Azərbaycan bu gün Türk dünyasının ilham mənbəyinə çevrilib

Ölkəmizin 44 günlük Vətən müharibəsində düşmən üzərində hərbi-siyasi qələbəsi və onun nəticələri, yaratdığı yeni imkanlar hazırda dünyanın beyin mərkəzlərində, hərbi dairələrində müzakirə mövzularından biridir. Şanlı Zəfərin yaratdığı yeni imkanlar ölkəmizin istər regionda, istərsə də bütün dünyada nüfuzunun güclənməsi ilə nəticələnib.  

Son bir neçə ildə Azərbaycanın keçdiyi yola nəzər salsaq, ölkəmizin böyük coğrafi məkanda, türk dünyasında söz sahibi olmasının xalqımız üçün xüsusilə qürurverici olduğunu deyə bilərik. Azərbaycanın türk cümhuriyyətlərini bir araya gətirən Türk Dövlətləri Təşkilatında (TDT) aparıcı rolu Böyük Zəfərdən sonra daha yüksək səviyyəyə çatıb. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 2021-ci ilin 26 oktyabr tarixində Zəngəzur dəhlizinin təməlqoyma mərasimində iştirakı və buradan bütün dünyaya səsləndirilən fikirlər artıq regionda yeni güc mərkəzinin yarandığını təsbit etmiş oldu. Daha sonra noyabrın 12-də Prezident İlham Əliyevin Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Türkiyədə keçirilən VIII Zirvə Görüşündə iştirakı qürurlu hadisə kimi yadda qaldı. Türk dünyasında möhtəşəmliyi ilə seçilən və fəxarət hissi yaşadan tarixi hadisə kimi yaddaşlara əbədi həkk olunan tədbirdə Prezident İlham Əliyev Qarabağın azad edilməsi üçün göstərdiyi səylərə və Türk birliyinin daha da güclənməsi işinə verdiyi töhfələrə görə Türk Dünyasının Ali Ordeni ilə mükafatlandırıldı. Bu, xalqımıza, onun liderinə verilən dəyərin təntənəsi idi. 

Zirvə Görüşündə çıxış edən Prezident İlham Əliyev bu təşkilatın uzunmüddətli məqsədlər üçün qurulduğunu vurğulayıb. Dövlət başçımızın həmin toplantıda səsləndirdiyi bu fikirlərə diqqət edək: “Azərbaycan ikiillik sədrlik dönəmində türk dünyasının birləşməsi üçün böyük səylər göstərmişdir. Bir çox tədbirlər keçirilmişdir. Hesab edirəm ki, biz hazırda daha bütöv, daha birləşmiş şəkildə gələcəyə addımlayırıq. Bugünkü Zirvə Görüşünün çox böyük tarixi əhəmiyyəti var. İlk növbədə, ona görə ki, biz Şuramızı təşkilata çeviririk və bu təşkilatın çox gözəl gələcəyi var. Çünki bu təşkilatın təməlində təbii müttəfiqlər yerləşir və həm tarix, həm mədəniyyət, həm bizim ənənələrimiz, bizim adət-ənənələrimiz, bax, bu, birliyi diktə edir”.  

Prezident İlham Əliyevin ilk toplantıda səsləndirdiyi strateji fikirlərin artıq bir çoxu gerçəkləşib. Bu müddət ərzində üzv dövlətlərin 4-dən 7-yə qalxması, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Türk Dövlətləri Təşkilatına çevrilməsi, həmçinin “Türk dünyasına baxış - 2040” sənədinin qəbul edilməsi bu qurumun uzunmüddətli perspektivə hesablandığının göstərcisidir. 

Elə bu günlərdə Qəbələdə Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü də Böyük Zəfərdən sonra türk dünyasının yeni güc mərkəzinə çevrilməsi istiqamətində tarixi addımların bünövrəsini qoyur.

Heç şübhəsiz ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü Böyük Zəfərdən sonra türk dövlətlərinin hərbi-siyasi, iqtisadi, mədəni inteqrasiyası sahəsində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilə bilər.  

