Gündəm,Avropa,Cənubi Qafqaz,Asiya,Siyasi
Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasətinə qarşı “Qafqaz Evi” modeli
1. Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasəti
Tarix təkrarlanır, deyirlər. Amma bəzən bu təkrarlanan tarix bizim regionun taleyinə çevrilir. Cənubi Qafqaz, uzun illərdir ki, böyük güclərin oyun meydanına çevrilib. Ən çox da Rusiya bu coğrafiyada öz hökmünü qoruyub saxlamağa çalışır. Bəs bu niyə belədir? Nədir Rusiyanı burada bu qədər israrlı edən? Gəlin bunu bir qədər sadə, insani və real həyatla əlaqələndirərək anlayaq.
Çar Rusiyası dövründə Qafqaz – xüsusilə də Azərbaycan – imperiya üçün təkcə coğrafi ərazi deyildi. Bura həm sərvət demək idi, həm də təhlükəsizliyi qorumaq üçün “qapı”. Qafqaz Rusiyanın cənub sərhədlərində yerləşirdi və buranı əldə saxlamaq imperiya üçün “yaşamaq məsələsi” sayılırdı. Təsəvvür edin, sanki bir evin qapısının kilidi xarabdır və ev sahibi daim qorxur ki, kimsə içəri girər. Qafqaz o qapı idi – daim nəzarət altında saxlanmalı olan.
Sonra Sovet dövrü gəldi. Kağız üzərində “qardaşlıq”, “bərabərlik”, “xalq hakimiyyəti” şüarları ilə dolu bir sistem quruldu. Amma bu sistemin içində hər şey Moskvanın nəzarəti altında idi. Etnik qarşıdurmalar – məsələn, Qarabağ, Abxaziya, Osetiya kimi yerlərdə gərginlik toxumları bilərəkdən səpildi. Bunlar lazım gələndə "işə salınmaq" üçün bir növ “gizli düymə” kimi saxlanılırdı. Sovet İttifaqı dağılanda isə o düymələrə basıldı – müharibələr başladı.
1990-cı illərdən sonra biz – Azərbaycan və digər qonşularımız – müstəqil olduq. Amma bu müstəqillik bir çox hallarda sadəcə pasportda yazılan bir status idi. Rusiya bu bölgəni yenə də öz “nüfuz dairəsi” kimi görürdü. Gürcüstanda separatçılar dəstəkləndi, Azərbaycanda Qarabağ münaqişəsi donduruldu, Ermənistan isə Rusiyanın açıq və gizli dəstəyi ilə silahlandırıldı. Məqsəd çox sadə idi: bu ölkələr bir-biri ilə yaxınlaşmasın, heç vaxt ortaq sülh və əməkdaşlıq mühiti formalaşmasın. “Parçala, hökm sür” siyasətinin müasir versiyası idi bu.
Niyə? Çünki Rusiya üçün əməkdaşlıq təhlükədir
Rusiya üçün Azərbaycanla Gürcüstanın ortaq layihələr həyata keçirməsi, Ermənistanın da bu birlikdə yer alması “arzuolunmaz ssenari”dir. Çünki bu zaman Kreml artıq bölgəyə hökm edə bilməz, çünki ölkələr öz daxili nizamlarını özü qurmağa başlayar. Rusiya üçün qonşularının həqiqətən müstəqil olması onun imperiya düşüncəsinə ziddir. O, qonşularını ya müttəfiq, ya da zəif və asılı vəziyyətdə görmək istəyir. Aralıq bir status – bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq – onun düşüncəsində yer almır.
