Əliyev-Putin görüşünün nəticəsi: Azərbaycan yeni reallıqlar çərçivəsində bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi qəbul olundu

AZAL təyyarəsinin Rusiya hava məkanında vurulması hadisəsi Cənubi Qafqazda və ümumən Avrasiya regionunda geosiyasi münasibətlər sistemində ciddi sarsıntı yaratdı. Hadisədən sonra Moskva-Bakı xəttində diplomatik gərginlik yaşandı. Rusiya tərəfinin məsuliyyəti qəbul etməməsi, bunun əvəzində aqressiv ritorikaya və bir sıra əsassız davranışlara əl atması münasibətlərin pozulmasına səbəb oldu. Lakin bu vəziyyət Azərbaycanı öz milli maraqlarından, prinsipial siyasi kursundan və beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyindən döndərə bilmədi. Rəsmi Bakı, dövlət suverenliyini və milli təhlükəsizlik prioritetlərini qorumaq istiqamətində qətiyyətli siyasi iradə nümayiş etdirdi.

Rusiya ilə münasibətlərdə yaranan bu soyuqluq Azərbaycanın beynəlxalq mövqelərinə mənfi təsir göstərmədi, əksinə, ölkənin çoxvektorlu diplomatiyasının uğurlu nəticələrini daha aydın şəkildə ortaya qoydu. Azərbaycan paralel olaraq ABŞ, Avropa İttifaqı və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə strateji tərəfdaşlıq əlaqələrini genişləndirdi. Bu proses, Azərbaycanın regional lider və qlobal aktor kimi statusunu daha da gücləndirdi.

Azərbaycan bu dönəmdə Qafqaz regionunda sülhün və sabitliyin təmin olunması istiqamətində təşəbbüskar mövqe sərgilədi. Rusiya ilə yaranan müvəqqəti siyasi gərginliyə baxmayaraq, Bakı regional inteqrasiya, iqtisadi əməkdaşlıq və təhlükəsizlik məsələlərində fəal iştirakını davam etdirdi.

Nəhayət, Düşənbədə keçirilən son görüş Azərbaycan diplomatiyasının uğurunun növbəti sübutuna çevrildi. Prezident İlham Əliyevlə Vladimir Putin arasında baş tutan görüşdə Rusiya liderinin hadisə ilə bağlı üzr istəməsi və kompensasiya məsələsini gündəmə gətirməsi, Azərbaycanın artan nüfuzunun, diplomatik çevikliyinin və beynəlxalq səviyyədə formalaşdırdığı hörmətin bariz göstəricisidir. Bu hadisə bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan artıq regionda prosesləri müəyyən edən, siyasi oyun qaydalarını formalaşdıran və beynəlxalq münasibətlərdə söz sahibi olan gücdür.

Crossmedia.az saytı mövzu ilə bağlı araşdırma edib...

Milli Məclisin deputatı Hikmət Babaoğlu açıqlamasında bildirib: “Bu görüş hər şeydən öncə, gərginliyə səbəb olan amillərin etiraf olunması və aradan qaldırılması ilə bağlı Rusiya tərəfindən nümayiş etdirilən qətiyyətli mövqenin nəticəsi idi. Nə idi səbəb? 8 aylıq gərginliyin səbəbi, əlbəttə ki, təyyarəmizin vurulması idi. Bununla bağlı Azərbaycanın haqlı tələbləri — kompensasiyanın ödənilməsi, üzr istənilməsi və ən əsası hadisəni törədənlərin cəzalandırılması idi. Burada, əgər bu gərginliyə səbəb olan üç amil içərisindən ən əsasını axtarsaq, bu, hadisəni törədənlərin cəzalandırılması idi. Ona görə lazım deyildi ki, mütləq kimsə cəzalandırılsın, ona görə lazım idi ki, bundan sonra heç kəs cəsarət edib Azərbaycana qarşı bu cür məsuliyyətsiz davranmasın. Azərbaycanın hər hansı bir obyektinə bu şəkildə hərbi cinayət törədə bilməsin. Ona görə bu, çox prinsipial məsələ idi”.

