Şirməmməd Hüseynov - milli irsimizin keşikçisi

17 dekabr Azərbaycan ziyalılıq ənənəsinin simvollarından olan, Ali Media Mükafatı laureatı, Prezident təqaüdçüsü, professor Şirməmməd Hüseynovun anım günüdür. Ömrünü milli ideologiyanın, dövlətçiliyin və mətbuat tariximizin öyrənilməsinə, təbliğinə həsr edən bu böyük şəxsiyyət ölkəmizin intellektual və mənəvi irsində dərin iz buraxıb.

Şirməmməd Hüseynov Azərbaycan jurnalistikasının tarixində əsl məktəb yaradıb. Onun araşdırmaları yalnız tarixi faktların deyil, milli ideologiyanın, Vətən sevgisinin aşılanmasında da mühüm rol oynadı. O, mətbuat tariximizin araşdırılmasıyla sadəcə bir alim kimi yox, milli dəyərlərə bağlı bir vətənpərvər kimi məşğul oldu.

Şirməmməd müəllim tələbkar, prinsipial və güzəştsiz mövqeyi ilə tanınırdı. Onun tələbələri üçün o, sadəcə müəllim deyil, həyat dərsi verən bir şəxsiyyət idi. O, tələbələrinə yalnız peşəkar bilik deyil, milli mənlik, vətənpərvərlik ruhu da aşılayırdı. Şirməmməd Hüseynovun fəaliyyəti milli ideologiyanın və dövlətçiliyin inkişafında böyük töhfə oldu. Onun prinsipləri və dəyərləri bu gün də Azərbaycan gəncliyi üçün bir örnəkdir.

Bu gün biz onu sevgi və minnətdarlıqla xatırlayır, göstərdiyi yolla irəliləməyə çalışırıq. O, Azərbaycanın əsl ziyalı nümunəsi idi və əbədi olaraq xalqımızın yaddaşında yaşayacaq.

Ustadın 100 illik yubileyi münasibətilə Crossmedia.az saytı olaraq başladığımız “Jurnalistikanın Şirməmməd Hüseynov zirvəsi” adlı rubrikamızı davam etdiririk. “Şərq” qəzetinin baş redaktoru, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, mətbuat tarixi araşdırıcısı Akif Aşırlı rubrikamız çərçivəsində Şirməmməd müəllim haqqında təəssüratlarını bölüşüb...

-Şirməmməd Hüseynovun Azərbaycan jurnalistikasının inkişafında, vicdanlı və peşəkar jurnalistlərin yetişməsində müstəsna rolu olub. Bu barədə sizin də qeydləriniz oxucularımız üçün maraqlı olar.

-Təbii ki, Şirməmməd Hüseynov Azərbaycanda bütöv bir jurnalist nəslinin müəllimidir. O, mənim də müəllimim olub. Şirməmməd Hüseynov həqiqi mənada, vicdanlı bir müəllim idi. O, savada, biliyə, tələbənin dürüst və millətsevər olmasına, eyni zamanda vətəndaşlıq dəyərlərinə böyük önəm verən bir pedaqoq idi.

Onun müəllimliyində iki əsas xüsusiyyət vardı: pedaqoji bacarıq və milli vətəndaşlıq mövqeyi. Bu iki məfhum onun şəxsiyyətində birləşirdi. O həm yaxşı pedaqoq, həm də yaxşı vətəndaş idi. Şirməmməd müəllim cümhuriyyət dəyərlərinə bağlı idi və bu bağlılığını sovet dövründə də qoruyub saxlaya bilmişdi. Onun əsas məqsədi peşəkar jurnalistlər yetişdirmək idi. Jurnalistlərin yalnız savadlı, sahəsində peşəkar və məsuliyyətli deyil, həm də millətsevər və ədalətli olmasını istəyirdi. Çünki o, publisistikanı klassiklərimizdən götürmüşdü.

-Şirməmməd müəllimin Cümhuriyyət dövrünün və mətbuat tarixinin araşdırılmasında gördüyü işlər barədə fikirlərinizi bilmək istərdik.