Amma dünya dəyişir. Biz də dəyişirik. Azərbaycan artıq 30 illik işğala son qoyaraq öz ərazi bütövlüyünü bərpa edib. Biz təkcə torpaqlarımızı deyil, eyni zamanda öz siyasi iradəmizi də geri aldıq. Bu, Qafqazda yeni bir səhifənin başlanğıcıdır. Bu o deməkdir ki, artıq Qafqaz xalqları öz evlərini özləri qurmaq istəyirlər. “Qafqaz evi” ideyası – yəni Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistanın öz aralarında sülhə əsaslanan əməkdaşlıq modeli qurması – artıq realdır. Amma bu evin təməllərini kənardan – nə Moskvadan, nə Parisdən, nə də Vaşinqtondan – deyil, özümüzdən başlamaq lazımdır.
Rusiya əlbəttə, bu prosesə mane olmaq istəyəcək. Çünki onun üçün bu bölgədə olan hər bir sülh təşəbbüsü, hər bir əməkdaşlıq addımı öz nəzarətinin zəifləməsi deməkdir. Amma artıq reallıqlar dəyişib. Zəfər qazanmış, söz sahibi olmuş Azərbaycan, strateji tərəfdaşlığa açıq Gürcüstan və bir gün populizmdən və utopiyadan uzaqlaşacaq Ermənistan bu bölgədə tam yeni bir tarazlıq yarada bilər. Rusiya istəsə də, istəməsə də, bu proses başlayıb. Su öz yolunu tapır.
Cənubi Qafqazın taleyi artıq təkcə Moskvanın deyil, burada yaşayan xalqların əlindədir. Tarix boyu bölünmüş, parçalanmış bu region indi birləşmək fürsəti ilə üz-üzədir. Bəli, bu asan deyil, çətin olacaq. Amma hər çətin yolun sonunda azadlıq, sabitlik və sülh dayanır. Əgər biz bu “Qafqaz evini” öz əlimizlə, öz maraqlarımıza uyğun şəkildə qurmasaq – başqaları bizim əvəzimizə onu quracaq. Və bu evdə bizə yer olmayacaq…
2. “Qafqaz evi” ideyası: keçmişin xatirəsi, gələcəyin fürsəti
Qafqaz – bu ad deyildikdə göz önünə dağlar, qədim qalalar, müxtəlif dillər və rəngarəng xalqlar gəlir. Amma bu zənginliklə yanaşı, çoxsaylı savaşlar, parçalanmalar, xarici müdaxilələr də bu torpağın taleyindən yan keçməyib. Asiya ilə Avropanın qovşağında yerləşən bu coğrafiya tarix boyu böyük güclərin maraqları arasında qalıb, amma yenə də xalqlar öz dillərini, kimliklərini və mədəniyyətlərini qorumağı bacarıblar.
Məşhur dağlı yazıçı Rəsul Həmzətov demişdi: “Hər bir qafqazlının öz Qafqazı var”. Bu sözlər sadəcə fərqliliyi yox, eyni zamanda bizi birləşdirən ruhu da ifadə edir. Bəli, hər xalqın öz yolu, öz düşüncə tərzi var – amma biz eyni dağların ətəyində böyümüşük, eyni çaylardan su içmişik. Və nə qədər fərqli olsaq da, bəzən eyni təhlükələrə qarşı birgə dayanmağı da bacarmışıq.
Elə bu ruhdan doğan “Qafqaz evi” ideyası XX əsrin əvvəllərində yaranmışdı. Azərbaycan və Gürcüstan o zaman da müstəqillik qazanmışdılar, o zaman da birlik axtarırdılar. Təəssüf ki, o çağlar çox çəkmədi – Sovet işğalı bu arzuları puç etdi. Amma arzular unudulmadı. Mühacirətdə yaşayan liderlər bu ideyanı yaşatmaq üçün mübarizə apardılar. Hətta 1934-cü ildə Brüsseldə imzalanan Qafqaz Konfederasiyası Paktı bu yolun davamı oldu.
Zaman keçdi. 1990-cı illərdə Sovet imperiyası çökdü və “Qafqaz evi” ideyası yenidən gündəmə gəldi. Lakin bu dəfə qarşısına Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü, yüz minlərlə insanın doğma yurdundan qovulması çıxdı. Təkcə müharibə yox, həm də etimadsızlıq və bölünmüşlük bu ideyanın reallaşmasına imkan vermədi.
