Ekspert: "Rusiya- Ukrayna müharibəsinə dair danışıqları davam etdirmək mənasızdır, çünki..." -MÜSAHİBƏ

Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin bu günlərdə Ukrayna ilə müharibədə "Pasxa atəşkəsi" elan etməsi savaşın, nəhayət, başa çatması ilə bağlı ümidlər yaratdı. Kreml rəhbərinin bu addımı xoşməramlılıq jesti və gələcək daha uzunmüddətli atəşkəsin başlanğıcı kimi qəbul edənlər də oldu. Ancaq atəşkəs gözlənilən kimi olmadı və pozuldu. Bəlkə də, Putinin "sağ göatərib sol vurdu"...

Ehtimal olunan perspektiv barədə hərbi ekspert İbrahim Rüstəmli Crossmedia.az-a müsahibə verib: 

- Ukrayna və Rusiya arasında davam edən bu qanlı müharibənin hansı şərtlər altında və nə zaman sülh sazişi ilə başa çatacağı real görünür?

-Rusiyanın elanına baxmayaraq, Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin fikirlərinə istinad etsək deməliyik ki, bu atəşkəs dəfələrlə pozulub. Yəni rəsmi olaraq atəşkəs olsa da, real vəziyyət tam fərqlidir. Ümumiyyətlə, tarix göstərir ki, bütün müharibələr sonda sülhlə nəticələnir. Gec-tez tərəflər bu anlayışı qəbul etməyə məcbur olurlar. Elə öz təcrübəmizdən də nümunə göstərə bilərik: 30 ilə yaxın bir müddət ərzində ermənilər Rusiya kimi havadarlarının dəstəyi ilə Azərbaycan torpaqlarını işğal etdilər. Həmin ərazilərdə "Arsax" adlı qondarma qurum yaratdılar. Bu dövrdə Azərbaycan dəfələrlə sülh çağırışları etdi, hətta müəyyən güzəştli şərtlərlə torpaqların boşaldılması üçün təkliflər irəli sürdü. Azərbaycan sülh çağırışlarına məhəl qoymayan Ermənistanı sonda güc yolu ilə, antiterror əməliyyatı vasitəsilə torpaqları tərk etməyə məcbur etdi. Bu əməliyyatlar son dərəcə planlı, sürətli və peşəkar şəkildə həyata keçirildi və nəticədə Azərbaycanın mühüm əraziləri müharibəsiz boşaldıldı. Coğrafi baxımdan çətin relyefə malik Kəlbəcər kimi bölgələrin azad edilməsi də bu prosesə daxildir. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Hazırda Ermənistanla Azərbaycan arasında ciddi sülh danışıqları aparılır. Ermənistan təzyiqlər və yeni reallıqlar fonunda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımağa vadar oldu. Düzdür, Ermənistanda hələ də revanşist dairələr, müharibə tərəfdarları, Qərbin və erməni lobbisinin təsiri altında olan qruplar mövcuddur. Avropa İttifaqı (Aİ) müşahidəçilərinin Azərbaycan-Ermənistan sərhədində "binokl siyasəti" ilə fəaliyyəti də Azərbaycanda narazılıq doğurur. Eyni zamanda, Rusiya, İran, Fransa kimi dövlətlərin də Cənubi Qafqazda maraqları və dəstəklədikləri tərəflər var. Bu fonda Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıması ciddi siyasi dönüş nöqtəsidir.

Azərbaycan yeni geosiyasi reallıq yaradaraq bir sıra dövlətlərin Cənubi Qafqaza çıxış imkanlarını da məhdudlaşdırıb. Hətta ən ağır, qanundan və insanlıqdan kənar müharibənin sonunda belə Ermənistan rəsmi olaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımalı oldu.

Bu gün isə Ukrayna ilə Rusiya arasında müharibə davam edir. Bu münaqişədə əsas aktor kimi Ukrayna görünür. Amma əslində qərar verənlər Qərb və Avropa institutlarıdır. ABŞ-nin keçmiş Prezidenti Cozef Bayden, onun konqresmenləri və Avropa liderləri Ukraynaya dəstək verir. Ekspertlər bu müharibənin Rusiyanı zəiflətmək üçün başladılmış Qərb təxribatı olduğunu bildirirlər. ABŞ Rusiyanı iqtisadi cəhətdən çökdürməyə çalışır və bu yolda müəyyən nailiyyətlər əldə edib.

