Trampın Rusiya siyasəti: Liberal dünya nizamına təhlükə?
ABŞ Prezidenti Donald Trampın Rusiya ilə münasibətləri normallaşdırmaq cəhdi və Ukraynanı açıq şəkildə qurban kimi tanımaqdan imtinası beynəlxalq müzakirələrə səbəb olub. Ekspertlər bunun illərdir mövcud olan “liberal dünya nizamına” ciddi təhlükə yaratdığını bildirirlər.
Tramp administrasiyası Moskvanı təcrid etmə siyasətindən geri çəkilir və Rusiyanı açıq şəkildə təcavüzkar adlandırmır. Keçən həftə Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski ilə görüşdə bu mövqe daha da aydın şəkildə üzə çıxıb.
Bunun əksinə, keçmiş prezident Co Bayden Ukraynadakı müharibəni “qaydalarla idarə olunan dünya nizamına qarşı güc siyasəti” kimi xarakterizə edirdi.
Liberal dünya nizamı və ona təhdidlər
Liberal dünya nizamı beynəlxalq hüquq, sərbəst ticarət və demokratik dəyərlərə əsaslanan sistemdir. BMT, WTO, IMF və Dünya Bankı kimi institutlar bu sistemi dəstəkləyir.
Ancaq Rusiya və Çin bu nizamı Qərbin hegemonluğunu qoruma vasitəsi kimi görür. Moskva NATO-nun Yuqoslaviyanı bombalaması (1999), ABŞ-ın İraq müdaxiləsi (2003) və Kosovanın tanınmasını (2008) liberal nizamın ikili standartları kimi göstərir.
Prinston Universitetindən Con Aykenberri bildirir ki, Rusiya Ukrayna müharibəsi ilə üç əsas beynəlxalq prinsipi pozub:
1. Güc tətbiq edərək sərhədləri dəyişmək olmaz.
2. Mülki insanlara qarşı zorakılıq müharibə vasitəsi ola bilməz.
3. Nüvə silahı ilə hədələmək yolverilməzdir.
Trampın Rusiyaya yaxınlaşması ABŞ daxilində də narazılıq doğurub. Sorğulara görə, amerikalıların çoxu onun miqrasiya siyasətini dəstəkləsə də, Rusiya-Ukrayna və İsrail-Fələstin məsələlərindəki mövqeyini qəbul etmir.
Oxford Universitetindən Dr. Culi Nyuton hesab edir ki, Trampın:
• Ukraynanın resurslarına nəzarət istəyi,
• Zelenskiyə qarşı sərt mövqeyi,
• Avropadakı sağçı partiyalara dəstəyi
ABŞ-ın qlobal liderliyini sarsıda bilər.
BMT-də Ukraynadakı müharibə ilə bağlı qətnaməyə qarşı səs verən ABŞ, daha yumşaq bir bəyanatla çıxış edib. Tramp administrasiyası Rusiyaya qarşı sanksiyaların yalnız müharibə bitəndə ləğv olunacağını bildirsə də, ekspertlər “tez və təhlükəli normallaşma” riski görürlər.
Atlantik Şurasından Şelbi Magid bildirir ki, liberal nizamın çöküb-çökməyəcəyini müharibənin necə bitəcəyi və beynəlxalq münasibətlərin necə formalaşacağı müəyyən edəcək. Trampın siyasətinin dünya nizamına uzunmüddətli təsiri isə hələlik qeyri-müəyyəndir.
Mədinə Cəlilova
16:22 03.03.2025
Oxunuş sayı: 7796
