəsi çox geniş yayılıb. Sanki qadınlarımız düşünür ki, bunlardan istifadə etdikdə elit təbəqənin nümayəndəsi kimi görünürlər. Amma düşünmürlər ki, bu, insanı həyatımızın ən müalicəsiz xəstəliyi olan xərçəngə yoluxdura bilər. Təbii ki, vaxtında müraciət olunsa, müalicəsi mümkündür. Çox təəssüf ki, bizim insanlar xərçəngin 3-cü, 4-cü mərhələsində müraciət edirlər. Onkoloji xəstəliklərin sürətlə artmasının başlıca səbəbi həyat tərzidir – qidalanma, hava çirkliliyinin artması, az hərəkətlilik. Bildiyimiz kimi, əvvəllər süd vəzi xərçəngi daha çox inkişaf etmiş ölkələrdə rast gəlinirdi. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə daha az olurdu. Bu, həm də uşaq sayı ilə bağlı məsələdir. Ancaq artıq ölkəmizdə də süd vəzi xərçəngi geniş yayılıb. Bunun yaranma səbəblərindən biri uşaq sayının az olması və yaxud da uşaq doğulduqdan sonra ana südü verilməməsidir. Ancaq qeyd etdiyim digər faktorlar- tütün məmulatlarından, alkoqoldan istifadə, artıq çəkilik, hava çirkliliyi də məsələdə mühüm rol oynayır. Əvvəllər Bakı şəhərində maşın az, yaşıllıqlar çox idi. İndi isə bu yaşıllıqlar məhv olub, yerinə binalar tikilib və maşınların sayı sürətlə artıb. Maşınlardan çıxan tüstü təbii ki, onkoloji xəstəliklərin daha sürətlə artmasına səbəb olur. Digər bir səbəb isə “fast food” qidalarının istifadəsidir. Buraya dönər, hamburger, rəngli və qazlı içkilər daxildir. Bunların hamısı onkoloji xəstəliklərin yaranma səbəbləri sırasındadır. 

"Vaxtında üstünə düşülsə, xəstəliyin tam müalicəsi mümkündür"

- Onkoloji xəstəliklərlə bağlı diaqnoz necə qoyulur?

- Bəzən bu xəstəliklər özlərini gec göstərə bilir. Bəzi pasiyentlərimiz deyirlər ki, məndə heç bir ağrı, simptom yoxdursa, niyə həkimə müraciət edim? Amma ağrı olsun-olmasın, mütləq şəkildə ildə ən az 1-2 dəfə həkimə müraciət edib, müayinədən keçmək lazımdır. Bildiyimiz kimi, ölkəmizdə son dövrlər səhiyyə sahəsi çox geniş inkişaf edib, artıq icbari tibbi sığorta mövcuddur. Məhz icbari tibbi sığorta ilə rentgendən keçmək, KT, MRT etmək mümkündür. Vətəndaşlar ən azından ilkin olaraq bu müayinələrdən keçsələr və düzgün diaqnoz qoyulsa, təbii ki, ilkin mərhələdə — söhbət burada 1-ci, 2-ci mərhələdən gedir —xərçəngin 100%-lik müalicəsi mümkündür. Amma  təəssüflər olsun ki, insanlarımız bizə 3-cü, 4-cü mərhələdə müraciət edirlər. Bu zaman isə xəstəlik ya metastaz verir, ya da digər orqanlara yayılmış olur. Nəticədə həm xəstəliyin müalicəsi üçün maddi cəhətdən çox pul tələb olunur, həm də iş çətinləşir. Amma təkrar edirəm, vaxtında üstünə düşülsə, xəstəliyin tam müalicəsi mümkündür. 

- Bəs müalicə proseduru necədir?

- Dediyim kimi, ilk növbədə bunun mərhələsi araşdırılmalıdır. Baxır hansı orqan şişib, şişin ölçüsü nə qədərdir. Buna uyğun olaraq addım atılır. Elə orqan var ki, tam cərrahi əməliyyatla yüz faiz müalicə mümkün olur. Bir şərtlə ki, xəstə sonra nəzarətdə saxlanılsın. Yox, əgər şişin ölçüsü böyükdürsə, digər orqanlara yayıla bilərsə, o zaman həm cərrahi müalicə, həm şüa müalicəsi, həm də kimyəvi terapiya lazım olur. Son dövrlər müalicənin bir növü olan “ağıllı dərman” bütün dünyada tətbiq olunur. Kimyaterapiya digər orqanlara mənfi təsir etdiyi halda, “ağıllı dərman” şişin özünü məhv edir. 