Deputat həmçinin qeyd edib: “Nəticə etibarilə, bu həm də Azərbaycanın yeni statusda, bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi yeni reallıqlar çərçivəsində qəbul edilməsidir. Çünki yeni reallığın siyasi və diplomatik müstəvidə dərk edilməsi, qəbul olunması bir məsələdir, bu reallığın Rusiyada hələ də imperialist baxışlara sahib olan siyasi elita tərəfindən qəbul edilməsi isə tamamilə başqa məsələdir. Ona görə düşünürəm ki, əslində baş verən hadisənin mahiyyəti də bundan ibarət idi. Rusiyada hələ də yeni reallığı qəbul etməyən, yəni birinci siyasi iradədən — Putin iradəsindən aşağıda olan müəyyən hərbi və ideoloji elitalar mövcuddur ki, onlar bunu qəbul etmirlər. Mənə elə gəlir ki, əslində Azərbaycan Prezidentinin nitqinin sonundakı cümləyə diqqət etsək, bunu aydın görə bilərik. Azərbaycan Prezidenti vurğuladı ki, bu görüşdə səsləndirilən fikirlər həm Rusiya, həm də Azərbaycan ictimaiyyətinə ünvanlanmış bir mesaj idi. Bizim məntiqimizin, yəni izah etməyə çalışdığımız məsələnin kökü də məhz buradadır. Ona görə düşünürəm ki, bu, ciddi bir hadisə idi və Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində 2020-ci ildən sonra formalaşan ən yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Bundan sonra həm rəsmi səviyyədə, həm də Rusiya ictimai rəyində Azərbaycanın yeni reallığının qəbul edilməsi prosesi baş verdi. Ona görə də biz bu mərhələni mütləq keçməliyik. Nəticə etibarilə, ictimai düşüncədə Azərbaycana qarşı mövcud olan ənənəvi baxış — son 200 illik dövrün stereotip baxışı idi. Mənə elə gəlir ki, bu baxışa birdəfəlik son qoyuldu”.

Hikmət Babaoğlu fikrini belə yekunlaşdırıb: “Azərbaycan reallığı qəbul etdirə bildi. Amma məsələnin başqa bir tərəfi də var. Bu da Rusiya Prezidenti tərəfindən vurğulandı. Bu nədən ibarət idi? Dövlətlər arasında gərginlik yox idi, sadəcə emosional gərginlik mövcud idi. Əlbəttə, ilk baxışdan bu belə görünə bilər. Emosiyalar müəyyən rol oynayırdı. İqtisadi və logistika münasibətlərində gərginliyin müşahidə olunmaması, əksinə, inkişafın davam etməsi Azərbaycanın ciddi dövlət və hüquqi münasibətlərə sadiqliyinin göstəricisi kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki Rusiyada bəzən kimlərsə nəyisə unudursa da, Azərbaycan həmişə 2022-ci ilin fevral ayında imzalanmış müttəfiqlik haqqında bəyannamədəki öhdəlikləri və tərəfdaşlıq prinsiplərini əsas tutaraq hərəkət edib. Bu isə Azərbaycanın dövlət yaddaşına və dövlət kimliyinə sadiqliyinin göstəricisidir. Əgər Azərbaycan da Rusiyadakı bəzi dairələr kimi emosional davranış sərgiləsəydi, əlbəttə ki, bu münasibətləri düzəltmək mümkün olmazdı. Ona görə də mənə elə gəlir ki, məsuliyyətli və rasional davranış nəticə etibarilə münasibətlərin daha da gərginləşməsinin qarşısını aldı və biz yeni bir mərhələyə qədəm qoymağı bacardıq”.