1996-cı il Tbilisi Bəyannaməsi, ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi iradəsi nəticəsində “Qafqazda sülh, sabitlik və əməkdaşlıq” ideyasının institutlaşdırılmış formaya salınmasına şərait yaratmışdır.
Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsi, regiondakı qarşıdurmalar və Rusiyanın bu məsələlərə qarışması “Qafqaz evi”ni daha başlamamış dağıtdı. Ermənistan Rusiya ilə hərbi və siyasi baxımdan elə bir dərəcədə bağlandı ki, bu ölkənin sərbəst davranışı mümkünsüz hala gəldi. Qərblə inteqrasiya cəhdləri isə daxili təzyiqlər və xarici asılılıqlar səbəbilə səmərə vermədi.
Digər tərəfdən, Azərbaycan və Gürcüstan öz yollarını axtarmaqda davam etdilər. Gürcüstan Qərbə doğru üz tutdu, Azərbaycan isə daha balanslı bir siyasət izlədi – həm Türkiyə, həm Qərb, həm də Rusiya və Çinlə əlaqələrini qorudu. Hər iki ölkə Rusiyanın təhlükəsini artıq real və konkret bir təhdid kimi görməyə başlamışdı. Bu səbəbdən də enerji və nəqliyyat layihələrində bir-birinə yaxınlaşdılar – Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Cənub Qaz Dəhlizi kimi nəhəng layihələr bölgənin strateji xəritəsini dəyişdi.
2020-ci ildə Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığı zəfər isə region üçün yeni bir səhifənin başlanğıcı oldu. İşğala son qoyuldu, status-kvo dəyişdi, Ermənistan təcrid vəziyyətinə düşdü. Artıq Prezident İlham Əliyevin sülh mesajları və Azərbaycanın təqdim etdiyi əməkdaşlıq təklifləri reallığa çevrilə biləcək bir model kimi diqqət çəkir.
Prezident İlham Əliyevin 2024-cü ilin aprelində ADA Universitetində keçirilən “Yeni dünya nizamına doğru” forumunda bu ideyanı yenidən gündəmə gətirməsi, onun strateji aktuallığını və Azərbaycanın bu istiqamətdə yeni təşəbbüslərə liderlik iddiasını ortaya qoydu.
“Qafqaz Evi” ideyası keçmişdəki kimi yalnız sülh romantizmi və liberal kosmopolitizmlə deyil, bu gün regional reallıqlar və güc balansı fonunda – pragmatik və çoxvektorlu yanaşmalarla dəyərləndirilir.
Bu modeldə Gürcüstanın rolu xüsusilə vacibdir. Tbilisi həm Azərbaycanla strateji tərəfdaşdır, həm də regiondakı bütün əsas layihələrin içində yer alır. Gürcüstan, Rusiya ilə münasibətlərdə ehtiyatlı olsa da, “Qafqaz evi”nin memarlarından biri ola bilər.
“Zəngəzur dəhlizi” layihəsi – Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan arasında birbaşa bağlantı – təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün Cənubi Qafqaz üçün mühüm tranzit imkanları yaradır. Bu dəhliz həm də Ermənistan üçün bir fürsətdir – əgər sülh istəyirsə.
Əgər Ermənistan gerçəkdən bu regionun bir hissəsi olmaq istəyirsə, o zaman sülh müqaviləsini imzalamalı, qonşularla əlaqələrini normallaşdırmalı və “Qafqaz evi”nin bir üzvünə çevrilməlidir. Əks halda, təcrid olunmuş və zəifləyən bir ölkə kimi qalacaq.
Azərbaycan isə hazırdır – həm siyasi iradə, həm iqtisadi potensial, həm də diplomatik çeviklik baxımından. Amma bu evin qapısını açmaq üçün təkcə Azərbaycanın istəyi yetməz, qonşuların da bu evdə yaşamaq niyyəti olmalıdır.
