Dövlətə xəyanətin "Ramiz Mehdiyev modeli"

Ramiz Mehdiyevin xəyanəti siyasi və hüquqi məsələ olmaqla yanaşı həmdə mənəviyyat daha doğrusu mənəviyyatsızlıq məsələsidir.

Sovetlər dönəmində mərkəzləşdirilmiş siyasi aparatın tələblərinə uyğun olaraq formalaşmış siyasi kadrlar sistemi, bəzən dövlət maraqları ilə şəxsi və xarici maraqların ziddiyyətini ortaya çıxarmışdır. Bu kontekstdə Ramiz Mehdiyev kimi dövlət strukturunda uzun illər mövqeyini möhkəmləndirmiş şəxslərin fəaliyyətləri, müstəqillik dövründə açıq şəkildə yeni dövlətçilik modelinə qarşı yönəlmiş davranışlar kimi təhlil olunur.

1990-cı illərin əvvəllərində Dağlıq Qarabağ münaqişəsi kontekstində müşahidə edilən hadisələr bunu aydın şəkildə göstərir. Hələ o dövrdə Elmlər Akademiyasının zalında təşkil olunmuş yığıncaqda mərkəzi komitənin katibi Ramiz Mehdiyev iştirakçılara sərt tənqid yönəldərək, Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi və ərazi bütövlüyü ilə bağlı sualları avantürist hesab etmiş və bildirmişdir ki, bu mövzularda hərəkətləri yalnız Moskva ilə razılaşdırmaq lazımdır. Bu hadisə onun dövlət maraqlarından çox, xarici mərkəzlərin tapşırıqlarını icra etməyə üstünlük verdiyini göstərmişdir. Burada tarixi bir paradoks ortaya çıxır: Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və xalqın təhlükəsizliyinin sual altında olduğu bir dövrdə, yüksək vəzifəli bir məmurun Moskvanın maraqlarını üstün tutması, dövlətçiliyə xəyanət nümunəsi kimi qiymətləndirilə bilər.

Ramiz Mehdiyevin uzun illər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasını (AMEA) nəzarətdə saxlaması ardınca özünün akademiyaya rəhbərlik  etməsi yalnız formal akademik rol deyil, həm də geniş təsir imkanlarına malik bir güc mərkəzinin formalaşmasına xidmət edirdi. Bu mərkəz həm siyasi, həm ideoloji, həm də elmi sahələrdə nüfuzun konsentrasiyası vasitəsi ilə dövlət strukturunun manipulyasiyası üçün bir alət funksiyasını yerinə yetirirdi. Onun fəaliyyəti yalnız AMEA daxilindəki elmi işlərin koordinasiyasını təşkil etməklə kifayətlənməmiş, həm də şəxsi maraqları və xarici qüvvələrin dəstəyi ilə dövlət aparatına təsir mexanizmlərini genişləndirmişdir. Belə bir sistemdə elmi fəaliyyət siyasi və ideoloji maraqların alətinə çevrilmiş, AMEA kimi müstəqil və nüfuzlu qurumun funksiyaları qısaldılmış və elmin inkişafı ləngidilmişdir.

Əvvəla, Ramiz Mehdiyevin rəhbərliyi altında elmi qərarların və kadr seçiminin ideoloji meyillərlə aparılması, Azərbaycan elminin müstəqil inkişafına ciddi əngəl yaratmışdır. Akademiyanın yüksək vəzifələrinə yalnız siyasi loyallığı sübut edən, şəxsən Mehdiyev ilə yaxınlığı olan şəxslərin təyin edilməsi, elmi potensialı olan və müstəqil düşüncə qabiliyyətinə malik alimlərin ön plana çıxmasını əngəlləmişdir. Bu, yalnız kadr siyasətində müşahidə olunmur; AMEA-nın institusional strukturlarında qərarların, layihələrin və elmi proqramların seçimi də siyasi təsir vasitələri ilə formalaşdırılmışdır. Nəticədə, Azərbaycanın elmi strategiyası ölkənin milli inkişaf prioritetlərindən çox, şəxsi və xarici maraqlara uyğun yönləndirilmişdir.

İkincisi, Ramiz Mehdiyevin fəaliyyəti elmi mühitdə demotivasiya yaratmış, ölkədən alimlərin kütləvi çıxışına səbəb olmuşdur. Azərbaycanın ən nüfuzlu elmi institutlarının rəhbərlik sisteminə təsir edən bu şəbəkə, gənc və istedadlı alimlərin sərbəst inkişafını əngəlləyərək onları ya xarici təhsil və tədqiqat imkanlarına yönəltmiş, ya da ölkəni tərk etməyə məcbur etmişdir. 

