Qırılan uşaqlıq, yarımçıq təhsil: Erkən nikahın acı həqiqəti
Uşaqlar hələ həyatın qapılarını açmağa çalışarkən, bəziləri artıq böyüklərin dünyasına məcburi addım atır. Erkən nişan və evlilik onların təhsilini yarımçıq qoyur, uşaqlığını oğurlayır və gələcək arzularını əllərindən alır. Uşaqların erkən yaşda evlənməsi həm sosial, həm də hüquqi baxımdan ciddi problemlərdən biridir. Erkən evlilik uşaqların təhsilinə, fiziki və psixoloji inkişafına mənfi təsir göstərir, onların hüquqlarının pozulmasına səbəb olur. Oktyabrın 25-də Şirvan rayonunun Yalavac kəndində 22 yaşlı şəxslə 16 yaşlı qızın planlaşdırılan nişan mərasimi barədə polisə məlumat daxil olması və dərhal tədbirlərin görülməsi bu məsələni gündəmə gətirir. Daxili İşlər Nazirliyinin Şirvan regional qrupundan verilən məlumata görə, nişan mərasiminin qarşısı alınmış, valideynlərlə profilaktik və izahedici söhbətlər aparılaraq qanunvericiliyin tələbləri izah edilmişdir. Bu hadisə erkən evliliklə mübarizədə hüquq-mühafizə orqanlarının rolunu və qanunvericiliyin uşaqların müdafiəsindəki əhəmiyyətini göstərir.
Crossmedia.az-a hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlu bildirib ki, erkən nigah qanuna ziddir və qadına qarşı zorakılıqdır, çünki qız hələ öz hərəkətlərinə qiymət verə bilməyəcək yaşdadır. O əlavə edib ki, polisin qanun çərçivəsində atdığı addımlar ictimaiyyətə çatdırılmalıdır ki, cəmiyyətdə bu məsələ gündəmə gəlsin: “Ailələr və bələdiyyələr də bu məsələlərə diqqət yetirməli, erkən nigahların qarşısını almağa çalışmalıdır. Televiziyalarda bu mövzuda verilişlər mütəmadi yayımlanmalıdır”.
Uşaqlıq – sevinc, oyun və xəyal dolu illərdir. Amma bəzən uşaqların bu haqqı əlindən alınır, hələ dünyanı tanımayan gözlər erkən məsuliyyətlərin yükünü daşımağa məcbur edilir.
Psixoloq Aynur İskəndərova qeyd edib ki, 18 yaşdan kiçik şəxsin ailə həyatı qurması artıq erkən nikah sayılır: "Lakin xüsusi səbəblər olduqda qanun bir il əvvəllik nikaha icazə verir. Yeniyetməlik və ilk gənclik dövründə şəxsiyyət hələ tam formalaşmadığı üçün bu yaşda ailə qurmağın psixoloji üstünlüyü yoxdur.
Erkən nikaha daha çox qız uşaqları məruz qalır və bu, onların qarşılaşdığı problemləri həll etməyi daha da çətinləşdirir. Kəndlərdə yaşayan, yoxsul, tarixi adət-ənənələrə önəm verən ailələr qızlarının tez ailə qurmasını xoşbəxtlik kimi qəbul edir. Bu ailələrdə qızlar kiçik yaşlarından təhsilə və karyeraya deyil, “yaxşı gəlin, ana” olmağa təşviq olunur".
Psixoloq əlavə edib ki, erkən nikaha daxil olan yeniyetmələr uşaqlıqlarını yaşaya bilmir, təhsildən geri qalır, sosial mühitdən təcrid olunur və ana olmaq kimi məsuliyyətlə vaxtından əvvəl üzləşir: "Həmçinin, ailə planlaşdırılması haqqında məlumatın olmaması səbəbindən vaxtından əvvəl doğulan uşaqların tərbiyəsində çətinliklər yaranır.
Uşaqların gələcək həyatı ailələrin yönləndirməsindən asılıdır. Yeniyetmələrin və gənclərin maarifləndirilməsi yalnız şəhərlərlə məhdudlaşmamalıdır. Məktəblərdə psixoloqlar, uşaq birliyi rəhbərləri, dövlət qurumları və QHT-lər bu işi bölgələrdə də davam etdirməlidir".
Psixoloq həmçinin gənclərin emosional vəziyyətinə diqqət yetirilməli olduğunu vurğulayıb: “Özünə inamın artırılması, pozitiv düşüncəyə təşviq, emosional stresi idarə etmə bacarığı və düzgün qərar vermə qabiliyyəti aşılanmalıdır. Ailə və cəmiyyət erkən nikaha daxil olan gənclərə maddi və mənəvi dəstək göstərməlidir. Misal üçün, mənzil təminatı, iş saatlarının qısaldılması və maddi yardımlar onların sosial vəziyyətini yaxşılaşdıra bilər".
Erkən nikahlar, bəzən ən təmiz arzuları, oyunları və təhsil yolunu yarımçıq qoyur. Uşaqlıqları əllərindən alınan bu yeniyetmələr, vaxtından əvvəl ailə məsuliyyətləri və övlad böyütmə qayğıları ilə üz-üzə qalırlar.
Sosioloq Rəvan Əliyev erkən nikahların başlıca səbəblərini sosial-mədəni stereotiplər, aşağı təhsil səviyyəsi, ailələrin iqtisadi çətinlikləri və ənənəvi düşüncə tərzinin hələ də güclü olması ilə izah edib. Onun sözlərinə görə, xüsusilə kənd yerlərində “qız vaxtında ərə getməlidir” kimi yanlış qənaətlər nəsildən-nəslə ötürülür və bu, həm fərdi azadlıqların, həm də cəmiyyətin inkişafının qarşısında ciddi maneə yaradır: “Bu halların qarşısını almaq üçün maarifləndirmə işləri sistemli və davamlı aparılmalıdır. Məktəblərdə və yerli icmalarda erkən nikahın mənfi sosial və psixoloji nəticələri barədə açıq söhbətlər aparılmalı, valideynlərlə müzakirələr təşkil edilməlidir. Eyni zamanda, gənclərin təhsildə və əmək bazarında iştirakını artırmaq, qız uşaqlarının gələcək təhsil perspektivlərini genişləndirmək vacibdir".
Sosioloq hesab edir ki, cəmiyyətin rifahı yalnız iqtisadi göstəricilərlə deyil, həm də sosial ədalət və insan azadlıqları ilə ölçülür: "Erkən nikahlarla mübarizə isə əslində sosial şüurun yetkinləşməsi prosesidir".
Mehriban Yariyeva
11:13 28.10.2025
Oxunuş sayı: 1510