Qloballaşma dövründə, xüsusən də Azərbaycanın Vətən müharibəsində şanlı Zəfərindən sonra Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələr arasında qardaşlıq və qarşılıqlı etimad əsasında qurulan əməkdaşlıq əlaqələrinin güclənməsi xüsusilə əlamətdardır. Mövcud qlobal və regional təhlükəsizlik çağırışlarının qarşısında hərtərəfli siyasi koordinasiya və həmrəyliyin nümayişi TDT-nin güc birliyinin təzahürüdür. Müasir dövrümüzdə TDT-yə üzv dövlətlər coğrafi baxımdan təbii nəqliyyat, logistika, tranzit xətlərini təşkil edərək, Avropa və Asiya qitələri arasında körpü rolunu oynayır. Tarixi keçmişi, dil, mədəniyyət oxşarlığı və ümumi sayı təqribən 250 milyon nəfərə çatan türk xalqlarının birliyi dünya üçün bir nümunədir. Türk birliyində təmsil olunan dövlətlər beynəlxalq təşkilatlarda eyni mövqedən çıxış edir, ölkələrin problemlərinin həllində bir-birinə dayaq olurlar.

Bu baxımdan, Zirvə görüşündəki çıxışında da Prezident İlham Əliyev bəyan edib ki, bu gün Türk Dövlətləri Təşkilatı ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşır. Dövlət başçısı bu təşkilatı qlobal arenada vacib aktora çevirən amilləri sadalayıb: “Daxili siyasi və iqtisadi sabitlik, əhəmiyyətli geostrateji mövqe, müsbət demoqrafiya və gənc əhali, nəqliyyat-logistika sahəsində böyük imkanlar, təbii resurslar, habelə hərbi və hərbi-texniki sahədə artan potensial TDT-ni qlobal arenada vacib aktora çevirir. Bu gün Türk Dövlətləri Təşkilatı sadəcə əməkdaşlıq platforması deyil, ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşır”.

Təşkilatın beynəlxalq səviyyədə nüfuzunun artmasının məmnunluq doğurduğunu vurğulayan dövlətimizin başçısı qeyd edib: “Ortaq tarixi və etnik köklərimiz, müştərək milli-mənəvi dəyərlərimiz bizi bir ailə kimi birləşdirir. Ölkəmiz təşkilatın işinə dəstək məqsədilə Katibliyin hesabına 2 milyon ABŞ dolları məbləğində ianə köçürmüşdür”. 

Qeyd edək ki, Türk dünyasında həmrəyliyin və inteqrasiyanın dərinləşməsi həm regional böhranlara, həm də Qərblə Şərq arasındakı rəqabətin sürətlə dəyişdiyi Avrasiya məkanında baş verənlərə birbaşa cavabdır. Bu mənada Qəbələ sammiti türk dövlətlərinin qlobal qüvvələr balansı şəraitində öz geosiyasi müstəqilliyini qurmaq istəyinin simvolu kimi xarakterizə oluna bilər. 2019-cu ildə Türk Şurasından Türk Dövlətləri Təşkilatına çevrilən qurum hazırda “məsləhət” təşkilatından “siyasi koordinasiya” təşkilatına çevrilib. Xüsusilə 2022-ci il Səmərqənd və 2023-cü il Astanada keçirilən sammitlərdə qəbul edilən qərarlar birgə investisiya fondu, birgə müdafiə şurası və Türk Akademiyası kimi institusional strukturların yaradılmasına yol açıb. 

Bu prosesin davamı olaraq Qəbələ sammitində üç strateji fəaliyyət istiqaməti müəyyənləşdirilib: Nəqliyyat inteqrasiyası (orta dəhlizin gücləndirilməsi), Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində koordinasiya, Qlobal böhranlar qarşısında vahid diplomatik mövqe.

Hazırda qlobal miqyasda sürətli transformasiyaların baş verməsinin, yeni dünya nizamının formalaşmasının şahidi oluruq. Qlobal təhdidlər müasir dövrdə dövlətləri yeni regional və qlobal ittifaqlar yaratmağa sövq edir. Məhz bu baxımdan da Türk Dövlətləri Təşkilatının öz fəaliyyətində müasir dövrün reallıqlarına uyğun şəkildə təhlükəsizlik və müdafiə istiqamətlərini də özündə birləşdirməsi olduqca vacibdir. Çünki Türk dünyası üçün də müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri xüsusi əhəmiyyət daşıyan prioritetlərə çevrilib. Qəbələ Zirvə Görüşündə bu çağırışlar ətrafında aktual müzakirələr aparılıb və yeni hədəflər müəyyənləşdirilib. 