Bu gün “Qafqaz evi” artıq sadəcə romantik ideya deyil, reallaşa biləcək bir regional birlik modelidir. Onun başlıca şərti isə səmimiyyət, real əməkdaşlıq və sülhə siyasi iradədir.
3. Ermənistan-Rusiya münasibətləri: ittifaq yoxsa asılılıq?
Bəzən münasibətlərə baxanda onların mahiyyəti adı ilə uyğun gəlmir. Ermənistanla Rusiya arasındakı əlaqələr də məhz bu qəbildəndir. Rəsmi sənədlərdə, protokollarda bu münasibətlər “strateji müttəfiqlik” adlandırılsa da, əslində bu, tək tərəfli bir asılılıqdır. Ermənistan uzun illərdir ki, Rusiya orbitindən kənara çıxa bilmir. Niyə?
Ermənistanın enerji sektoruna nəzarət Rusiya şirkətlərinə məxsusdur. İrəvandakı qaz xətləri, elektrik stansiyaları – bunlar formal olaraq Ermənistanda yerləşsə də, idarəsi Moskvadan gəlir. Bu, o deməkdir ki, Ermənistan xalqının istilik sistemi, elektrik enerjisi, nəqliyyat infrastrukturu – yəni gündəlik həyatının əsas dayaqları – Rusiya tərəfindən yönləndirilir. Üstəlik, Ermənistanın silahlı qüvvələri də müstəqil deyil. Gümrüdə yerləşən Rusiya hərbi bazası, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) çərçivəsindəki inteqrasiya – bunlar hamısı Ermənistanı təhlükəsizlik baxımından Rusiya ilə sıx bağlayan faktorlardır. Yəni əgər bir gün Ermənistan müstəqil hərbi qərar vermək istəsə, bu qərarın reallaşması Moskvadakı siyasətçilərin iradəsinə bağlı olacaq.
Baş nazir Nikol Paşinyan, 2018-ci ildə inqilab yolu ilə hakimiyyətə gəldikdən sonra bu asılılıq modelini dəyişmək istədi. Qərbə inteqrasiya, demokratik institutlar, Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlıq... bunlar söz olaraq çox cəlbedici səslənsə də, reallıqda Ermənistanın struktural asılılıqları Paşinyanı əngəlləyir. Sanki böyük bir dağın başına çıxmaq istəyirsən, amma ayaqların zəncirlidir.
Bundan əlavə, Ermənistanın daxilində də bu dəyişikliyə qarşı güclü müqavimət var. Müxalifət, köhnə elitalar, kilsə və bəzi rusiyayönlü dairələr Paşinyanın istənilən Qərbyönümlü addımını sabotaj edir, onu “millətin maraqlarını satmaqda” ittiham edirlər. Əslində isə, bu mübarizə Ermənistanın gələcəyi ilə bağlı iki fərqli yol arasında seçim mübarizəsidir.
Amma Paşinyan hökuməti, bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, fərqli bir yol tapmağa çalışır. Azərbaycanın sülh təkliflərinə müsbət siqnallar göndərməsi, Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması – bütün bunlar Ermənistan üçün yeni bir nəfəs imkanı deməkdir. Çünki bu yaxınlaşma Ermənistanı təkcə siyasi baxımdan deyil, həm də iqtisadi baxımdan Rusiya asılılığından çıxara bilər. Gələcəkdə sərhədlər açılarsa, Ermənistan Azərbaycanın nəqliyyat arteriyalarına qoşular, Türkiyə bazarlarına çıxış əldə edər. Bu da ölkənin iqtisadi modelini dəyişəcək, ona daha çox müstəqillik və seçim azadlığı verəcək.
