Qəzzada texnokratik rəhbərliyin yaradılması siyasi və əməliyyat baxımından ən çətin mərhələdir - Açıqlama
Qəzzada texnokratik rəhbərliyin yaradılması siyasi və əməliyyat baxımından ən çətin mərhələdir - Açıqlama
Yaxın Şərqdə, xüsusilə Qəzza zolağında davam edən silahlı qarşıdurma və humanitar böhran beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzində qalmaqdadır. Münaqişənin uzunmüddətli nizamlanması və bölgədə sabitliyin bərpası istiqamətində aparılan diplomatik səylər hələlik arzuolunan nəticəni verməsə də, ABŞ bu prosesdə əsas vasitəçilərdən biri kimi çıxış edir.
ABŞ-nin dövlət katibi Marko Rubionun son açıqlamaları Vaşinqtonun bölgəyə dair strateji baxışını və gələcək planlarını bir qədər də aydınlaşdırıb. Onun sözlərinə görə, Qəzza zolağında davamlı sabitliyin təmin edilməsi üçün əsas şərt terrorçu qruplardan ibarət olmayan, mülki və texnokratik əsaslara söykənən yeni Fələstin rəhbərliyinin formalaşdırılmasıdır. Rubio bu prosesi planın ən çətin, lakin zəruri mərhələsi kimi qiymətləndirib.
Dövlət katibi, eyni zamanda, yaxın perspektivdə əldə olunması mümkün olan əsas prioritetin girovların azad edilməsi və İsrail ordusunun avqustun ortalarına qədər tutduğu mövqelərə – sarı xətt adlanan sərhədə geri çəkilməsi ilə bağlı razılaşma olduğunu vurğulayıb. Bu bəyanat göstərir ki, ABŞ hazırkı mərhələdə həm humanitar, həm də siyasi aspektlərdə balanslaşdırılmış bir həll tapmağa çalışır.
Beləliklə, Rubionun mövqeyi onu deməyə əsas verir ki, Vaşinqton Qəzzada münaqişənin dayandırılmasından sonra bölgənin idarəçiliyini Fələstinin yeni, legitim və qeyri-hərbi qurumuna həvalə etməyi məqsədəuyğun hesab edir.
Məsələ ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən siyasi şərhçi Xasay Gəraylı ABŞ dövlət katibi Rubionun açıqlamasının hazırkı danışıqlarda iki mərhələnin olduğunu qeyd edib: "Birinci mərhələ — bütün girovların azad edilməsi və müqavilə çərçivəsində İsrailin Qəzza zolağının müəyyən hissələrindən mərhələli şəkildə geri çəkilməsidir. İkinci mərhələ — Qəzzada terrorçu qruplardan ibarət olmayan, beynəlxalq dəstəklə formalaşmış texnokratik rəhbərliyin yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu mərhələ, həm praktik, həm də siyasi baxımdan olduqca mürəkkəb prosesdir. Bu plan həm bölgə daxilində, həm də regional səviyyədə uzun illərdir mövcud olan ziddiyyətlər fonunda irəli sürülmüş bir təklifdir. Vasitəçilik məsələsində Misir və Qətərin ABŞ-la birgə fəal rol aldığı bildirilir. Texniki görüşlərin Qahirə və regionun digər mərkəzlərində keçirilməsi həm logistik, həm də siyasi baxımdan əsaslı vasitəçilik platforması yaradır. Reallıq baxımından bu prosesin baş tutma ehtimalı qismən mümkündür, lakin yüksək risklər və ciddi çətinliklərlə müşayiət oluna bilər. Son göstəricilər və rəsmi açıqlamalar göstərir ki, HƏMAS müəyyən dərəcədə atəşkəs və texniki görüşlərin davamına razılıq verib. Bu, girovların azad olunması istiqamətində ən real və təcili addım kimi görünür. Bununla belə, logistik maneələr, tərəflər arasında etimad çatışmazlığı və əməliyyat təhlükəsizliyi məsələləri prosesə əngəl yarada bilər. İsrailin geri çəkilməsinə dair qərar isə daxili siyasi və təhlükəsizlik dairələrində ciddi müzakirələr doğurur. Çünki İsrail rəhbərliyində və siyasi çevrələrdə tam geri çəkilməyə qarşı çıxan qüvvələr mövcuddur. Bu səbəbdən geri çəkilmə prosesi aydın mandat və nəzarət mexanizmi tələb edir. Texnokratik rəhbərliyin yaradılması və silahlı qrupların tam zərərsizləşdirilməsi isə ən çətin mərhələdir. Çünki HƏMAS və digər silahlı qrupların mövcud təsir gücü, onların yerli dayaqları və ideoloji bazası nəzərə alınmalıdır. Xaricdən formalaşdırılan texnokratik idarəçiliyin yerli əhali və siyasi aktorlar tərəfindən qəbul edilməsi də sual altındadır. Həmçinin HƏMAS-ı dəstəkləyən regional qüvvələrin və dövlətlərin bu prosesə münasibəti də əhəmiyyətlidir.