Bu, ölkəsinə Böyük Zəfəri qazandırmış Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin sözləridir. Prezident İlham Əliyev Zirvə toplantısındakı çıxışında sülh və təhlükəsizlik kontekstindən çıxış edərək Türk dövlətlərinin bu sahədə inteqrasiyasını təklif edib: “Dünyanın üzləşdiyi hazırkı geosiyasi və təhlükəsizlik çağırışları fonunda, ötən il Şuşada qeyri-rəsmi Zirvə Görüşü zamanı qəbul edilmiş Qarabağ Bəyannaməsinə və bugünkü Zirvə Görüşünün “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusuna uyğun olaraq, türk dövlətlərinin vahid güc mərkəzi kimi çıxış etməsi olduqca vacibdir”. Dövlət başçısı diqqətə çatdırıb ki, “təşkilatımızın təməl sənədi olan Naxçıvan Sazişində sülhün qorunması və təhlükəsizlik əsas məqsəd və vəzifələr sırasında yer alıb”. 

Prezident İlham Əliyevin çıxışından doğan əsas nəticə budur ki, bu gün təhlükəsizlik təmin edilmədən inkişaf mümkün deyil, bugünkü dünyada hərbi güc hər bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün əsas amilidir. Dövlət başçımız bununla Türk dövlətlərinin güclü təhlükəsizlik konsepsiyasının işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsini nəzərdə tutur.  

Xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Zirvə Görüşünün keçirilməsi və əldə olunan qardaşlıq razılaşmaları dünyanın üzləşdiyi hazırkı geosiyasi və təhlükəsizlik çağırışları fonunda Türk dövlətlərinin vahid güc mərkəzi kimi çıxış etməsinin önəmini bir daha təsdiqləyir. 

Beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin kobud şəkildə pozulduğu dövrdə ölkələrimiz arasında hərbi və hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq çox önəmli amillərdən biridir. Bu çərçivədə müttəfiqimiz olan Türkiyə ilə dərin əməkdaşlıq mövcuddur. Yalnız son bir ildə Türkiyə ilə birgə 25-dən artıq ikitərəfli və çoxmillətli hərbi təlimlər keçirilib. Prezident İlham Əliyev daha bir təşəbbüs irəli sürərək ölkələrimiz arasında hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində geniş əməkdaşlığı nəzərə alaraq, 2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edib.  

Heç şübhəsiz ki, dövlətimizin başçısının bu təklifi türk dövlətləri arasında müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın daha yüksək səviyyəyə qaldırılması, regional sabitliyin möhkəmləndirilməsi və ortaq maraqların qorunması baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Bu təşəbbüs, eyni zamanda, TDT-nin beynəlxalq arenada sabitlik və təhlükəsizliyin təminatçısı olan strateji güc mərkəzi kimi mövqeyini daha da möhkəmləndirəcək.

Qəbələ Zirvə görüşündə türk dövlətləri başçılarının müzakirə etdiyi və həmrəy olduqları mühüm məsələlərdən biri TDT məkanında nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələrinin gücləndirilməsidir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələri Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində strateji əhəmiyyətə malikdir. Dövlət başçısı Türk dünyasının nəqliyyat, kommunikasiya, tranzit və digər istiqamətlərdə potensialından istifadə məqsədilə görülən işlərin qlobal əhəmiyyətli layihələrin icrasına gətirib çıxardığını vurğulayıb. Dövlətimizin başçısı bildirib ki, Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin fəal iştirakçısıdır.

Türk dövlətlərinin yerləşdiyi geniş Avrasiya məkanı – Qafqazdan Mərkəzi Asiyaya, Anadoludan Xəzərin şərq sahillərinə qədər uzanan strateji coğrafiya – nəqliyyat, enerji və mədəni-humanitar əlaqələr üçün misilsiz imkanlar yaradır. Bu coğrafiya dünyanın ən mühüm ticarət marşrutlarının kəsişməsində yerləşir və faktiki olaraq Avropa ilə Asiya arasında körpü rolunu oynayır. Xüsusilə Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu və Şərq–Qərb dəhlizi kimi layihələr region dövlətləri arasında diplomatik və siyasi inteqrasiyanın dərinləşməsinə xidmət edir. Bu layihələr həm də yeni reallıqlar fonunda risklərin kollektiv qiymətləndirilməsini, təhlükəsizlik infrastrukturunun müasirləşdirilməsini tələb edir. Çünki nəqliyyat dəhlizlərinin təhlükəsizliyi yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi məsələdir. Bu baxımdan türk dövlətlərinin bu sahədə birgə fəaliyyəti çox vacibdir. 