Ermənistan seçim qarşısındadır. Ya köhnə imperiyanın kölgəsində, asılılıq içində yaşamaya davam edəcək, ya da yeni bir yol seçərək, əsl müstəqil dövlət olmağa çalışacaq. Bunun üçün isə ən böyük şərt: sülhə hazır olmaqdır.
Azərbaycan bu yolda əlini uzadıb. Qalır ki, Ermənistan bu əli sıxmağı bacarsın...
Cənubi Qafqazda barışdan, sabitlikdən, yeni bir dövrdən danışırıqsa, bu mənzərənin ən kövrək, eyni zamanda ən vacib halqası Ermənistandır. Çünki “Qafqaz Evi” kimi böyük bir ideyanın gerçəkliyə çevrilməsi məhz bu ölkənin hansı yolu seçəcəyindən asılıdır. Bəli, seçmək çətindir – çünki bu seçim təkcə coğrafi deyil, tarixi, siyasi və mənəvi bir seçimdir.
Ermənistan tərəddüd etdikcə, Rusiya bu boşluğu doldurur. Bu gün Cənubi Qafqazda hansısa gərginlik varsa, onun təkanverici nöqtəsi adətən Ermənistan olur – daha doğrusu, Ermənistanın qeyri-müəyyənliyi. Rusiya da bu “zəif həlqə”dən istifadə edərək bölgənin bütövlükdə sülh potensialını kilidləyir.
Ermənistan bu gün tarix qarşısında seçim edir. Ya keçmişin əsiri kimi qalacaq, ya da gələcəyin ortaq qurucusuna çevriləcək. “Qafqaz Evi” açıqdır – qapısı sülhə, əməkdaşlığa və qarşılıqlı hörmətə açılır. Amma bu evə daxil olmaq üçün qorxu, revanşizm və asılılıqdan azad olmaq lazımdır. Tarix bəxş edilmir – qazanılır. Ermənistan isə indi bu fürsətin astanasındadır.
4. Azərbaycan və Gürcüstan: yanaşı, eyni yolun yolçuları
Tarix hər iki xalqı sınaqlardan keçirdi. Azərbaycanın 30 il çəkən münaqişəsi yalnız torpaq itkisi deyil, milyonlarla insanın ev-eşiyini, sabahını, gələcəyini əlindən aldı. Gürcüstan isə başqa bir ssenaridə – Rusiya ordusunun birbaşa müdaxiləsi ilə – öz torpaqlarından Abxaziyanı və Cənubi Osetiyanı faktiki itirdi. Hər iki ölkə sarsıldı. Amma sınmadı.
İndi bu iki qonşu, bu iki müstəqillik həvəsi ilə dolu ölkə eyni yolun yolçularıdır – azad, təhlükəsiz və müasir gələcəyin yolunda. Azərbaycan da, Gürcüstan da artıq yaxşı anlayır ki, Rusiya sadəcə keçmiş imperiyanın xatirəsi deyil. O, bu gün də bölgəyə kölgə salmağa, müstəqil qərarların qarşısını almağa çalışır. Bu kölgədən çıxmaq üçün isə yalnız bir yol var: əməkdaşlıq və sinerji.
Azərbaycanın zəngin enerji resursları ilə Gürcüstanın əlverişli coğrafi mövqeyi bir araya gələndə Cənubi Qafqazdan Avropaya gedən yeni damarlar yaranır – Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Cənub Qaz Dəhlizi...
Bu layihələr sadəcə boru və relslərdən ibarət deyil – bu, müstəqilliyin özüdür, azad iqtisadi inkişafın yollarıdır. Bu yolda Gürcüstan və Azərbaycan bir-birinə arxa dayanır, bir-birinin inkişafına töhfə verir.