Bu baxımdan, Ukrayna-Rusiya arasında sülh danışıqlarında əsas söz sahibi nə Rusiya, nə də Ukraynadır. Əgər Qərb ölkələri Ukraynaya dəstəyini azaltmasa, müharibə hələ davam edə bilər. Lakin bütün hallarda bu müharibə nə vaxtsa bitəcək. Tarixdə ən dağıdıcı müharibələr belə sonda sülhlə nəticələnib. Necə ki, Ermənistan kapitulyasiya sənədinə imza atmağa məcbur oldu, eləcə də bu müharibənin sonunda oxşar sənədin imzalanması mümkündür. Ermənistan Prezidenti həmin sənədin imzalanmasına qatılmadı, çünki utanırdı. Onun əvəzinə sənədi Azərbaycan və Rusiya prezidentləri imzaladı.

Ukrayna və Rusiya xalqları dil, din və mədəniyyət baxımından bir-birinə çox bənzəyirlər. Bu baxımdan onların münasibəti, bizim Türkiyə ilə olan qardaşlıq əlaqələrinə bənzəyir. Amma təəssüf ki, bu yaxınlıq artıq çoxdan itib.

-ABŞ və Qərb dövlətlərinin Ukrayna-Rusiya münaqişəsindəki rolu getdikcə artmaqdadır. Sizcə, bu güclərin münaqişəyə yanaşması, həqiqətən, insan taleyindən çox, siyasi maraqlara xidmət edirmi?

-Dünya güclərinin son dövrlərdəki davranışları insan taleyi ilə oyun oynamaq kimi qiymətləndirilir. Xüsusilə də ABŞ və bəzi Avropa ölkələrinin yanaşmaları bu cür təəssürat yaradır. Danışıqlara davam etmək belə bir şəraitdə getdikcə mənasızlaşır. Çünki aparılan danışıqlar səmimi niyyətlərdən çox, siyasi məqsədlərə xidmət edir.

Bu gün Qərb, xüsusilə ABŞ, Rusiya ilə münasibətlərdə təşəbbüskar mövqe sərgiləyir və bu yolda ilk üç gündə rol diktə edən tərəf kimi çıxış edir. ABŞ bu fonda Avropa dövlətlərinə də müəyyən mesajlar verir. ABŞ Prezidenti Donald Trampın son açıqlamaları da bu istiqamətdə diqqət çəkir: O, ABŞ-nin Rusiya və Ukrayna ilə son görüşlərini "çox yaxşı" adlandırıb və yaxın üç gün ərzində bu barədə ətraflı danışacağını vəd edib.

-Rusiya-Ukrayna müharibəsinin hazırkı gedişi fonunda Azərbaycanın bu proseslərə münasibətini necə qiymətləndirmək olar? Sizcə, Rusiya regionda yenidən təsirini artırmağa çalışırmı və bu, Azərbaycana nə kimi təhdidlər yarada bilər?

-Hazırkı vəziyyət Ukrayna üçün olduqca mürəkkəbdir. Rusiya Ukraynaya qalib gəlmək və orada öz hakimiyyətini bərpa etmək niyyətindədir. Bu, onun növbəti mərhələdə digər MDB ölkələri ilə də danışıqlar masasına oturmaq planına xidmət edir. Məqsəd keçmiş SSRİ-ni bərpa etmək cəhdidir. Bundan sonra isə Rusiya postsovet ölkələrinə və Avropaya qarşı daha aqressiv siyasət yürütmək niyyətində ola bilər. Azərbaycan isə bu proseslərə biganə deyil. Ölkə olaraq Ukrayna xalqını qardaş xalq sayır və müharibənin əvvəlindən etibarən humanitar yardımlar göndərib. Bununla belə, son dövrlərdə Rusiyanın bəzi siyasi tribunalarında Azərbaycana qarşı hədə və qorxu dolu bəyanatlar səsləndirilib. Tarixi təcrübə göstərir ki, Rusiyanın siyasətində həmişə təcavüzkarlıq olub. Azərbaycanın özü də atəşkəsin nə demək olduğunu yaxşı bilir. 1994-cü ildən 2020-ci ilə qədər Ermənistanla atəşkəs rejimi nominal şəkildə mövcud olsa da, ermənilər bu rejimi tez-tez pozublar. 2020-ci ildə baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsi isə Azərbaycanın qələbəsi ilə nəticələndi. Bu, illərlə formalaşdırılmış "yenilməz Ermənistan ordusu" mifini də dağıtdı.

