Uşaqlar və yeniyetmələrdə aqressiya niyə artıb?- Psixoloqdan izah
Müasir cəmiyyətdə uşaqlar və yeniyetmələr arasında aqressiyanın artması geniş yayılmış sosial problemdir. Bu, fərdi, ailəvi və ictimai faktorların qarşılıqlı təsiri ilə formalaşır. Televiziya, sosial şəbəkələr, videogeymlər və küçə mədəniyyəti kimi zorakı təsirlər uşaqların psixoloji inkişafına və davranışlarına birbaşa təsir göstərir.
Sosial mediada zorakı kontentin çoxalması gənclərin aqressiyanı normal reaksiyalar kimi qavramasına səbəb ola bilər. Eyni zamanda, ailədaxili münasibətlərin və valideyn nəzarətinin zəif olması uşaqların emosional stabilliyinə mənfi təsir göstərir.
Beləliklə, aqressiyanın artması fərdi, ailəvi və ictimai təsirlərin nəticəsi olaraq baş verir və bu mövzunun araşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Mövzu ilə bağlı psixoloq Aysu Həsənova Crossmedia.az-ın suallarını cavablandırıb:
- Uşaq və yeniyetmələr arasında aqressiyanın artmasının ümumi səbəbləri hansılardır?
- Son illər uşaqlarda və yeniyetmələrdə aqressiyanın artması tək bir səbəblə bağlı deyil. Uşaqlar çox sürətli dəyişən bir dövrdə böyüyürlər və onların sinir sistemi bu sürətə hər zaman uyğunlaşa bilmir. Gərginlik, yuxu rejiminin pozulması, davamlı ekran istifadəsi, emosional yorğunluq; bunların hər biri aqressiyanın güclənməsinə şərait yaradır. Digər tərəfdən, uşaqlar duyğularını ifadə etməyi tam bacarmadıqda, içlərindəki narahatlıq davranış olaraq çölə çıxır. Aqressiya əslində çox vaxt “məni duyun”, “məni anlayın”, “mənə sərhəd qoyun” mesajıdır. Valideynlə ünsiyyətin azlığı, evdə emosional gərginlik, ardıcıl qaydaların olmaması da uşağın davranışını daha sərt edə bilir. Yəni aqressiya uşağın pis olması deyil, onun özünü tənzimləməkdə çətinlik çəkməsidir.
- Cəmiyyətdə zorakılıq hallarının artması uşaqlara necə təsir edir?
- Uşaqlar gördüklərindən öyrənirlər. Əgər gündəlik həyatın içində – xəbərlərdə, sosial şəbəkələrdə, küçədə – zorakılıq halları çox görünürsə, bu, uşaqlara iki cür təsir edir: Birincisi, təhlükə hissi artır. Uşaq hər an nəsə ola bilərmiş kimi düşünür, bu da onu daha gərgin və daha aqressiv edə bilər. İkincisi, zorakılıq normallaşır. Uşaq bir müddət sonra “demək ki, belə davranmaq mümkündür” deyə düşünür. Zorakı görüntülərin çoxluğu uşağın empatiyasını zəiflədir, çünki beyində “tanış olan” şey artıq o qədər də qorxulu görünmür. Bu, onların münasibətlərinə, dostluqlarına və hətta özünə inamına qədər təsir edən ciddi bir faktordur. Ona görə də uşaqların nə izlədiyini, nə gördüyünü, hansı mühitdə olduğunu izləmək çox vacibdir.
- Sosial şəbəkələrdə və mediada zorakı kontentin çoxalması gənclərin davranışını hansı şəkildə formalaşdırır?
- Sosial şəbəkə gənclərin özlərini tanıdıqları bir məkandır. Onlar orada özlərinə rol modeli axtarırlar. Əgər qarşılarına aqressiv, sərt, zorakı davranışlar çıxırsa, istər-istəməz düşünürlər ki, “demək, belə davranmaq daha güclü görünməkdir”. Belə kontent yeniyetmələrdə empatiyanı azalda, dialoqun yerinə sərtliyi qoyar, münasibətlərdə dözümsüzlük yarada bilər. Çünki gənc beyin gördüyünü model götürür. Hətta zarafat üçün çəkilən zorakı videolar belə bəzi gənclərdə real davranışlara təsir göstərir. Sosial şəbəkənin yaratdığı təzyiq də var: “güclü görün”, “sərt ol”, “heç kimə boyun əymə” kimi mesajlar yeniyetmənin psixikasında aqressiv reaksiyaları normallaşdırır. Halbuki güc özünü sakit şəkildə ifadə edə bilməkdən gəlir.
- Ailədaxili münasibətlərin və valideyn nəzarətinin aqressiya səviyyəsinə təsiri nədən ibarətdir?
- Ailə uşağın ilk sosial məktəbidir. Evdəki ünsiyyət tərzi, ton, qaydalar, münasibətlər—hər biri uşağın davranışını formalaşdırır. Əgər evdə çox qışqırıq, tənqid, gərginlik varsa, uşaq bunu davranış modelinə çevirir. Əksinə, bütün sərhədlər çox boşdursa, qaydalar ardıcıl deyilsə, uşaq nəyi necə etməli olduğunu bilmir və bu da aqressiyaya gətirib çıxara bilər. Dengeli valideyn nəzarəti uşağı həm güvəndə saxlayır, həm də emosional olaraq tənzimləməyə kömək edir. Uşaq bilir ki, sərhəd var, amma o sərhəd cəzalandırmaq üçün yox—qorumaq üçündür. Məhz bu zaman aqressiya azalır. Uşaq evdə sevgi, maraq və anlaşma gördükcə, özünü daha təhlükəsiz hiss edir və davranışları yumşalır. Ailədaxili münasibətlərin sağlam olması uşağın emosional tənzimlənməsi üçün ən güclü resursdur.
Mehriban Yariyeva
21:18 25.11.2025
Oxunuş sayı: 1658
