Təbii fəlakət zamanı dəyən ziyan hesablanan məbləğdən dəfələrlə çox ola bilər — AÇIQLAMA
Təbii fəlakətlərin dünya iqtisadiyyatına vurduğu ziyanın real miqyası uzun illərdir rəsmi rəqəmlərlə müqayisədə xeyli az göstərilir.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Fəlakət Riskinin Azaldılması Ofisinin son hesabatına görə, bu tip fəlakətlərin səbəb olduğu iqtisadi itkilər əslində ehtimal olunandan azı 10 dəfə çoxdur.
Sənəddə qeyd olunur ki, zəlzələ, daşqın və torpaq sürüşməsi kimi fəlakətlər təhsil, səhiyyə və daşınmaz əmlak kimi həyati sahələrə ciddi ziyan vurur.
Ofisin hesablamalarına əsasən, bu fəlakətlərin illik iqtisadi xərci orta hesabla 200 milyard dollar olsa da, əsl rəqəmlər çox zaman tam əhatə olunmur. Belə ki, lokal miqyaslı, insan itkisi ilə nəticələnməyən hadisələr statistikaya daxil edilmir və nəticədə ortaya çıxan rəqəmlər gerçək mənzərəni tam əks etdirmir.
Qurumun eksperti Jenti Kriş-Vud da bildirir ki, hesabatlarda yer alan rəqəmlər yalnız buzdağının görünən hissəsidir və reallıqda ölkələrə dəyən ziyan bundan qat-qat artıqdır.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən Elm və Təhsil Nazirliyinin Coğrafiya İnstitutunun direktor vəzifəsini icra edən, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Zaur İmrani ilk olaraq bildirib ki, bu sahədə elmi təhlil və qiymətləndirmələrin aparılmasında müəyyən uyğunsuzluqlar mövcuddur:
“Uzun illərdir təbii fəlakətlər nəticəsində dəyən iqtisadi ziyanların ümumi həcmi demək olar ki, dəyişməz qalmaqdadır. Bunu biz BMT-nin təbii fəlakətlərlə bağlı təqdim etdikləri hesabatlarda görə bilərik. Ümumi iqtisadi itkilərin dəyişməz olaraq qalması həm şübhə, həm də sual doğurur. Çünki dünya üzrə müşahidə edilən iqlim dəyişikliyi, ekoloji təcavüzlər, ətraf mühitin deqradasiyası, səhralaşma prosesinin intensivləşməsi, təbii fəlakət hadisələrinin dövriliyinin azalması və s. bu problemlərin kəskin hal almasını bir daha sübut edir.
Təbii fəlakətlər nəticəsində dəyən ziyan əslində hesablanandan dəfələrlə çoxdur. Bu fərqin əsas səbəbi birbaşa və dolayı ziyanlar arasındakı fərqlə bağlıdır. Birbaşa ziyanlar – məsələn, əmlaka və şəxsi təsərrüfatlara dəyən itkilər – sığorta şirkətləri tərəfindən müəyyənləşdirilə bilir. Lakin dolayı ziyanların hesablanması olduqca çətin bir prosesdir və bəzi hallarda onların hesablanması ümumiyyətlə mümkün olmur. Çünki dolayı ziyanların hesablanma mexanizmləri hələ də təkmilləşdirilməyib”.
Z.İmraninin sözlərinə görə, dolayı ziyanlara misal olaraq əkin sahələrinə dəymiş ziyanı göstərmək olar:
“Bir il ərzində məhsulun əldə edilməməsi ilə məhdudlaşmayan bu ziyan bəzən iki-üç il təsirini göstərə bilir. Məsələn, əkin sahəsinin su altında qalması ilə ona dəyən ziyan qısa vaxt ərzində, yəni bir il müddətində hesablanır və sahibkara müəyyən kompensasiya ödənilir. Lakin bir il üçün məhsul ekvivalentinin hesablanması düzgün deyil; əslində dəyən ziyan onunla bitməməli və ziyanın həcmi daha bir neçə il özünü göstərdiyi üçün bu amil də nəzərə alınmalıdır. Rəsmi statistikada əsasən zəlzələ, sürüşmə və daşqın halları qeyd olunur. Lakin bu sıraya digər təbii fəlakətlər də əlavə edilməlidir. Keçən il qeyd olunub ki, əsas təbii fəlakətlərə: zəlzələ, sürüşmə və daşqınla yanaşı, sel hadisələrini də aid edə bilərik.
Avropanın iri şəhərləri sel suları altında qalmış və ölkə iqtisadiyyatına ciddi ziyanlar dəyib. Bu il isə Azərbaycanda Xaçmaz və Lənkəran zonalarında aramsız yağan yağışlar zamanı çaylarda suyun səviyyəsi xeyli qalxıb, sel hadisələri baş verib. Nəticədə çaylar məcrasından çıxaraq ətraf əraziləri su altında saxlayıb. Təbii fəlakətin qarşısını almaq üçün yerli icra nümayəndəlikləri, bələdiyyələr, FHN əməkdaşları bu işə cəlb olunublar və bu da öz növbəsində iqtisadi ziyanlara səbəb olub. Dolu hadisələri də kifayət qədər kənd təsərrüfatı sahələrinə ziyan vurur. Bu kimi halların hər biri ümumi ziyan balansına daxil edilməli və dəqiq şəkildə qiymətləndirilməlidir”.
21:36 02.06.2025
Oxunuş sayı: 10542