Üçüncüsü, Ramiz Mehdiyevin fəaliyyəti ideoloji manipulyasiya və elmi fəaliyyətin instrumentallaşdırılması baxımından xüsusilə problemli olmuşdur. AMEA kimi elmi strukturun qrup siyasətinə və siyasi maraqlara alət edilməsi, elmi müstəqilliyin pozulmasına səbəb olmuşdur. Bu zaman yalnız AMEA-nın elmi fəaliyyətləri deyil, həm də universitetlər, tədqiqat institutları və digər akademik strukturlar bu şəbəkənin təsir dairəsinə düşmüşdür. Belə bir model, elmin yalnız morjinal siyasi loyallığın ölçü vahidi olduğu bir mühit yaratmış, müstəqil araşdırmaların və innovativ təşəbbüslərin qarşısını almışdır.

Dördüncüsü, Ramiz Mehdiyevin xarici əlaqələr və təsir kanalları vasitəsilə Azərbaycan elmini manipulyasiya etməsi həm strateji, həm də iqtisadi nəticələr doğurmuşdur. Xüsusilə Rusiyanın və digər xarici maraqlı tərəflərin təsiri altında AMEA daxilində müəyyən elmi və ideoloji prioritetlərin formalaşdırılması, milli maraqların geri plana keçməsinə, ölkənin elmi potensialının xarici maraqlar üçün alətə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. Bu isə yalnız elmi zərbə deyil, həm də milli təhlükəsizlik baxımından strateji risk təşkil etmişdir. Azərbaycanın müstəqil elmi siyasətinin zəifləməsi, tədqiqat və inkişaf layihələrinin beynəlxalq standartlardan uzaqlaşması və xarici güclərin təsirinə açıq olması, ölkənin inkişafına ciddi maneə törətmişdir.

Nəticə etibarilə, Ramiz Mehdiyevin AMEA və dövlət strukturunda uzun illər formalaşdırdığı təsir şəbəkəsi, elmin inkişafı və ölkənin milli maraqları baxımından ciddi mənfi nəticələr doğurmuşdur. Bu sistemin xüsusiyyətləri yalnız siyasi xəyanət kimi qiymətləndirilə bilməz; o, eyni zamanda elmin müstəqilliyini məhdudlaşdıran, kadr potensialını zədələyən və milli inkişafı ləngidən bir modeldir. Azərbaycan elmi və akademik mühiti, bu tendensiyanın uzun illər davam etməsi nəticəsində itirilmiş potensialı bərpa etmək və müstəqil, strateji elmi siyasət formalaşdırmaq üçün yeni institusional və ideoloji təmizlənmə mərhələsinə ehtiyac duyur.

Bu baxımdan Ramiz Mehdiyev modeli yalnız siyasi xəyanət və hakimiyyətin manipulyasiyası səviyyəsində deyil, eyni zamanda Azərbaycan elminin inkişafına vurulmuş sistemli zərbə kimi qiymətləndirilə bilər. Onun fəaliyyəti, həm yerli, həm də beynəlxalq elmi mühitdə Azərbaycanın mövqelərinə ciddi təsir göstərmiş, elmi strategiyanın uzun müddət əngəllənməsinə və istedadlı kadrların ölkədən ayrılmasına şərait yaratmışdır. Bu isə dövlətçilik və elmi inkişaf baxımından uzunmüddətli nəticələr doğurur, elmin strateji prioritetlərinin yenidən formalaşdırılmasının vacibliyini ortaya qoyur.

Ramiz Mehdiyevin fəaliyyəti yalnız bir şəxsi xəyanət nümunəsi deyil; o, uzun illər dövlət aparatında “kölgə imperiyası” yaratmışdır. Prezident Administrasiyasının rəhbəri və daha sonra AMEA prezidenti kimi rolu, siyasi elitanın formalaşmasında, kadrların seçimi və təyinatlarda həlledici təsir imkanı yaratmışdır. Onun dövründə formalaşmış kadrlar şəbəkəsi, bir çox nazir, deputat, rektor və səfirin yüksəlişi və mövqelərinin təminatı Mehdiyevin şəxsi təsirinin nəticəsi olmuşdur. Bu, dövlət strukturu içində kölgə güc mərkəzinin nə qədər səmərəli işlədiyini göstərir.