“Azərbaycan, həmçinin Günəş, külək və su elektrik enerjisi kimi bərpaolunan enerji mənbələrinə böyük sərmayələr cəlb edir. 2030-cu ilə qədər enerji istehsalımızın təxminən 40 faizi bərpaolunan mənbələr hesabına təmin ediləcək”, - deyən Prezident İlham Əliyev diqqətə çatdırıb ki, hazırda biz Orta Asiya, Azərbaycan, Türkiyə, Avropa yaşıl enerji dəhlizi üzərində işləyirik.  Dövlət başçısı qeyd edib ki, sülh, regional bağlantılar və iqtisadi inkişafla əlaqəli olan digər mühüm istiqamət enerji təhlükəsizliyidir. Ölkəmiz bu məqsədlərin qlobal səviyyədə təmin edilməsində fəal rol oynayır. Azərbaycan bir çox ölkələrin enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində özünü etibarlı və əvəzolunmaz tərəfdaş kimi təsdiqləyib.

 Qeyd edək ki, Qəbələ Görüşündə siyasi mövzularla yanaşı, iqtisadi və nəqliyyat sahəsində də önəmli qərarlar qəbul edilib. Naxçıvanla Azərbaycanın əsas ərazisi arasında maneəsiz nəqliyyat əlaqələrinin bərpası region üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bu addım həm Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsinə, həm də Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolundan maksimum istifadəyə imkan yaradacaq. Bəyannamədə həmçinin Trans-Xəzər dəhlizi və Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu kimi layihələrə dəstək vurğulanır ki, bu da Türk dövlətlərinin Avropa-Asiya ticarət yollarında daha fəal iştirakına zəmin formalaşdırır. Bu, həm də region iqtisadiyyatının inteqrasiyasını sürətləndirə və strateji əlaqələri gücləndirə bilər. 

Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsində əldə etdiyi Qələbə ölkəmizin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam bərpası ilə nəticələndi. Bu tarixi nailiyyət Azərbaycanın milli iradəsinin və qətiyyyətli mübarizəsinin təntənəsidir, eyni zamanda, bölgədə ədalətin, sülhün və sabitliyin bərqərar olunmasına mühüm töhfədir. Böyük Zəfərin yaratdığı reallıqlar Azərbaycanın regional sülhün təmin olunmasında mövqeyini gücləndirdi. Qələbəmizin Cənubi Qafqazda yaratdığı reallıqlar bölgədə əbədi sülhün bərqərar olması üçün yeni imkanlar yaratdı. Bütün bunlar Azərbaycanın Cənubi Qafqaz regionu xalqlarının ümdə arzularına cavab verən davamlı sülh prosesinin təşəbbüskarı kimi mövqeyini gücləndirdi.      Azərbaycanın irəli sürdüyü regional əməkdaşlıq təşəbbüslərində, heç şübhəsiz ki,   Vətən müharibəsində qazanılan Zəfərdən sonra Zəngəzur dəhlizinin açılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu təşəbbüs ölkəmizin beynəlxalq nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrdə bərabərhüquqlu iştirakını təmin edən fundamental hüququdur. Bu dəhlizin reallaşması həm region dövlətləri, həm də daha geniş geoiqtisadi məkan üçün yeni tranzit imkanları və uzunmüddətli sabitlik perspektivləri yaradır. Azərbaycanın sülh strategiyası qalib tərəfin konstruktiv təşəbbüslərinə əsaslanır və regionda uzunmüddətli təhlükəsizlik, inkişaf və əməkdaşlıq üçün real zəmin formalaşdırır.  

"İki ay əvvəl Vaşinqtonda, Ağ Evdə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin paraflanması Cənubi Qafqazı sülh məkanına çevirəcək", - deyən      Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, Vaşinqton Zirvəsi çərçivəsində ATƏT-in Minsk qrupunun və əlaqədar strukturların bağlanması üçün edilmiş birgə müraciətə uyğun olaraq, sentyabrın 1-də ATƏT tərəfindən qəbul edilmiş qərarla keçmiş münaqişənin bu qalıqları da aradan qaldırılıb. Bütün bu addımlar Azərbaycanın 2020-ci ildə Vətən müharibəsində əldə etdiyi parlaq qələbədən dərhal sonra irəli sürdüyü sülh gündəliyini bir daha təsdiq etdi.  

