İranın xarici siyasətində "kölgə güc" və Azərbaycan məsələsinə baxışı - TƏHLİL
İran rəhbəri Əli Xameneinin müşaviri Əli Əkbər Vilayəti Pakistanın DİN rəhbəri ilə görüşdə diplomatik etika və qaydalara əməl etmədən Azərbaycandan şikayət edib. Sőzlərinə görə, Azərbaycan tərəfi Suriyanın liderini (Şaraa) qəbul edir, bununla da müsəlman dünyası üçün uyğun olmayan addımlar atır.
Bölgədə yeni düzənin qurulması, Suriyanın əldən çıxması Tehranı o qədər narahat edir ki, Pakistana şikəyət etməyi çıxış kimi görür. Bu narahatlığını isə molla rejimi azərbaycanlı Vilayətinin dili ilə səsləndirir.
Tehranın narahatlığı bəllidir, lakin Vilayətinin də Azərbaycanla bağlı öz dərdi var.
Əli Əkbər Vilayəti İran İslam Respublikasının siyasi səhnəsində uzun illərdir ki, mühüm fiqurlardan biri kimi tanınır. O, İslam İnqilabından sonra uzun müddət ölkənin xarici işlər naziri kimi fəaliyyət göstərmiş, daha sonra isə Ali Dini Rəhbərin xarici siyasət üzrə baş müşaviri vəzifəsini icra etməyə başlamışdır. Vilayəti həmçinin Xamenei ofisi ilə Xarici İşlər Nazirliyi arasında strateji əlaqələndirici rolunu oynayır və İranın xarici siyasətinin formalaşmasında əsas şəxslərdən biri kimi çıxış edir.
İxtisasca həkim olan Vilayəti, ABŞ-ın nüfuzlu Con Hopkins Universitetində tibbi təcrübə keçmiş olsa da, siyasətdə tutduğu mövqe onun ideoloji dünyagörüşünün daha qabarıq şəkildə təzahür etdiyi sahədir.
Milliyyətcə azərbaycanlı olan Vilayətinin Azərbaycan məsələsinə yanaşması olduqca sərt və imperiyapərəst xarakter daşıyır.
İranda azərbaycanlı siyasətçiləri əsasən üç qrupa bölmək mümkündür: assimilyasiyaçılar, inteqrasiyaçılar və ayrımçılar. Bu qruplardan ən güclüsü və hakimiyyət daxilində yüksək təmsilçiliyə malik olanı – assimilyasiyaçılar – fars milliyyətçiləri ilə ittifaqda olaraq azərbaycanlıların alt kimliyini fars kimliyi daxilində əridilməsini hədəfləyir. Əli Əkbər Vilayəti məhz bu qrupun aparıcı simalarından biridir.
Onun çıxışlarında zaman-zaman azərbaycanlıların "iranlılarla eyni irqə mənsub olması" kimi ifadələr işlətməsi, sadəcə vahid coğrafiyada yaşam, din və məzhəb ortaq nöqtəsi deyil, daha dərin ideoloji assimilyasiya niyyətlərini üzə çıxarır. Əgər “mədəni ortaq cəhətlər”dən danışsaydı, bu müəyyən mənada başadüşülən ola bilərdi. Lakin "eyni irq" fikri, İran hakimiyyətində uzun müddətdir mövcud olan "azəri" konsepsiyasının təsdiqidir və azərbaycanlıların milli kimliyinin inkarıdır.
Vilayətinin Suriya ilə bağlı narahatlığı da İranın geosiyasi düşüncə tərzi çərçivəsində məntiqidir. İran rejimi illərdir ki, regionda sabitlik deyil, qeyri-müəyyənlik və qarşıdurma üzərindən öz təsir dairəsini qoruyub saxlayır. Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə Suriyada Şam rejimi ilə İsrail arasında mümkün diplomatik yaxınlaşma Tehran üçün, xüsusilə də mühafizəkar və ideoloji cəbhə üçün qəbuledilməz görünür. Çünki Suriya rejiminin daimi təzyiq altında qalması, İsrailin onun üzərində strateji üstünlük saxlaması İran üçün regional balansı qorumağın bir vasitəsidir.
Bu yanaşma, keçmişdə İranın ABŞ-la gizli əməkdaşlıq etdiyi halları xatırladır. Talibanla savaşan ABŞ-a kəşfiyyat məlumatlarının ötürülməsi və logistik dəstəyin verilməsi kimi nümunələr İranın “müqavimət cəbhəsi” ritorikasının arxasında əslində daha dərin və praqmatik maraqların dayandığını sübut edir.
Eyni zamanda, İranın yeni prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycan və ümumilikdə Türk dünyası ilə münasibətlərə dair daha açıq və inteqrasiyaedici yanaşması həm sistem daxilində, həm də ideoloji cəbhədə bəzi dairələri – o cümlədən öz milli kimliyinə yadlaşmış, rejimə sədaqətdə ifrata varan “sapı özümüzdən olan baltaları” – ciddi şəkildə narahat edir. Bu kontekstdə Vilayətinin Pakistan DİN rəhbərinə etdiyi şikayət həm də yığılan narazılığın və daxili gərginliyin xaricə yönəlmiş bir etiraz forması kimi qiymətləndirilə bilər.
Cross Media Təhlil Mərkəzi
17:23 15.07.2025
Oxunuş sayı: 16824