2000-ci illərdə Moskvanın dəstəyi ilə formalaşan imic və xarici əlaqələr, Ramiz Mehdiyevin Azərbaycanın daxili siyasətinə təsir mexanizmlərini gücləndirmişdir. Müxalifətlə əlaqələr, deputat mandatları, iqtisadi vəsaitlərin yönləndirilməsi və xarici dövlətlərlə danışıqlar – bütün bunlar kollektiv bir xəyanət şəbəkəsinin göstəricisidir. Burada dövlətçiliyə qarşı yalnız bir fərdin deyil, sistematik və hibrid bir xəyanət modelinin müşahidəsi mümkündür.

Dövlət çevrilişinə cəhd tək şəxsin işi deyil. Bu, strateji planlaşdırma, xarici dəstək, hakimiyyət və icra strukturlarında təsir gücü və maliyyə resurslarının vahid şəbəkədə birləşdirilməsi ilə mümkün olur. Ramiz Mehdiyevin adı ilə bağlı ittihamlar bu şəbəkənin açılması, Azərbaycan dövlətində uzun illər kök salmış “beşinci kolon”un ifşası anlamına gəlir.

Xüsusilə 2020-ci il hadisələri, SOCAR-ın sabiq vəzifəlisi Adnan Əhmədzadə işi və bank strukturlarında maraqların istintaqa çıxması, bu xəyanət şəbəkəsinin maliyyə və iqtisadi kanallarının necə işlədiyini ortaya qoyur. Bu kontekstdə, dövlətə xəyanət yalnız siyasi yox, həm də iqtisadi və sosial səviyyədə sistemli şəkildə həyata keçirilmişdir.

Ramiz Mehdiyevin həbsi və ona qarşı irəli sürülmüş ağır ittihamlar, Azərbaycan dövlətçiliyinin öz daxilindəki “kölgə strukturlar”la açıq mübarizə mərhələsi kimi qiymətləndirilir. Cinayət işində irəli sürülən maddələr – dövlətə xəyanət, hakimiyyəti zorla ələ keçirmə və cinayət yolu ilə əmlak leqallaşdırma – yalnız hüquqi qiymətləndirmə deyil, həm də tarixi və siyasi mesajdır: dövlətə qarşı hər hansı xəyanət, yaş, titul və keçmiş xidmətlərdən asılı olmayaraq cəzalandırılacaq.

Bu hadisələr yalnız formal siyasi və ya elmi müstəvidə baş vermir; onlar Azərbaycan xalqının dövlətçiliyə bağlılığını, milli liderə sarsılmaz etimadını və strateji birliyini əks etdirən dərin mədəni və tarixi kontekstdə qiymətləndirilə bilər. Dövlətçilik yalnız qanun və institutların varlığı ilə ölçülmür; onun əsas dayağı xalqın milli-mənəvi birliyi, strateji təfəkkür və liderlik ətrafında formalaşan həmrəylikdir. 44 günlük Vətən müharibəsində Azərbaycan xalqının əldə etdiyi qələbə, yalnız hərbi uğur deyil, eyni zamanda milli iradənin, dövlətin daxili dayaqlarının və strateji baxışın təntənəsidir. Bu qələbə ölkənin daxili və xarici təhdidlər qarşısında dayanıqlığını sübut etdi və göstərdi ki, Azərbaycan dövlətçiliyi yalnız institutlar deyil, həm də xalqın və liderin vahid mövqeyi üzərində formalaşır.

Prezident İlham Əliyevin dövlətçiliyin qurulmasında və inkişafında oynadığı rol bu kontekstdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Onun rəhbərliyi altında formalaşan strateji və institusional siyasət, dövlətin elmi, hərbi, iqtisadi və ideoloji dayaqlarını birləşdirərək Azərbaycanı regional və beynəlxalq səviyyədə möhkəm mövqelərə gətirmişdir. Dövlət aparatının və elmi strukturların effektiv idarə olunması, həmçinin milli maraqların qorunması, Prezidentin uzaqgörən strategiyasının nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu baxımdan, hər hansı daxili təhdid və ya fərdi maraqların yaratdığı manipulativ cəhdlər – məsələn, Ramiz Mehdiyev nümunəsində olduğu kimi – yalnız şəxsi səviyyədə problem yaratmır, eyni zamanda dövlətin bütün strukturunu hədəfə ala biləcək potensiala malikdir.