Azad Vətən partiyasının sədri Akif Nağı məsələyə münasibətini bildirib: “Azərbaycanla Rusiya arasında münasibət bir ilə yaxın gərgin davam etdi və Azərbaycanı məcbur etmək istəyirdilər ki, öz mövqeyində yumşalsın, əyalət məsələsini qaldırmasın, digər məsələləri gündəmə gətirməsin. Amma bu vaxt ərzində Azərbaycan qətiyyən geri çəkilmədi, öz prinsipial fikirlərini səsləndirdi. Rusiya ilə bu şəkildə qarşıdurmaya getmək olmaz və sair və ilaxır. Amma sonda məlum oldu ki, Azərbaycan Prezidentinin mövqeyi birmənalı şəkildə özünü doğrultdu. Çünki haqlı və düzgün mövqedir. Bu düzgün mövqenin qarşısında Rusiya kimi özünü superdövlət hesab edən, hələ də imperiya ehtirasları ilə yaşayan dövlət hesablaşmalı oldu. Çünki onların da maraqları var — həm Azərbaycanla münasibətlərində, həm də türk dünyası ilə əlaqələrində. Onlar başa düşdülər ki, Azərbaycanı təzyiq altında saxlamağın mənası yoxdur. Azərbaycanın haqqı müqabilində hesablaşmaq lazımdır. Azərbaycanın dövlət kimi öz cəsarətini axıra qədər ortaya qoyması çox vacib bir məsələdir. Ondan sonra təbiidir ki, qarşılıqlı maraqlar əsasında münasibətlərin inkişaf edəcəyi haqda müəyyən yumşalma prosesləri müşahidə olunmağa başladı. Yəni bu, doğrudan da məhsuldar və isti bir görüş idi. Ən azından ondan sonra konkret addımlar atıldı. Məsələn, Azərbaycanda “Sputnik Azərbaycan” redaksiyasının baş redaktoru azadlığa buraxıldı. Eyni zamanda Moskvada azərbaycanlı Mömin Əliyevə qarşı ədalətsiz, haqsız münasibətə də son qoyuldu. Geri çəkildilər, çünki yaşlı, xəstə bir insanı həbsdə saxlamaq haqsızlıq idi”.

Partiya sədri həmçinin bildirib: “Əlamətlər göstərir ki, bu, davamlı şəkildə baş verəcək. Amma orada hələ də müəyyən boşluq qalır. Çünki Şahin Şıxlınski də müraciət etmişdi. Elə bil yayda müraciət etməmişdi, amma indi vəziyyət fərqlidir. Rusiya hüquq-mühafizə orqanları da bir yanlışın nümunəsini göstərdi. Onun vəsatəti qəbul edilmədi, yəni hələ də həbsdə saxlanılır. Amma biz hələ də ümid edirik ki, qarşılıqlı sülh və əməkdaşlıq istiqamətində Rusiya tərəfindən daha müsbət addımlar atılacaq. Bax, təzminatın ödənilməsi ilə bağlı, günahkarların — yəni cinayət törədənlərin — cəzalandırılması ilə əlaqədar konkret addımların atılmasını gözləyirik. Yəni Rusiya tərəfi “olmaz” mövqeyində dayansa da, artıq Azərbaycanın iradəsini gördükdən sonra mən hesab edirəm ki, Azərbaycanın haqlı mövqeyi bundan sonra da istəklərinin və tələblərinin yerinə yetirilməsini təmin edəcək”.

Hərbi ekspert Emil Həsənli qeyd edib ki, Azərbaycan hər zaman beynəlxalq hüquq normalarına, mehriban qonşuluq münasibətlərinə əməl edib: “Eyni şeyi də — özünə hörmət edilməsini — bütün dövlətlərdən tələb edir. Bu, dövlətlərin gücünə və ərazi bütövlüyünə baxmayaraq belə olmalıdır. Dünyada zaman-zaman biz Amerika, Avropa İttifaqı və müxtəlif dövlətlərlə, yəni qonşularımızla müəyyən problemlər yaşamışıq və bu, qaçılmazdır. Ancaq həmin zamanlarda Azərbaycan dövlətinin ədalətli mövqeyi olduğundan, sonradan o dövlətlər öz səhvlərini başa düşüblər. Bir də bilirsiniz, dünyanın reallıqları var. Təəssüflər olsun ki, bəzi dövlətlər o böyük dövlətlərin qarşısında geri çəkiliblər — deyim ki, onlar da buna bir növ öyrəşiblər. Elə bilirlər ki, istədikləri addımı ata bilərlər, üzr istəməzlər, təzminat da verməzlər və bu, belə də davam edəcək. Amma Azərbaycan dövləti isə hər zaman digər dövlətlərə hörmət etdiyi kimi, özünə də hörmət edilməsinin vacib olduğunu bir daha göstərdi. Azərbaycan hakimiyyəti və dövləti milli maraqlara uyğun olaraq, cənab Prezidentin rəhbərliyi ilə ilk gündən hadisəni pislədi və bütün dünyaya bəyan etdi. Komissiya yaradılmasını təşkil etdi, vətən uğrunda həlak olanlara Milli Qəhrəman adı verdi. Pilotlarımıza, ekipaj üzvlərinə yüksək səviyyədə dəfn mərasimləri təşkil olundu. Azərbaycan dövləti öz üzərinə düşən bütün məsuliyyəti yüksək səviyyədə yerinə yetirdi”.