- Bahadır?

-Ümumiyyətlə,  şüa müalicəsi, kimyaterapiya və “ağıllı dərman” olmasından asılı olmayaraq onkoloji xəstəliklərin müalicəsi üçün çox pul tələb olunur. Ona görə biz həmişə pasiyentlərimizə deyirik, vaxtında gəlin ki, həm maliyyə baxımından sizin üçün uyğun olsun, həm də sağalmaq şansınız daha yüksək olsun. Bizim bir şüarımız var: “Erkən tanı can qurtar.” Ancaq dediyim kimi, bizim insanlar nədənsə çox qorxurlar. Qorxmaq yox,  vaxtında müraciət etmək lazımdır. Bir də düzgün həkimə yönlənmək lazımdır. Yəni bu, mütləq onkoloqun nəzarəti altında olmalıdır. Çünki hər həkimin öz sahəsi vardır.

"Xərçəngin yaşı yoxdur"

-Bilirik ki, xərçəngin müxtəlif növləri vardır. Ən təhlükəlisi hansı hesab olunur?

-Əgər 3-cü, 4-cü mərhələdirsə, bunun bütün növləri təhlükəlidir. Yəni fərqi yoxdur ki, bu süd vəzi xərçəngidir, bağırsaq xərçəngidir, prostat vəzi xərçəngidir, yoxsa başqasıdır- bunun fərqi yoxdur. Vaxtında müraciət olunarsa, təbii ki, 1-ci, 2-ci dərəcədə 100%-lik müalicəsi var. Amma təəssüf ki, dediyim kimi, ağrı simptomlarının olmaması insanlarda belə bir fikir yaradır ki, mənim heç bir problemim yoxdur, mən niyə həkimə getməliyəm? Amma bu, yanlış  düşüncədir. Yəni ən azından ildə 1-2 dəfə müayinədən keçmək lazımdır. Dediyim kimi, xərçəngin yaşı yoxdur. Xüsusilə qeyd edim ki, stress də xərçəngə səbəb olur. Bir pasiyentimiz bir Rusiyadan müraciət etmişdi. Oğlu meşədə itmişdi. On gündən sonra oğlunu tapsa da, özündə süd vəzi xərçəngi aşkarlandı.

- Bəs xəstəliyin özünü gizlətmə dövrü nə qədərdir?

-Bu da yenə şişin növündən asılıdır. Məsələn, elə şiş var ki, 10 il gizli qalır. Xəstələr bəzən tam təsadüfən, başqa bir əməliyyat üçün müayinədən keçəndə onkoloji xəstə olduqlarını öyrənirlər. Bir də dediyim kimi, dəqiq diaqnoz çox önəmlidir. Yəni türklərin bir sözü var: hər parıldayan qızıl deyil. Hər gördüyümüz də xərçəng deyil. Yalnız KT, MRT və yaxud da bir əkilmənin nəticəsinə görə biz xəstəyə xərçəng diaqnozu qoya bilmərik. Bir yanlış sözə görə pasiyent əməliyyat oluna, kimyaterapiya ala bilər. Bu, çox risklidir. Bu mənada həkim məsuliyyətli olmalı, pasiyent isə düzgün ünvana müraciət etməlidir. 

- Dünyada və ya ölkəmizdə ən çox yayılmış xərçəng növü hansıdır?

- Ölkəmizdə qadınlar arasında süd vəzi, kişilər arasında ağciyər və prostat vəzi xərçəngi daha geniş yayılıb Artıq qadınlarda da ağciyər xərçəngi kütləviləşib. Bunun əsas səbəbi onların da tütün məmulatlarından çox istifadə etməsidir. 

"Artıq elə bir ailə yoxdur ki, orada onkoloji xəstəlikdən əziyyət çəkən bir nümayəndəsi olmasın"

- Bir çox hallarda pasiyentə Azərbaycanda diaqnoz qoyulduğu halda, o, müalicə üçün başqa ölkəyə gedir. Sizcə, bunun səbəbi nədir?