GUAM kimi regional təşkilatlar, ya da Azərbaycanla Gürcüstanın qoşulduğu beynəlxalq təhlükəsizlik təşəbbüsləri təkcə kağız üzərində qalmır. Bu platformalar vasitəsilə iki ölkə Rusiya təhdidinə qarşı öz suverenliklərini birgə qorumağın yollarını axtarır. Bu əməkdaşlıq həm də böyük bir mesajdır: Cənubi Qafqaz yalnız münaqişələr və böhranlar bölgəsi deyil, həm də bərabərhüquqlu və dinc tərəfdaşlıq modelinin mümkünlüyünün sübutudur.
Azərbaycan və Gürcüstan təkcə qonşu deyil, həm də ortaq taleyi bölüşən iki xalqdır. Onların bugünkü sinerjisi təkcə energetika və nəqliyyatla bitmir – bu, həm də azadlıq, təhlükəsizlik və gələcək üçün birgə mübarizədir. Bu yol asan olmayacaq. Amma hər iki ölkə çox yaxşı anlayır: ya birlikdə irəliləyəcəklər, ya da ayrılıqda geridə qalacaqlar.
5. Azərbaycan “Qafqaz Evi”ni qurmaq üçün nə etməlidir?
Azərbaycan bu gün regionda sadəcə ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş ölkə deyil – həm də sülhü təşviq edən, gələcəyə ümid verən bir aktordur. Tarix, bizə Qafqaz xalqlarının zaman-zaman bir araya gəlib həm yadelli işğalçılara qarşı birgə durduğunu, həm də mədəniyyətlərini qoruyub yaşatdığını göstərir. Bu gün “Qafqaz Evi” kimi böyük bir ideyanın gerçəkləşməsi məhz Azərbaycanın qətiyyəti və uzaqgörənliyi ilə mümkündür. Amma bu ideya quru sözlə deyil, real addımlarla, insanlara toxunan siyasətlə həyata keçirilə bilər.
- İnsanlar arasında etimadı bərpa etmək
Sülh sadəcə dövlətlərin imzaladığı kağızlar üzərində olmur – o, insanların qəlbində baş verməlidir. Azərbaycan ilk növbədə regionda yaşayan xalqlara – gürcülərə, ermənilərə və başqalarına – “biz düşmən deyilik, qonşuyuq” mesajını verməlidir. Bu, məktəblilər arasında mübadilə proqramları, jurnalistlərin ortaq seminarları, müəllimlərin görüşləri ilə mümkündür. Azərbaycan bunu edə bilər – çünki biz artıq bu yolu Qarabağda reinteqrasiya ilə göstəririk.
- Qonşularla faydalı əməkdaşlıq
İnsanlar nə istəyir? İş, dolanışıq, sabitlik. Bu baxımdan Azərbaycan “Qafqaz Evi”ni yalnız ideya kimi deyil, çörək qazandıran əməkdaşlıq modeli kimi təklif etməlidir. Gürcüstanla artıq BTQ dəmir yolu, enerji layihələri kimi möhkəm körpülər qurulub. Ermənistana da deyilməlidir: gəlin bu körpülərdən birlikdə keçək. Zəngəzur dəhlizi sadəcə dəmir yolu deyil – o, qarşılıqlı faydanın qapısıdır. Əgər Ermənistan bu fürsətdən istifadə etsə, həm özü qazanacaq, həm də bütün Qafqaz.
- Sülhü siyasətə çevirmək
Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalanarsa, regionda yeni bir səhifə açılacaq. Bu sənəd kağız parçası yox, gələcək nəsillərə buraxacağımız ən dəyərli miras olacaq. Azərbaycan bu istiqamətdə çox ciddi təşəbbüslər göstərməkdədir.
- Böyük güclərdən qoruyan regional birlik
Regionda olan xarici güclər – Rusiya, Fransa, İran, ABŞ və digərləri – bəzən Qafqazı öz maraqları üçün çək-çevirə salır. Halbuki biz özümüz qərar verə bilərik. Cənubi Qafqaz xalqları öz problemlərini özləri həll edə bilər. Bu, böyük bir inamın və liderliyin göstəricisidir. Amma bu platforma yalnız kağızda qalmasın deyə, Azərbaycan bu təşəbbüsün mədəni, iqtisadi və insani aspektlərini də canlandırmalıdır.