“Vaşinqton Zirvəsinin digər mühüm nəticələrindən biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır”, - deyən dövlət başçısı diqqətə çatdırıb ki, Zəngəzur dəhlizi həm Orta Dəhliz, həm də Şimal-Cənub Dəhlizi çərçivəsində yeni nəqliyyat arteriyası və ikinci marşrut kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Beləliklə də, Qəbələ sammitinin nəticələri göstərir ki, Azərbaycanın liderliyi və Prezident İlham Əliyevin praqmatik, uzaqgörən, məqsədyönlü fəaliyyəti, gələcəyə yönəlik təşəbbüsləri sayəsində Türk Dövlətləri Təşkilatı sülhün, sabitliyin və davamlı inkişafın təşviqi üçün mühüm regional əməkdaşlıq platformasına çevrilib, Türk dünyası üçün yeni strateji mərhələnin əsasını qoyub.  

Qəbələ Görüşü göstərdi ki, Azərbaycanın türk dünyasında liderlik və aparıcı aktor rolu qardaş ölkələrin rəhbərləri tərəfindən də qəbul olunur və dəstəklənir. Azərbaycan bu gün Türk dünyasının ilham mənbəyinə çevrilib. Görüş Azərbaycanın artan gücünü və Türk dünyasında həmrəyliyin güclənməsində önəmli rolunu nümayiş etdirib. Qardaş ölkələrin liderləri TDT-nin uğurlarında Azərbaycanın roluna xüsusi diqqət çəkiblər. 

Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Azərbaycanın regional və beynəlxalq təşəbbüslərə verdiyi töhfəni xüsusi qeyd edərək söyləyib: “Mən Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin tamhüquqlu beynəlxalq təşkilata çevrilməsində verdiyi töhfəyə görə Azərbaycana və bütün türk dövlətlərinə təşəkkür edirəm. Əminəm ki, Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə Türk Dövlətləri Təşkilatı fəaliyyətini daha da uğurla davam etdirəcək”.

Qazaxıstan lideri, həmçinin vurğulayıb ki, Azərbaycan bu gün Türk dünyasının birliyinin möhkəmlənməsi və regional sabitliyin qorunması istiqamətində mühüm rol oynayır. 

Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev qeyd edib ki, Azərbaycanın siyasi sahədə, qlobal səviyyədə əldə etdiyi nailiyyətlər bütün türk dünyasını sevindirir: “Gözəl Qarabağın gündən-günə necə abadlaşdığının, Şuşa, Xankəndi və Ağdam kimi şəhərlərdə genişmiqyaslı quruculuq işlərinin aparıldığının şahidi olduq. Sizin yaxın dostlarınız kimi bu müsbət proseslər bizi son dərəcə sevindirir. Mübaliğəsiz demək olar ki, Sizin qəti siyasi iradəniz sayəsində imzalanmış Ermənistanla sülh Bəyannaməsi türk dövlətlərinin ümumi qələbəsidir. Bu tarixi sənəd ölkələrimiz üçün ticarət, iqtisadiyyat, nəqliyyat və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq baxımından geniş imkanlar açır”.  

Qardaş ölkələrin liderlərinin bir araya gəldiyi bu mötəbər toplantı türk xalqlarının gələcək inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsi baxımından tarixi əhəmiyyət daşıyır. Türkiyənin, Azərbaycanın və digər türk dövlətlərinin ayrı-ayrılıqda deyil, birgə hərəkət etməsi bölgənin suverenliyi, müstəqilliyi və sabitliyi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.  

Heç şübhəsiz ki, Zirvə Görüşü Türk dünyasının tarixində əlamətdar və mühüm bir mərhələ kimi yadda qalacaq, üzv ölkələr arasında etimad mühitinin yaradılmasına və qarşılıqlı anlaşmanın dərinləşməsinə şərait yaradacaq. Birgə səylər qlobal siyasətdə türk dünyasının təsirini daha da gücləndirəcək. 

Aytən Qurbanova

YAP Yasamal rayon "H.B.Zərdabi pr.61" (19 saylı Şəhər Poliklinikası) ünvanı üzrə ərazi partiya təşkilatının sədri, 19 saylı Şəhər Poliklinikasının baş həkimi