Ramiz Mehdiyev modelinin göstərdiyi real təhlükə, ideoloji və institut səviyyəsində dövlətçiliyin necə zəifləyə biləcəyini əyani şəkildə ortaya qoyur. Uzun illər AMEA daxilində və dövlət aparatında formalaşdırılmış təsir şəbəkəsi, şəxsi maraqların milli maraqlara üstün gəldiyi bir sistem yaratmışdır. Bu, Azərbaycan dövlətçiliyinin qurulmasında və gücləndirilməsində çalışan liderlərin səylərini əngəlləyən bir risk faktoru kimi qalır. Bununla belə, Prezident İlham Əliyevin strateji idarəçiliyi və daxili birliyi qoruma qabiliyyəti, bu cür daxili manipulyasiya cəhdlərinin qarşısını almaqla, dövlət institutlarının sabitliyini təmin etmişdir.

44 günlük Vətən müharibəsində əldə olunan qələbə, həmçinin Azərbaycan dövlətçiliyinin sarsılmaz dayaqlarının – xalqın milli iradəsi, strateji liderlik və institutların möhkəmliyi – nəticəsi kimi dəyərləndirilir. Bu qələbə göstərdi ki, hər hansı fərdi maraqların və daxili xəyanətin yaratdığı boşluqlar, dövlət və xalq iradəsi ilə əvəz edilə bilər. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi, dövlətin strateji maraqlarını hər zaman milli maraqlara uyğun qorumaqla, həm daxili siyasətdə, həm də beynəlxalq səviyyədə Azərbaycanı dayanıqlı mövqedə saxlamışdır.

Digər tərəfdən, Ramiz Mehdiyev nümunəsi göstərir ki, dövlətçiliyin inkişafında yalnız xarici təhdidlərə qarşı deyil, həm də daxili risklərin idarə olunması vacibdir. Bu, dövlət quruculuğu və elmin inkişafı sahəsində qarşıya çıxan maneələrin ciddi təhlilini tələb edir. Dövlətin institutları və elmi strukturlar, liderin strateji baxışı və xalqın dəstəyi ilə təhlükəsiz bir mühitdə fəaliyyət göstərdikdə, ölkə həm ideoloji, həm də elmi sahədə inkişaf edə bilər. Əks halda, şəxsi maraqlar və təsir şəbəkələri, milli maraqları geri plana ataraq, dövlət strukturlarının effektivliyini zəiflədə bilər.

Azərbaycan dövlətçiliyi yalnız siyasi institutlar və qanunvericilik mexanizmləri ilə ölçülmür. Onun əsas dayağı xalqın milli iradəsi, strateji liderlik və institutların sabitliyidir. Prezident İlham Əliyevin liderliyi altında bu dayaqlar qorunmuş, daxili və xarici risklərə qarşı dayanıqlılıq təmin edilmiş və 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılan qələbə bu prosesin zirvəsi kimi dəyərləndirilir. Ramiz Mehdiyev nümunəsi isə, həm daxili xəyanətin potensial təhlükəsini, həm də dövlətin bütün strukturunu qorumağın əhəmiyyətini açıq şəkildə ortaya qoyur.

Bu hadisələr Azərbaycan xalqının dövlətçiliyə bağlılığını və liderlik ətrafında sarsılmaz birliğini göstərən bir mədəni kontekstdə baş verir. 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığımız qələbə və strateji mövqelər, ölkənin daxili və xarici təhdidlər qarşısında dayanıqlığını sübut etmişdir. Ramiz Mehdiyev nümunəsi isə göstərir ki, daxili xəyanət yalnız fərdi maraqlar səviyyəsində qalmır, dövlətin bütün strukturunu hədəfə ala bilər.

Ramiz Mehdiyev modeli dövlət içində qurulan kölgə imperiyalarının, xarici təsirə həssas şəbəkələrin və kollektiv xəyanətin nə dərəcədə təhlükəli olduğunu göstərir. Azərbaycan dövlətçiliyi üçün bu, həm bir xəbərdarlıq, həm də tarixi bir dərsdir: dövlətin möhkəmliyi yalnız güclü rəhbərlikdə deyil, həm də şəffaflıq, qanun üstünlüyü və vətəndaş birliyi ilə qorunur.