- İnsanlara toxunan təşəbbüslər
“Qafqaz Evi” təkcə siyasətçilərin müzakirə etdiyi ideya olmamalıdır. Bu evi qurmaq üçün xalqların bir-birinə yaxınlaşması lazımdır. Birgə festivallar, “Qafqaz mətbəxi” günləri, ortaq musiqi layihələri, multikultural mərkəzlər – bunlar sadə insanların bir-birinə yaxınlaşmasına, nifrətin yox, anlayışın formalaşmasına səbəb olar. Azərbaycan bu işin başında dura bilər.
Bugünkü dünyada zaman daha sürətlə axır, imperiyalar dağıldıqca, yeni güc balansları meydana çıxır. Şimali Qafqaz xalqları – çeçenlər, inquşlar, avarlar, kabardinlər, balkarlar, ləzgilər... – hər biri bu axın içində öz səsini tapmaq, öz yerini tutmaq istəyəcək. Gec-tez, bu xalqlar da azadlıq uğrunda son sözü söyləmək istəyəcəklər.
Və məhz bu zaman sual doğacaq: Onlar haraya gedəcəklər? Kimlərlə birgə yol yürüyəcəklər?
Əgər bu gün Cənubi Qafqazda – Azərbaycan, Gürcüstan və hətta Ermənistan arasında sağlam, qarşılıqlı hörmətə əsaslanan, daxili konsensusa söykənən bir “Qafqaz Evi” qurulmasa, sabah bu azadlığa çıxan xalqlar boşluğa düşəcək, bölgədə xaos və ziddiyyətli maraqların toqquşması qaçılmaz olacaq.
Azərbaycan artıq bu evin təməl daşlarını qoyub. Vətən müharibəsindən sonra yaratdığı yeni reallıq, diplomatik cəsarəti və bölgə xalqlarına verdiyi "birlikdə yaşayaq" mesajı bu yolun başlanğıcıdır. Lakin bu model hələ tamamlanmayıb. Qapısı tam açılmayıb. İçəri daxil olan yoxdur.
Amma zaman gözləmir. Sabah Şimali Qafqaz xalqları bu qapını döyəndə – onları qarşılamağa hazır olmalıyıq. Hazır olmalıyıq ki, bu xalqlar qardaşlıq və əməkdaşlıqla qurulmuş bir evdə yer tutsunlar, özlərini yeni imperiyaların oyuncağı kimi deyil, tarixi və mədəni partnyor kimi hiss etsinlər.
Əgər bu gün "Qafqaz Evi" qurulmasa – sabah yerini xaos, separatizm, yad güclərin pərdələnmiş müdaxiləsi, etnik qarşıdurmalar və daxili çəkişmələr alacaq. Bu zaman Qafqaz yenidən bir neft, qaz, kəşfiyyat və silah oyunlarının səhnəsinə çevriləcək. Bu evin təməli zamanında qoyulmasa, divarlarını güllələr ucaldacaq, damını təyyarələr sökəcək.
Azərbaycan bu gün bir yol ayrıcındadır: Ya təkbaşına güclü olmağa davam edəcək, ya da bölgəni özü ilə birgə gücləndirəcək. İkinci yol çətin olsa da, qalıcı və tarixidir.
İndi “Qafqaz Evi” yalnız bir arzu deyil – bir zərurət, bir strateji cavabdır. Regionun gələcəyi üçün bu gün atılacaq addımlar, sabah on minlərlə insanın taleyini dəyişə bilər. Unutmayaq: Ya biz Qafqazda evi birlikdə tikəcəyik, ya da parçalanmış qapılardan, dağılmış divarlardan başqaları keçəcək.
