İnanıram ki, hər bir azərbaycanlı harada yaşamasından asılı olmayaraq, öz ölkəsinin qeyri-rəsmi səfiri rolunu oynaya bilər - MÜSAHİBƏ

İnternetin sürətli inkişafı ilə kiberhücumlar da mürəkkəbləşir. Bu səbəbdən də kibertəhlükəsizlik gündən-günə daha da vacib hala gəlir və rəqəmsal dünyanın görünməz qalxanı kimi çıxış edir.

Mövzu ilə bağlı İngiltərənin London şəhərindəki Roehampton Universitetində kibertəhlükəsizlik üzrə magistratura təhsili alan həmyerlimiz İsmayıl Əsədullayev Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib.

Əsas məqsədim süni intellekt və kiber təhlükəsizliyi birləşdirərək kompleks texnoloji problemləri həll etməkdir

-  İlk olaraq özünüzü təqdim etməyinizi xahiş edirəm…

-  Mən İsmayıl Əsədullayev, Bakı şəhərində doğulmuşam və texnologiyalara olan dərin marağım məni kibertəhlükəsizlik sahəsində peşəkarlaşmağa yönəltdi. Təhsilimi Ankara Liseyində tamamladıqdan sonra, ADA Universitetində Kompüter Elmləri üzrə bakalavr dərəcəsini uğurla bitirdim. Hal-hazırda Londonun Roehampton Universitetində kibertəhlükəsizlik üzrə magistratura təhsili alıram. İş təcrübəm boyunca müxtəlif sahələrdə əhəmiyyətli töhfələr vermişəm. TALAB (London) şirkətində əməliyyat analisti olaraq, təşkilatın əməliyyat dəyişiklikləri üzrə strategiyalar hazırlamış və texniki yeniliklər tətbiq edərək istifadəçi təcrübəsini yaxşılaşdırmışam. AzInTelecom-da kibertəhlükəsizlik məsləhətçisi olaraq yüksək səviyyəli təhlükəsizlik qiymətləndirmələri həyata keçirmiş, SIEM sistemlərini təhlil etmiş və bulud təhlükəsizliyi ilə bağlı strateji həllər təqdim etmişəm. PwC-də risk məsləhətçisi olaraq müştərilərə uyğunluq və təhlükəsizlik siyasətləri inkişaf etdirmiş, təhlükəsizlik risklərini azaltmaq üçün effektiv strategiyalar hazırlamışam. Eyni zamanda, Bestcomp Group-da kompüter mühəndisi kimi sistemlərin fasiləsiz işləməsini təmin etmək üçün texniki problemləri həll etmişəm. Bu təcrübələr mənə texnologiya və təhlükəsizlik sahələrində geniş və çoxşaxəli bacarıqlar qazandırıb. Karyeram boyunca IT risk idarəçiliyi, təhlükəsizlik auditi, ISO və GDPR uyğunluqları, təhlükəsizlik standartları və SIEM sistemləri kimi sahələrdə geniş təcrübə qazanmışam. Eyni zamanda, süni intellektin kiber təhlükəsizliklə inteqrasiyası mövzusunda böyük marağım var və bu istiqamətdə yeni yanaşmalar və texnologiyalar üzərində işləməyi hədəfləyirəm. Peşəkar həyatımda komandaların idarə edilməsi, texniki problemlərin həlli və müştəri əlaqələrinin gücləndirilməsi kimi bacarıqlarımı da inkişaf etdirmişəm. Mənim əsas məqsədim süni intellekt və kiber təhlükəsizliyi birləşdirərək kompleks texnoloji problemləri həll etmək, təhlükəsizlik çərçivələrini optimallaşdırmaq və bizneslər üçün davamlı, innovativ həllər təqdim etməkdir.

Bu sahədə analitik təfəkkür, strateji planlama və etik prinsipiallıq ön plandadır 

-  Sizi bu sahəyə yönəldən əsas faktorlar nə idi?

