Suriyada Əsəd rejiminin devrilməsi: Planlar, perspektivlər və hədəflər

Suriya münaqişəsi 2011-ci ildən etibarən Yaxın Şərqdə ən mürəkkəb problemlərdən birinə çevrilmişdir. Əsəd rejiminin devrilməsi məsələsi həm regional, həm də beynəlxalq güclərin gündəmində əsas yer tutur. Müxtəlif planlar və strategiyalar bu məqsədə çatmağa yönəldilsə də, indiyə qədər uğur əldə olunmamışdır. Bu prosesin dərinləşməsi həm daxili faktorlar, həm də xarici aktorların maraqları ilə bağlıdır.

Əsəd rejiminin devrilməsi üçün irəli sürülən planlar əsasən siyasi diplomatiya, hərbi müdaxilə və iqtisadi təzyiq üzərində qurulmuşdur. Qərb dövlətləri rejimin legitimliyini tanımamaq üçün beynəlxalq platformalarda müxtəlif təşəbbüslər irəli sürmüş, Cenevrə və Astana prosesləri çərçivəsində danışıqlar təşkil etmişdir. Lakin rejimin İran və Rusiya kimi güclü müttəfiqlərə arxalanması bu səylərin effektivliyini məhdudlaşdırmışdır. Digər tərəfdən, müxalif qüvvələrə hərbi dəstək göstərmək rejimin devrilməsi üçün ikinci əsas istiqamət olmuşdur. ABŞ rəhbərliyindəki koalisiya İŞİD-lə mübarizə çərçivəsində Suriyada əməliyyatlar keçirsə də, bu, rejimin zəifləməsinə ciddi təsir etməmişdir. Bundan əlavə, rejimə qarşı tətbiq olunan iqtisadi sanksiyalar daxili təzyiqi artırmaq və onun beynəlxalq səviyyədə təcrid olunmasını təmin etmək məqsədi daşıyır.

Perspektiv baxımından Əsəd rejiminin devrilməsi müxtəlif amillərdən asılıdır. İran və Rusiya rejimin əsas müttəfiqləri olaraq qalır. İran öz ideoloji və geostrateji maraqlarını qorumaq üçün Suriyada rejimi dəstəkləyir, Rusiya isə Tartus dəniz bazası və Yaxın Şərqdəki təsirini genişləndirmək üçün Əsəd hökumətinin davamlılığını zəruri hesab edir. Bunun əksinə olaraq, Türkiyə və Körfəz ölkələri müxalif qüvvələrə dəstək verməklə rejimin zəiflədilməsinə çalışır. Qərb dövlətlərinin Əsəd rejiminin devrilməsində maraqları isə daha çox İran və Rusiyanın təsirini məhdudlaşdırmaqla bağlıdır.

Müxalifətin hazırkı vəziyyəti də bu prosesə əhəmiyyətli təsir göstərir. Suriya müxalifətinin zəif təşkilatlanması və daxili münaqişələr rejimə qarşı vahid cəbhə yaradılmasını çətinləşdirir. Həmçinin, ekstremist qrupların müxalifət daxilində təsir gücü beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyini zəiflədir.

Əsəd rejiminin devrilməsi ilə bağlı müxtəlif tərəflərin fərqli hədəfləri vardır. Qərb dövlətləri bunu demokratik idarəetmə və insan haqlarının qorunması ilə əsaslandırsa da, əslində bu, həm də İran və Rusiyanın regiondakı təsirini məhdudlaşdırmaq məqsədinə xidmət edir. Türkiyə üçün bu, həm PKK/YPG təhlükəsinin aradan qaldırılması, həm də qaçqın problemlərinin həlli baxımından əhəmiyyətlidir. Rusiya və İran isə Əsəd rejiminin davamını öz geosiyasi maraqları baxımından vacib hesab edir.

Ümumilikdə, Əsəd rejiminin devrilməsi ilə bağlı səylər hələ də konkret nəticələrə gətirib çıxarmamışdır. Münaqişənin mürəkkəbliyi və aktorların fərqli maraqları bu prosesin uzunmüddətli olacağını göstərir. Hərbi, siyasi və iqtisadi tədbirlər bu istiqamətdə davam etsə də, əsas hədəf regional sabitliyi təmin edəcək bir həll yolunun tapılması olmalıdır. Rejimin devrilməsi yalnız hakimiyyət dəyişikliyi deyil, həm də Yaxın Şərqdə yeni geosiyasi dəyişikliklərin başlanğıcı ola bilər.

Ağa Əsa