Rusiya-Ukrayna müharibəsinin də bu şəkildə davam etməsi mümkün deyil. Tarix göstərir ki, bütün müharibələr sonda sülh sazişi ilə başa çatır. Lakin bu prosesin hansı şərtlərlə baş tutacağı hazırda məlum deyil. Çünki danışıqlar çox mürəkkəb və qeyri-müəyyən bir məcrada gedir. Trampın özünün qeyri-sabit davranışları və ziddiyyətli açıqlamaları da bu qeyri-müəyyənliyi artırır. Azərbaycan üçün əsas prioritet regionda sülhün bərqərar olmasıdır. Lakin bu sülh nə Rusiya, nə də ABŞ kimi böyük güclərin monopoliyasında olmalıdır. Beynəlxalq hüquq və ədalət prinsipləri əsasında hər bir xalqın maraqları nəzərə alınaraq əldə olunmalıdır.

-Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yalnız iki ölkə arasında deyil, beynəlxalq güclərin maraq toqquşması kimi dəyərləndirilməsi nə dərəcədə doğrudur və bu münaqişənin sosial, humanitar və geosiyasi nəticələri nələr ola bilər?

-Rusiya-Ukrayna müharibəsi təkcə iki dövlətin qarşıdurması deyil. Burada müxtəlif ölkələrin və ictimai-siyasi dairələrin maraqları və mövqeləri rol oynayır. Lakin istənilən halda bu müharibə sonsuza qədər davam edə bilməz və sonda sülh imzalanacaq. Bu, tarixi təcrübə ilə də təsdiqlənib. Azərbaycanın Qarabağ müharibəsində qazandığı qələbədə də müəyyən xarici faktorların təsiri olub. Ermənistanın baş naziri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyıb və Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi qəbul edib. Bu vəziyyət Ermənistan rəhbərliyini də çətin duruma salıb. Bunu müqayisə üçün deyə bilərik: münaqişələr təkcə cəbhədə yox, siyasi səhnədə də aparılır. Rusiyanın daxilində də müharibəyə qarşı narazılıqlar artır. Bir çox ictimai, siyasi, mədəniyyət və incəsənət xadimləri bu müharibəyə qarşı çıxır. Onların arasında Ukraynada doğulub-böyüyən və bu ölkəni öz doğma vətəni sayan şəxslər də var. Bu, müharibənin insanlara, xüsusilə də Rusiya və Ukrayna xalqları arasında olan qardaşlıq münasibətlərinə necə dərin zərbələr vurduğunu göstərir. Rusiya-Ukrayna müharibəsi eyni zamanda dini aspektlərdən də uzaqdır. Əgər Ermənistan Azərbaycan qarşıdurmasında din amili müəyyən mənada rol oynamışdısa, burada əsas məsələ siyasi və geosiyasi maraqlardır.

Bu müharibədə qeydə alınan faktlar da narahatlıq doğurur. Mülki vətəndaşların əmlakının talan edilməsi, soyğunçuluq və insanlığa qarşı müxtəlif zorakılıqlar baş verir. Bu hadisələr gələcəkdə tarixdə yalnız hərbi təcavüz deyil, həm də humanitar və sosial təcavüz kontekstində qiymətləndiriləcək.

-Hazırkı qeyri-müəyyən şəraitdə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin mərhələli atəşkəslərlə sona çatma ehtimalı nə qədər realdır və bu proses necə inkişaf edə bilər?

-Hazırda dəqiq proqnoz vermək çətin olsa da, müharibənin gələcəyində müxtəlif mərhələli atəşkəs variantlarının olması ehtimalı yüksəkdir. Bu, bir aylıq, iki aylıq, hətta bir və ya iki illik mərhələlər şəklində ola bilər. Amma istənilən halda müharibə sona çatacaq və tərəflər sülh masasına oturmaq məcburiyyətində qalacaqlar.

Xumar Emilqızı 

Nigar Rəhimova