-  Kibertəhlükəsizlik sahəsinə marağım yalnız texnologiyaya olan maraqdan doğmamışdı – bu maraq daha çox insanın və məlumatın təhlükəsizliyi ilə bağlı hiss etdiyim dərin məsuliyyət hissindən qaynaqlanırdı. Müasir dövrdə texnologiyaların sürətli inkişafı ilə yanaşı, bu inkişafın doğurduğu risklər və təhdidlər də sürətlə artır. Bu risklərin təkcə texniki deyil, həm də sosial və iqtisadi nəticələri olduğunu dərk etdikcə, bu sahəyə marağım daha da dərinləşdi. Universitetdə təhsil aldığım illərdə kibertəhlükəsizliklə bağlı real hadisələrin – böyük miqyaslı məlumat sızıntıları, kompleks kiberhücumlar və digər insidentlərin – analizi ilə məşğul olmaq mənim üçün son dərəcə maraqlı və düşündürücü bir prosesə çevrildi. Həmin problemlərin necə yarandığını və onların qarşısının necə alınmalı olduğunu öyrənmək istəyi məni bu sahəyə daha da yaxınlaşdırdı. Eyni zamanda, GRC (Governance, Risk, and Compliance – İdarəetmə, Risk və Uyğunluq) sahəsində strukturlaşdırılmış və strateji yanaşmaların olduğunu gördükdə, bu istiqamətin məhz mənim düşüncə tərzimə uyğun gəldiyini anladım. Bu sahədə analitik təfəkkür, strateji planlama və etik prinsipiallıq ön plandadır – məni də məhz bu kombinasiyalar cəlb etdi və kibertəhlükəsizlik sahəsində karyera qurmaq qərarına gəldim.

Süni intellekt sistemlərinin öyrədildiyi məlumat bazaları da mühüm risk mənbəyidir

-  Kibertəhlükəsizliklə süni intellektin inteqrasiyası mövzusunda araşdırmalar aparırsınız. Sizcə, bu sahədə ən böyük problemlər və risklər nələrdir?

-  Kibertəhlükəsizliklə süni intellektin inteqrasiyası bir tərəfdən yeni imkanlar yaradır, digər tərəfdən isə mürəkkəb etik, texniki və hüquqi çağırışlarla müşayiət olunur. Süni intellekt, xüsusilə anomal fəaliyyətlərin real vaxtda aşkarlanması, istifadəçi davranışlarının təhlili və adaptiv təhlükəsizlik mexanizmlərinin qurulması sahəsində effektiv alət kimi çıxış edir. Lakin bu üstünlüklərlə yanaşı, əhəmiyyətli riskləri də özü ilə gətirir. Bu risklərin başında süni intellekt sistemlərinin qərarvermə prosesinin qeyri-şəffaflığı dayanır. “Niyə bu qərar verildi?” sualına cavab tapmaq çox vaxt mümkün olmur. Bu da “qara qutu” (black box) problemi kimi tanınır və həm hüquqi, həm də etik müstəvidə ciddi narahatlıqlara səbəb olur. Belə şəraitdə məsuliyyətin kimə aid ediləcəyi sualı açıq qalır. Bundan əlavə, süni intellektə həddindən artıq etibar edilməsi insan faktorunun təhlükəsizlik proseslərindən uzaqlaşmasına səbəb ola bilər. Bu isə bəzi hallarda təhlükənin vaxtında aşkarlanmaması ilə nəticələnə bilər. Həmçinin, süni intellekt sistemlərinin öyrədildiyi məlumat bazaları da mühüm risk mənbəyidir. Əgər bu məlumatlarda qərəzlilik, natamamlıq və ya səhvlər mövcuddursa, bu, sistemin verdiyi qərarların qeyri-obyektiv və qeyri-dəqiq olmasına gətirib çıxaracaq.

Bu çətinliklər kibertəhlükəsizlik və süni intellektin kəsişməsində çalışan mütəxəssislər üçün həm texnoloji, həm də normativ-hüquqi səviyyədə balanslı və məsuliyyətli yanaşmanın vacibliyini gündəmə gətirir. Məhz bu səbəbdən, bu sahə həm maraqlı, həm də böyük diqqət və öhdəlik tələb edən tədqiqat istiqaməti kimi çıxış edir.

Texnologiya yalnız kodlardan ibarət deyil 

-  TALAB (London) şirkətində əməliyyat analisti kimi fəaliyyət göstərmisiniz. Bu zaman üzləşdiyiniz hər hansı çətinliklər və ya maraqlı təcrübələriniz olubmu?

-  TALAB şirkətində əməliyyat analisti olaraq fəaliyyətim həm texniki, həm də idarəetmə baxımından böyük təcrübə qazandıran bir mərhələ olub. Əsas vəzifəm daxili iş axınlarını optimallaşdırmaq, yeni xidmətlərin tətbiqinə texniki dəstək göstərmək və müştəri təcrübəsini daha funksional və əlverişli hala gətirmək idi. Bu prosesdə bir sıra maraqlı və eyni zamanda çətin anlarla qarşılaşdım. Ən böyük çətinliklərdən biri, yenilikçi ideyaların yaradılması və strategiyaların düzgün şəkildə tətbiq edilməsidir. Bu mərhələdə analitik bacarıqlarımı və kommunikasiya qabiliyyətimi istifadə edərək, komandalararası əlaqələri gücləndirərək layihələrin uğurlu həyata keçirilməsinə kömək etdim. Bu təcrübə mənə göstərdi ki, effektiv kommunikasiya və düzgün idarəetmə strategiyası olmadan heç bir texnoloji yenilik tam potensialına çatmaz.

