Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (KAFKASSAM) sədri, politoloq Hasan Oktay Crossmedia.az-a verdiyi müsahibəsində Həmas qruplaşmasının 7 oktyabr 2023-cü ildə İsrailə qarşı gözlənilməz hücumunu analiz edərək bu hücumun arxasında İran və Rusiyanın dayandığına dair iddiaların artdığını bildirdi. Oktayın fikrincə, bu hücumun əsas səbəbi İran və Rusiyanın bölgədəki enerji siyasətinə qarşı təzyiqi artırmaq və Türkiyə ilə İsrail arasındakı münasibətləri zəiflətməkdir.
Oktay qeyd etdi ki, İran və Rusiya, enerji ehtiyatlarından strateji vasitə kimi istifadə edərək bölgədə mövqelərini gücləndirməyə çalışır. Bu kontekstdə, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu ilə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 20 sentyabr 2023-cü ildə Nyu-Yorkda BMT toplantısı çərçivəsində uzun bir görüş keçirməsi İran və Rusiyanın diqqətini cəlb etdi. Görüşdə Şərqi Aralıq dənizindəki enerji ehtiyatlarının Avropaya çatdırılması üçün əməkdaşlıq məsələsi müzakirə edilirdi və bu potensial saziş, İran və Rusiyanın enerji siyasətinə təsir edə biləcək mühüm bir addım sayılırdı.
Oktay bildirir ki, İran və Rusiya, bu enerji sazişini sabotaj etmək məqsədilə Həmas qruplaşmasını İsrailə qarşı hücuma təşviq edib. Həmasın hücumunun ardınca İsrailin təhlükəsizlik tədbirlərini artırması və Qəzzada cavab tədbirləri həyata keçirməsi nəticəsində İsrail və Türkiyə arasındakı münasibətlər gərginləşib. Həmasın liderlərindən biri olan İsmayıl Haniyyənin həmin dövrdə Türkiyədə olması da Türkiyə-İsrail münasibətlərinə mənfi təsir edib. Bu vəziyyət Türkiyənin Həmas məsələsinə münasibətini çətinləşdirib və İsrail ilə əlaqələrini qorumaq istəyən Türkiyə bu mövzuda sükutla qalmağa çalışıb.
Türkiyə hazırda Qərblə, xüsusilə ABŞ və Avropa İttifaqı ilə münasibətlərini inkişaf etdirməyə çalışır, eyni zamanda Rusiya və İran ilə Orta Şərqdə bir çox mövzuda, o cümlədən Suriya məsələsində əməkdaşlıq etməyə səy göstərir. Oktay qeyd edir ki, Türkiyənin Suriya məsələsində çözüm tapmaq üçün Rusiya və İranla apardığı danışıqlar davam edir. Türkiyə həm İranla İsrail arasındakı gərginliyin hərbi toqquşmaya çevrilməsinin qarşısını almağa çalışır, həm də Suriyada potensial olaraq yaradılması planlaşdırılan “terror dövləti”nə mane olmağa çalışır.
İsrail isə, Həmas və Hizbullah kimi qruplaşmalarla öz sərhədlərini qorumaq məqsədilə ciddi təhlükəsizlik siyasəti həyata keçirir. İsrail güneyində Həmas, şimalında isə Hizbullah kimi qruplaşmaların hücumlarına qarşı geniş əməliyyatlar aparır və bu hücumları ölkənin müdafiə tədbirləri kimi təqdim etməyə çalışır. İsrail bu əməliyyatları terrora qarşı mübarizə çərçivəsində əsaslandıraraq beynəlxalq ictimaiyyətdən dəstək almağa çalışır. İsrailin yaxın keçmişdə Hizbullaha qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması və bu çərçivədə Hizbullah liderlərinin hədəfə alınması da bu strategiyanın bir hissəsi olaraq görülür.
Oktay vurğuladı ki, İran və Rusiya Yaxın Şərqdə ABŞ və İsrailə qarşı qruplaşmaların dəstəklənməsinə böyük diqqət yetirir və bu çərçivədə Həmas və Hizbullaha güclü dəstək verir. Türkiyə isə Şərqlə Qərb arasında tarazlıq siyasəti yürütməyə çalışır. Ancaq bölgədəki vəziyyətin mürəkkəbliyi və İran-Rusiya bloku ilə Qərb arasında gərgin münasibətlər Türkiyə üçün çətinliklər yaradır. Bu səbəbdən Türkiyə, həm təhlükəsizlik maraqlarını qorumaq, həm də öz milli maraqlarını müdafiə etmək üçün bölgədə müstəqil və səmərəli siyasət yürütməyə çalışır.
Hasan Oktay həmçinin əlavə etdi ki, Türkiyə bölgədəki maraqlarına uyğun olaraq, həm Şərqdə İran və Rusiya, həm də Qərbdə ABŞ və Avropa İttifaqı ilə münasibətlərini balanslaşdırmalı və öz milli təhlükəsizliyini qorumaq üçün strateji addımlar atmalıdır. Onun fikrincə, İranın Yaxın Şərqdəki siyasəti və onun Həmas və Hizbullah kimi qruplaşmalara dəstəyi, bölgədə genişmiqyaslı münaqişələrə səbəb ola bilər və Türkiyə də bu münaqişələrin mərkəzində öz təhlükəsizlik maraqlarını müdafiə etməkdə çətinlik çəkir.
Gələcək proqnozlar və Türkiyənin çağırışları
Oktay hesab edir ki, İran və Rusiya tərəfindən dəstəklənən qruplaşmaların İsrailə qarşı təzyiqləri artdıqca, Türkiyə həm Şərqdə, həm də Qərbdə balanslı mövqe saxlamağa çalışacaq. Ancaq bu, Türkiyə üçün çətin bir vəzifədir, çünki ölkə həm Qərblə strateji əməkdaşlığını davam etdirmək istəyir, həm də İran və Rusiya ilə münasibətlərini qorumağa çalışır.
Bölgədəki bu mürəkkəb vəziyyətin davam etdiyi bir şəraitdə, Türkiyə, Rusiya, İran və ABŞ arasında güclənən rəqabət və maraqlar münaqişəsi Yaxın Şərqdə qarşıdakı dövrlərdə də ciddi gərginliklərin yaşanacağını göstərir. Türkiyənin bu proseslərdə necə mövqe tutacağı və milli maraqlarını necə müdafiə edəcəyi bölgədəki sabitlik və sülhə təsir edə biləcək mühüm amillərdən biri kimi görünür.
Maral Şahverdili