Qafqaz xalqları uzun illərdir münaqişələrdən, itkilərdən, düşmənçilikdən yorulub. Artıq bölgənin sabaha baxan, əməkdaşlıq edən, bir-birini anlayan bir yuvaya çevrilməsi vaxtıdır. Azərbaycan bu prosesi başladıb. İndi bu yolu sona qədər getmək, tarixdə qardaşlıq və əməkdaşlıqla xatırlanacaq “Qafqaz Evi”ni inşa etmək bizim əlimizdədir.
Azərbaycan bu gün təkcə bir dövlətin adıdırmı? Yox, artıq bu ad daha böyük mənalar daşıyır. Bu gün Azərbaycan təkcə ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş bir ölkə deyil, həm də bölgədə yeni siyasi memarlığın əsas memarına çevrilmiş bir mərkəzdir.
2020-ci ildə əldə olunan hərbi-siyasi qələbə Azərbaycanın regional statusunu kökündən dəyişdi. Artıq Bakı regionun passiv iştirakçısı deyil, Cənubi Qafqazın siyasi nizamını formalaşdıran, Avrasiyanın gələcəyinə yön verən əsas oyunçudur.
Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə gündəmə gətirdiyi “Qafqaz Evi” təşəbbüsü sadəcə üç ölkənin əməkdaşlıq planı deyil – bu, bölgədə etimad mühitinin, suverenliyin, sabitliyin bərpası üçün irəli sürülmüş realist və tarixi əsaslı bir təşəbbüsdür. Azərbaycan bu formatla Qafqazda silah dilini diplomatiya ilə əvəzləmək, rəqabəti əməkdaşlıq formatına salmaq, münaqişələri sülh modelinə çevirmək istəyir. Bu təşəbbüs eyni zamanda Azərbaycanın Şimali Qafqaz xalqları ilə tarixi bağlarını da yenidən gündəmə gətirir və gələcəkdə bütöv bir Qafqaz platformasının – təhlükəsizlik və mədəni birlik mərkəzinin təməlini formalaşdırır.
Paralel olaraq, Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə Turan ideyasının real siyasi struktur kimi formalaşmasına öncüllük edir. Orta Asiyadan Anadoluyadək uzanan bu strateji körpü məhz Azərbaycan ərazisindən keçir. Zəngəzur dəhlizi, Transxəzər layihələri, Orta Dəhliz – bütün bunlar Azərbaycanı Turanın logistika və enerji magistralına çevirir.
Bakı bu gün Qazaxıstanın, Özbəkistanın və Qırğızıstanın Qərbə çıxış qapısıdır, Türkiyənin Orta Asiyaya can damarıdır, Türk dünyasının iqtisadi, siyasi və mədəni inteqrasiyasında fiziki və ideoloji mərkəzdir.
Azərbaycan artıq Şərq-Qərb arasında enerji və nəqliyyat dəhlizlərinin kritik qovşağıdır, Türk dünyası ilə Avropanı birləşdirən geosiyasi halqadır, Qafqazda sabitliyin əsas təminatçısı, Avrasiyada isə sabitləşdirici mərkəzə çevrilməkdədir. Bu vəziyyət Azərbaycanı regionlararası sinerji mərkəzinə, daha da irəlidə isə Avrasiya məkanında balanslaşdırıcı gücə çevrir.
Bu gün Azərbaycanın qarşısında sadəcə iqtisadi inkişaf deyil, tarixi missiya dayanır. Bu missiya “Qafqaz Evi” ilə Cənubi Qafqazda sülh arxitekturasını qurmaq, “Turan”la Türk birliyinin fiziki və ideoloji infrastrukturunu yaratmaq, Avrasiyada isə regional güclərin dialoqu və balansını təmin edən strateji platformaya çevrilməkdir. Azərbaycan artıq yolun başlanğıcında deyil – bu yolun mühəndisidir.
Rauf Məmmədov
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru
12:19 03.07.2025
Oxunuş sayı: 2267
