Qazaxıstanlı ekspert: "Cənubi Kipri tanımağımız TDT-ni zəiflətməməlidir" -MÜSAHİBƏ
Dünyada baş verən geosiyasi proseslər getdikcə mürəkkəbləşir. Dünya tədricən daha da xaotikləşir. Ayrı- ayrı regionlarda davam edən gərginliklər, o cümlədən müharibələr planetin gələcəyi ilə bağlı sualları artırır.
Qazaxıstanlı politoloq Talqat Kuliyev baş verən geosiyasi proseslərlə bağlı Crossmedia.az-ın suallarını cavablandırıb:
- Azərbaycanla Ermənistan arasındakı normallaşma prosesinin hazırkı mərhələsini necə qiymətləndirirsiniz?
- Hazırda Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması mərhələsi bir tərəfdən optimizm və sülh sazişinin tezliklə imzalanacağına ümid yaratsa da, digər tərəfdən bu prosesi uzadan müəyyən amillər mövcuddur və onun dinamikası, təəssüf ki, arzuolunan səviyyədə deyil. Qazaxıstan bu məsələdə fəal tərəfdar kimi çıxış edib və hətta dialoq üçün platforma təklif edib – Bakı və İrəvan arasında danışıqların bir raundu Almatıda keçirilib. Lakin hələ də sülh sazişi imzalanmayıb.
- Bəs davam edən ziddiyyətli mövqe növbəti müharibə ehtimalını nə qədər real edir?
- Ermənistan tərəfindən hərbi təxribatlar və gərginlik fonunda yeni müharibə hər zaman mümkündür. Təəssüf ki, bu münaqişə uzun müddətdir davam edir və bu qarşıdurma şəraitində hər iki tərəfdə aqressiv ritorika ilə formalaşmış gənc nəsillər yetişib. Bu səbəbdən, bugünkü gənc ermənilər üçün Qarabağ artıq Azərbaycanın qaytardığı deyil, itirilmiş ərazi kimi qəbul olunur. Onlar Ermənistanın Qarabağı nəzarətdə saxladığı dövrdə böyüyüblər. Buna görə də, sülh sazişi imzalanmayana və bu prosesə aydın zəmanətlər verilməyənə qədər eskalasiya və müharibə təəssüf ki, mümkün olaraq qalır.
- Azərbaycan- Qazaxıstan ikitərəfli münasibətlərinin hazırkı durumu sizi qane edir?
- Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətlərinin səviyyəsini nümunəvi adlandırmaq olar. Bu münasibətlər əsl müttəfiqlik və strateji tərəfdaşlıq nümunəsidir. İkitərəfli münasibətlərin humanitar, mədəni, iqtisadi və turizm sahələrini əhatə edən müxtəlif istiqamətləri var və bunlar kifayət qədər səmərəli şəkildə həyata keçirilir. Hazırda Xəzər dənizinin dibindən optik-vakuum kabeli çəkilir. Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu fəal şəkildə inkişaf edir. Dövlət başçıları arasında görüşlər mütəmadi və intensiv şəkildə keçirilir, aralarında yüksək səviyyədə etimad mövcuddur. Azərbaycan Hava Yollarına QSC-yə məxsus təyyarənin qəzaya uğramasından sonra Qazaxıstan əhalisinin göstərdiyi dəstək və yardım da sübut edir ki, bu yaxınlıq təkcə siyasi səviyyədə deyil, həm də xalqlar arasında var. Buna görə də, ölkələrimiz qardaşdır. Bu, yalnız tarixi və ya formal deyil, real və bu günkü reallığa uyğun münasibətdir. Türk Dövlətləri Təşkilatında Qazaxıstan və Azərbaycan əməkdaşlığın dərinləşməsinin əsas hərəkətverici qüvvələridir. Ən praktik və faydalı təşəbbüsləri məhz dövlət başçıları İlham Əliyev və Kasım-Jomart Tokayev irəli sürüblər.
- Bəzi türk dövlətlərinin, o cümlədən Qazaxıstanın Cənubi Kipri tanıması ciddi narahatlıq yaratdı. Bunu Türk dövlətlərinə xəyanət kimi qiymətləndirənlər də oldu...
- Bizim Cənubi Kipri tanımağımız Türkiyəyə, nə də Şimali Kiprə qarşı yönəlib. Bu, xüsusilə Qazaxıstanın beynəlxalq hüquqa dair ardıcıl xarici siyasətinin ifadəsidir. Biz nə Tayvanı, nə Cənubi Osetiyanı, nə Abxaziyanı, nə də Krımı tanımırıq – yəni BMT tərəfindən tanınmayan heç bir qurumu. Buna görə də bu məsələdə istisna edə bilmərik. Bu mövqe Türk Dövlətləri Təşkilatını zəiflətməməlidir. Çünki TDT tamam başqa trayektoriya üzrə hərəkət edir və digər məsələlərdə aramızda fikir ayrılığı yoxdur. Düşünürəm ki, qardaş ölkələr bu mövqeyə anlayışla yanaşacaqlar.
- Rusiya ilə Ukrayna arasında davam edən müharibə keçmiş post- sovet məkanına necə təsir edir?
- Müharibə postsovet məkanına, ümumiyyətlə isə, bütün dünya müstəvisinə həm geosiyasi, həm də geoiqtisadi təsir göstərdi. Bu, bir daha göstərdi ki, xüsusilə bizim qardaş ölkələr, yaxın qonşular bir-biri ilə əməkdaşlıq etməli və ümumi regional təhlükəsizliyi, sabit iqtisadi məkanı təmin etməlidirlər. Bu da Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin aktuallığının artmasına səbəb oldu.Müharibənin nə vaxt bitəcəyini proqnozlaşdırmaq bu gün son dərəcə çətindir. Ümid edirəm ki, ən azı atəşkəs rejimi və müəyyən bir razılaşma əldə olunacaq. Sonradan sülh danışıqlarına başlanıla bilər. Ancaq sülh danışıqları olduqca çətin olacaq. Çünki tərəflərin mövqeləri bir-birini tamamilə inkar edir. Hər iki ölkəyə həm iqtisadi, həm də demoqrafik baxımdan ciddi ziyan dəyib. Ukrayna böyük infrastruktur itkiləri ilə üzləşib və kompensasiya məsələsi gündəmə gələcək. Tərəflərin mövqeləri yaxınlaşdırılmalı, kompromis tapılmalıdır. Bu isə çox uzun bir prosesdir və yaxın gələcəkdə tam nizamlama ehtimalı görünmür.
Kənan Novruzov,
Gültac Mehdizadə
14:40 24.04.2025
Oxunuş sayı: 1366