Texniki tərəfdə isə istifadəçi məlumatlarının idarə olunması və sistem performansının izlənməsi kimi sahələrdə aktiv iştirak etdim. Sistemlərin effektivliyini artırmaq və istifadəçi təcrübəsini yaxşılaşdırmaq üçün UX təhlilləri apararaq tətbiqlərdə müvafiq dəyişikliklər təklif etdim. Bu sahədəki təcrübə mənim üçün həm texnoloji yenilikləri anlamağa, həm də istifadəçi davranışlarını analiz etməyə kömək etdi. TALAB-da çalışmaq mənə bir daha göstərdi ki, texnologiya yalnız kodlardan ibarət deyil – o, eyni zamanda istifadəçi davranışlarını anlamaq, biznes məqsədlərini nəzərə almaq və təhlükəsizlik balansını qorumaqdan ibarətdir.

Xaricdə yaşadıqca mədəniyyətin və milli dəyərlərin qorunmasının nə qədər əhəmiyyətli olduğunu daha dərindən dərk edirəm

-  Xaricdə yaşayan həmyerlilərimizlə birlikdə Azərbaycan həqiqətlərinin tanıdılması istiqamətində hansısa təşəbbüsləriniz varmı?

-  Bəli, bu sahə mənim üçün yalnız vətəndaşlıq borcu deyil, həm də şəxsi dəyər sistemimin vacib bir hissəsidir. Xaricdə yaşadıqca mədəniyyətin və milli dəyərlərin qorunmasının nə qədər əhəmiyyətli olduğunu daha dərindən dərk edirəm. Təəssüf ki, bəzi beynəlxalq platformalarda Azərbaycanla bağlı verilən məlumatlar ya qeyri-dəqiq, ya da qərəzli olur. Bu vəziyyət məni şəxsi təşəbbüs göstərməyə yönəltdi.

Universitet və iş mühitlərində Qarabağ həqiqətlərini faktlara əsaslanaraq paylaşmağa çalışıram. Burada sadəcə emosional yanaşmadan çəkinərək, tarix, hüquq və beynəlxalq münasibətlər kontekstində məntiqli və yaxşı qurulmuş arqumentlərlə mövqeyimi ifadə etməyə üstünlük verirəm. Eyni zamanda, Azərbaycan mədəniyyəti haqqında təqdimatlar hazırlayaraq, ölkəmizin zəngin mədəniyyətini və tarixini qarşı tərəfə daha yaxşı çatdırmağa çalışıram. Bu yanaşma həm maraq doğurur, həm də qarşı tərəfdə hörmət qazanmağa kömək edir.

İnanıram ki, hər bir azərbaycanlı, harada yaşamasından asılı olmayaraq, öz ölkəsinin qeyri-rəsmi səfiri rolunu oynaya bilər. Biz bu səfirliyi səssiz və davamlı şəkildə – təhsilimiz, davranışımız, dəyərlərimiz və paylaşdıqlarımızla yerinə yetirməliyik.

İngiltərədə Azərbaycan icması böyük fəallıq nümayiş etdirir. Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyilə tələbə birlikləri, diaspora təşkilatları və könüllülər müxtəlif istiqamətlərdə tədbirlər və layihələr həyata keçirirlər. Bu tədbirlər yalnız anım günləri və milli bayramlarla məhdudlaşmır, həmçinin konfranslar, təqdimatlar və sosial layihələri də əhatə edir.

Mən də bu fəaliyyətlərdə fəal iştirak edirəm və bir neçə tədbirdə təşkilati dəstək göstərirəm. Məsələn, Xocalı soyqırımı, Zəfər günü ilə bağlı keçirilən tədbirlərdə aktiv iştirak etmişəm. Bəzi hallarda isə universitetdə digər tələbələrə Azərbaycan haqqında təqdimatlar keçirərək mədəniyyətimizi tanıtmışam. Düşünürəm ki, belə tədbirlərin uzunmüddətli təsiri çox önəmlidir. Azərbaycanı daha düzgün təqdim etmək, yanlış stereotipləri qırmaq və gənc nəsildə milli qürur hissini artırmaq baxımından bu fəaliyyətlər çox əhəmiyyətlidir.

Nəzrin Salmanova