-Şirməmməd Hüseynov sovet dövrünün çətinliklərini birbaşa yaşamış bir nəslin nümayəndəsi idi. 1924-cü ildə doğulan Şirməmməd müəllim 1937-ci il repressiyalarının və ikinci dünya müharibəsinin təsirini görüb, sovet rejiminin sərtliyini hiss etmişdi.

Şirməmməd müəllimin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və onun qurucularının irsinin araşdırılmasında gördüyü işlər əvəzsizdir. O, Cümhuriyyət dövrü mətbuatının dərinliklərinə enərək, oradan bizim üçün böyük irs çıxardı.

Şirməmməd Hüseynov öz araşdırmalarında Cümhuriyyət tarixinə, onun liderlərinin çalışmalarına işıq salaraq, milli dəyərlər və ideologiyanın formalaşmasında ziyalılarımızın rolunu vurğulamışdır. Onun tədqiqatları bu mövzu ilə bağlı həqiqətləri ortaya qoyaraq, Azərbaycan tarixinin mühüm mərhələlərindən birinə diqqət çəkmişdir.

Şirməmməd Hüseynovun  Hümmət qəzeti və Hümmət Partiyası ilə bağlı tədqiqatları  xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Baxmayaraq ki, uzun müddət sovet tarixşünaslığında Hümmət Partiyası qəbul edilmirdi, bu mövzuda apardığı araşdırmalar Azərbaycan xalqının milli dəyərlərinin qorunmasında və gələcək nəsillərə çatdırılmasında mühüm rol oynadı. Onun istifadə etdiyi sitatlar və yazıları bu gün də aktuallığını qoruyur və milli birliyə xidmət edir.

Yalnız 1956-cı ildən, Stalinin ölümündən sonra gedən proseslər dövründə Hümmət təşkilatının rolu haqqında yazmağa başladılar. Hümmət təşkilatı millətçi bir qurum idi və onun rəhbərliyində Nəriman Nərimanov dayanırdı. Hümmətin əsas ideyası nə idi? Bu təşkilatın şüarı "Bütün ölkələrin proletarları, birləşin!" deyildi. Hümmətin şüarı isə bu cümlədə əksini tapırdı: "Kişilər bir olsa, dağ tərpənər yerindən”.

Şirməmməd müəllimin yalnız "Hümmət" qəzeti ilə deyil , "Təkamül" və "Yoldaş" kimi digər qəzetlərin tədqiqində də böyük rolu olmuşdur. Bu rol milli yönümlü olan sosial demokratları ölkəyə tanıtmaq idi.

-Siz də mətbuat tariximizlə bağlı publisistik məqalələrin, kitabların müəllifisiniz. Şirməmməd müəllimin bu istiqamətdəki fəaliyyəti, xüsusilə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin, onun qurucularının, mətbuat tarixinin araşdırıılmasında gördüyü işlərin qiyməti ölçüyəgəlməzdir. Sizin bu barədə fikirləriniz necədir?

-Onun işləri yalnız bir tarixçi və ya jurnalist üçün deyil, bütöv Azərbaycan cəmiyyəti üçün mühüm töhfədir. Çünki o, bizim milli kimliyimizi və dövlətçilik tariximizi gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün böyük işlər görüb.

Şirməmməd müəllim həm də çox fədakar bir insan idi. Sovet dövründə ərəb əlifbasında yazılmış mənbələrə çıxış əldə etmək üçün böyük səylər göstərirdi. O, həmin mənbələri araşdırır, qeydlər aparır və bu məlumatları gələcəkdə istifadə üçün qoruyurdu. Bu, sadəcə bir alimin işi deyildi; bu, vətəninə, xalqına bağlı bir insanın gördüyü fədakar bir fəaliyyət idi.

Şirməmməd müəllim sovet senzurasının təsirini yaxşı bilirdi. O dövrdə bir çox kitablar yalnız marksizm-leninizm ideologiyasına uyğun gəldikdə çap edilirdi. Məsələn, Üzeyir bəy Hacıbəyovun əsərləri sovet dönəmində çap edilsə də, onların tam mətni senzuradan keçirilmirdi. Üzeyir bəyin Daşnaksütyun partiyası, ermənilər və Qarabağ hadisələri ilə bağlı yazıları, eləcə də Cümhuriyyət mövzusuna aid fikirləri senzura səbəbindən əsərlərinə daxil edilmirdi. Şirməmməd müəllim böyük bir səylə həmin dövrdə çap olunmuş əsərləri araşdırır, orijinal mənbələrdən tapır və onları tam şəkildə bərpa edirdi. Məsələn, “İrşad”, “Tərəqqi” və digər qəzetlərdə çap olunmuş yazılardakı vacib hissələri toplayırdı.