Regiondakı əsas oyunçular — Türkiyə, İran, Səudiyyə Ərəbistanı, həmçinin Qərb dövlətləri arasında maraq toqquşmaları planın icrasına ciddi təsir göstərə bilər. Xüsusilə İranın regionda HƏMAS-a ideoloji və təşkilati dəstəyi məsələsi həll edilmədən davamlı sabitlik əldə olunması çətindir.
Ən real ssenari bu variantları nəzərdən keçirmək olar. Birincisi, Girovların azad edilməsi, İsrailin məhdud şəkildə geri çəkilməsi və Qəzzada beynəlxalq nəzarət altında müvəqqəti texnokratik idarəçiliyin qurulması. Bu halda silahlı dəstələr qismən fəaliyyətini dayandırır və nisbətən sabit atəşkəs rejimi formalaşır. İkincisi, razılaşmanın pozulması, tərəflər arasında etimadın itməsi və əməliyyatların yenidən başlanması. Bu halda danışıqlar çökə, bölgədə yeni gərginlik və diplomatik toqquşmalar yarana bilər”.
O bildirib ki, razılaşma həyata keçərsə, qısa müddətdə girovların azad olunması İsrail ictimaiyyətində güclü emosional və siyasi təsir yaradacaq: “Bu, hökumət üçün müəyyən legitimlik qazandıra bilər. Lakin HƏMAS-ın siyasi və hərbi zəifləməsi fonunda Qəzzada yeni idarəçilik modelinin davamlı olması üçün daxili sabitlik vacibdir. Xaricdən təyin olunmuş texnokratlar yerli əhali tərəfindən qəbul edilməzsə, sosial etirazlar qaçılmaz ola bilər. Əgər razılaşma pozularsa, bu, İsraildə sərt xətt tərəfdarlarının mövqeyini gücləndirəcək və regionda yeni qarşıdurmalara gətirib çıxara bilər. Bu prosesdə əsas prioritet insanlıq naminə girovların azad edilməsidir. Bu addım siyasi etibarın bərpasından əvvəl atılmalı olan humanitar vəzifədir. İkinci mərhələdə texnokratik rəhbərliyin yaradılması texniki baxımdan mümkün olsa da, siyasi legitimlik və təhlükəsizlik zəmanəti olmadan davamlı işləyə bilməz. Planın uğuru üçün real monitorinq mexanizmləri, yerli aktorların fəal iştirakı, beynəlxalq maliyyə və inzibati dəstək, eləcə də İsrailin geri çəkilməsinə dair aydın nəzarət mexanizmləri vacibdir. Burada əsas sual budur: HƏMAS-a inanmaq olarmı, o, həqiqətən geri çəkiləcəkmi? Siyasətdə söz və əməl çox vaxt fərqli olur. Üçüncü tərəfin zəmanəti və beynəlxalq nəzarət olmadan bu prosesin uğuru şübhə altındadır".
Analitik, həmçinin İsrailin tam geri çəkilməsinin həm siyasi, həm də əməliyyat riskləri daşıdığını bildirib: "Orduda və hökumətdə fikir ayrılıqları, sərt mövqeli qrupların təzyiqi prosesi çətinləşdirə bilər. Bu plan iki dövlətli həllə doğru bir addım sayıla bilər, lakin bu, yalnız müvəqqəti sabitlik mərhələsidir. Uzunmüddətli sülh üçün isə geniş siyasi proses, regional dəstək və beynəlxalq hüquqi çərçivə zəruridir. Nəticə etibarilə, Rubionun planı praktik baxımdan mərhələli və riskli prosesdir. Qəzzada yeni rəhbərliyin formalaşması həm yerli, həm də beynəlxalq iradə tələb edir. Əks halda, bölgə yenidən qeyri-sabitlik və qarşıdurma dövrünə məhkum ola bilər”.
Elmir Heydərli
18:38 06.10.2025
Oxunuş sayı: 1917