- Artıq elə bir ailə yoxdur ki, orada onkoloji xəstəlikdən əziyyət çəkən bir nümayəndəsi olmasın. Onkoloji xəstəliklər ürək-damar xəstəliklərini keçib. Ona görə də sadəcə düzgün həkim seçmək lazımdır. Əvvələr maddi-texniki bazamız biraz zəif idi. Məsələn, tibb təhsilimiz də dünya səviyyəsində deyildi və dünya standartlarına cavab vermirdi. Amma indi vəziyyət başqa cürdür. Səhiyyənin inkişafına dövlət səviyyəsində diqqət göstərilir. Xaricdə təhsil kifayət qədər həkimimiz var.  Yəni, artıq ölkəmizdə dünya standartlarına uyğun həkimlər var. Artıq həkim üçün başqa ölkələrə getməyə ehtiyac yoxdur. Əsas məsələ düzgün mütəxəssisə müraciət etməkdir. 

- Fərid müəllim, siz spesifik sahənin nümayəndəsisiniz.  Bəzən bəs xəbər də verməyə məcbur olursuz. O prosesi necə tənzimləyirsiz?

- Xaricdə belə xəbərləri xəstənin özünə deyirlər. Çünki onların da öz planları, bitirmək istədiyi işləri var. Bizdə isə vəziyyət bir qədər fərqlidir. Bizim elə xəstələrimiz olub ki, intihar edib. Odur ki, biz bəd xəbəri xəstənin özünə yox, yaxınlarına deyirik. Onu da deyim ki, çox zaman insanlar onkoloqa müraciət etməkdən qorxurlar. Çünki onlarda fobiya var. Fikirləşirlər ki, məsələn, mən Fərid doktorun yanına getdimsə, deməli, məndə nə isə var.  Bir il bundan əvvəl Gəncədən bir xanım gəldi. 47 yaşı var idi. Pasientə dedim ki, sizi bir rentgen edək, ağ ciyərinizi baxaq. Razılaşdı. Nəticəni görəndən sonra pasiyenti ikinci dəfə kate- yə göndərdim. Tərəddüd etsə də, yenə razılaşdı. Nəticədə məlum oldu ki, qadında heç nə yoxdur. Qadına bu xəbəri verəndə inanmaq istəmirdi. Yəni bu, məsuliyyətli, insanların həyatlarına müəyyənləşdirən işdir. Lazım gələrsə, bir neçə dəfə müayinəyə göndərmək lazımdr. 

"Son zamanlar heyvanlara verilən dərmanlardan istifadə edənlər var"

- Siz alimsiniz, tibb nəzəriyyəsini bilirsiniz. Tibb təhsilində hansı yeniliklərə ehtiyac var, sizcə?

- Gərək kimsə kiməsə baxıb deməsin ki, mən də həkim olacam. Bizim elə tələbələrimiz olub ki, savadlıdır, ancaq qandan qorxur. Ona görə də ikinci, üçüncü kursda təhsilini dayandırıb. Elə müğənnilərimiz olub ki, ikinci və üçüncü kursa qədər Tibb Universitetində oxuyub, sonra təhsilini atb. Yəni tək oxumaq kifayət deyil, həm də insanın özünün həvəsi, istəyi olmalıdır. Yəni tibbə pula görə gəlmək lazım deyil. Çalışmaq lazımdır ki, vicdanı pula qurban verməyəsən. Əgər vicdanı pula qurban verdinsə, səndən həkim olmayacaq. Pul çox şeydir, amma hər şey deyil. Hər oxuyan Molla Pənah Vaqif olmur. Hər ağ xalatı gördüyümüz həkim deyil. Artıq qəssablar da ağ xalat geyinir. 

- Dünyada qəbul olunmuş protokollar var. Heç olubmu ki, vicdanınız həmin protokolun tələbləri ilə üst – üstə düşməsin?

- Məsələ burasındadır ki, dediyiniz kimi, onkoloji xəstəliklərlə bağlı Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının bizə verdiyi bir protokol var. Biz protokoldan kənara çıxa bilmərik. Bu, mümkün deyil. Çünki ağır nəticələri ola bilər. Xəstələrimiz bəzən  ümidlərini xalq təbabətinin istifadə etdiyi müalicə metodlarına bağlayırlar. Biri deyir, qurbağa ilə müalicə edirəm, biri deyir, kərtənkələ ilə müalicə edirəm, biri deyir, otlarla müalicə edirəm... Bunlara aldanmaq olmaz. Son zamanlar heyvanlara verilən dərmanlardan istifadə edənlər var, neçə xəstə qanaxma ilə gəlib yanımıza və neçəsi həyatını itirib. Pasiyentlərimizə onu məsləhət görərdim ki, sabah daha ağır nəticə ilə üzləşməmək üçün əsl mütəxəssisə müraciət etsinlər. 

Kənan Novruzov,

Mehriban Yariyeva