Bu, əslində, çox böyük bir fədakarlıq idi. Belə bir səylə işləmək onun tarixi həqiqətləri üzə çıxarmaq və cəmiyyətə çatdırmaq istiqamətində gördüyü ən mühüm işlərdən biri idi. Bu kimi xidmətlər Azərbaycan elminə və mədəniyyətinə böyük töhfə verib.

Onun fəaliyyəti sayəsində bu gün Azərbaycan mətbuatının tarixi daha aydın və dolğun görünür. Şirməmməd müəllim Azərbaycan jurnalistikasının vicdanı idi və onun idealları bu gün də bizim üçün bir nümunədir.

-Şirməmməd müəllimin milli ideologiya və dövlətçilik mövqeyi barədə də fikirlərinizi bilmək istərdik.

-Onun müəllimlərindən biri olan Muxtar Əfəndiyev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlament üzvü idi. Şirməmməd müəllim bu kimi ziyalıların təsirində formalaşmışdı və onların ideallarını öz fəaliyyətində yaşadırdı. Onun üçün milli kimlik və ideologiya məsələsi hər zaman ön planda idi.

Hətta sovet dövründə belə, o, Azərbaycan mətbuatının milli ruhunu qorumağa çalışırdı. Onun məqalələrində milli birlik, vətən sevgisi və tariximizə hörmət çox güclü hiss olunurdu. Bu, o dövr üçün çox riskli idi, amma Şirməmməd müəllim bu riskləri gözə alaraq fəaliyyət göstərirdi.

Sovet dövründə milli dəyərlərə bağlı qalmaq çox çətin idi, amma Şirməmməd müəllim bunu bacardı. O, sovet ideologiyasının sərt senzurası altında belə, milli irsimizi qorumağa çalışırdı. Şirməmməd Hüseynov Həsən bəy Zərdabi, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Əhməd bəy Ağaoğlu və başqa görkəmli fikir adamlarının oxuculara az məlum olan, bir çox hallarda məxfi saxlanılan aktual və taleyüklü problemləri özündə ehtiva edən publisistik əsərlərini arxivlərdən, qəzet səhifələrindən axtarıb tapmış, onları xalqın ixtiyarına verib. Əksəriyyəti isə tədqiqatçının müəyyən şərh və izahları ilə birlikdə qəzet səhifələrində yer alıb. Xüsusən də Əlimərdan bəy Topçubaşov və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə bağlı araşdırmaları bu baxımdan əvəzsizdir. O, bir çox materialları sovet senzurasından yan keçərək xalqa çatdırmağı bacardı. Bu, çox böyük cəsarət tələb edirdi.

-Şirməmməd müəllimin xatirəsi sizin üçün nə ifadə edir?

-Şirməmməd müəllim mənim müəllimim olmaqla yanaşı, həyat dərsləri verən bir şəxsiyyət idi. Jurnalistika fakültəsində onun 95 illik yubileyində iştirak etmişəm, özü məni dəvət etmişdi və mənim üçün böyük bir şərəf oldu. Rafael Hüseynovun Şirməmməd müəllim haqqında yazdığı kitab təqdimatında oldum. Tədbirdə onun haqqında çox səmimi çıxışlar edildi, amma ən təsirli hissə onun özünün dedikləri idi.

O, mənə həmişə çox isti münasibət göstərirdi və mən onun qayğıkeşliyini, dürüstlüyünü heç vaxt unutmayacağam. Şirməmməd müəllimin parlaq obrazı yaddaşımda həmişə yaşayacaq və onun idealları mənim üçün daima yol göstəricisi olacaq.

Bu gün biz onun fəaliyyətindən ilham alaraq, onun idealları ilə irəliləyirik. Azərbaycan jurnalistikası üçün o, əsl məktəb idi və onun irsi heç vaxt unudulmayacaq.

Nihat Tahirov