E.Həsənli həmçinin qeyd edib: “Çox təəssüflər olsun ki, Rusiya həmin vaxt bu addımları atmadı. Halbuki, onun üçün də bu, bir dövr idi və atmalı idi. Amma sonradan məcbur oldu və gələcəkdə də Rusiya bunu nəzərə almalıdır ki, Azərbaycan müstəqil dövlətdir. Onunla münasibətlər beynəlxalq hüquqa və normal qonşuluq prinsiplərinə söykənməlidir. Azərbaycanla normal münasibət saxlayan ölkələrin hamısı qazanc əldə edir — həm iqtisadi baxımdan, həm siyasi, həm də dini baxımdan. Əgər sən Azərbaycana qarşı hörmətsizlik edəcəksənsə, nəticədə zərəri də özün çəkəcəksən. Buna görə minnətdarlıq etməliyik ki, Azərbaycan bu gün bu qədər güclü, qətiyyətli və prinsipial mövqedə dayanır”.

Siyasi Şərhçi Kənan Novruzov hesab edir ki, Azərbaycan bu gün Rusiya üçün həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan mühüm tərəfdaşdır: “İki ölkə arasındakı ticarət əlaqələri Moskva üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə də Rusiya beynəlxalq təcrid şəraitində olduğu bir dövrdə Azərbaycanla diplomatik münasibətlərin qorunması onun üçün strateji zərurətdir. Digər tərəfdən, Azərbaycan həm də Ukrayna ilə münasibətləri olan bir dövlət kimi Rusiya üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu baxımdan, Azərbaycanın vasitəçilik rolu, hətta epizodik formada belə, gündəmə gələ bilər. Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycanla ABŞ arasında strateji əməkdaşlıq da güclənir. Rusiya da bunu nəzərə alaraq ağıllı addım atmağa çalışır. Çünki Azərbaycana təzyiq göstərmək nə praktik, nə də səmərəli olardı. Əksinə, Moskva üçün Azərbaycanla münasibətləri qorumaq, onu strateji tərəfdaş kimi itirməmək daha məqsədəuyğundur. Bu addımlar həm də Rusiyanın Qərbin regionda mövqelərini məhdudlaşdırmaq cəhdinin tərkib hissəsidir”. 

K.Novruzov həmçinin bildirib: “ABŞ-ın regiondakı aktivliyini nəzərə alsaq, Rusiyanın öz mövqeyini yenidən qiymətləndirməsi təəccüblü deyil. Nəticə etibarilə, Rusiyanın səhvini etiraf etməsi və Azərbaycanın şərtləri ilə razılaşması həm zərurətdən irəli gəlir, həm də Prezident İlham Əliyevin böyük diplomatik şahmat taxtasında atdığı məqsədyönlü, ağıllı addımların nəticəsidir. Eyni zamanda nəzərə lazımdır ki, Rusiyanın səhvini etiraf etməsi, kompensasiya ödəməyə razı olsa heç bir halda zəiflik kimi qiymətləndirilməməlidir. Bunu belə təqdim etmək istəyənlər ikitərəfli münasibətlərin pisləşməsində maraqlı olanlardır. Rusiya və Azərbaycan dövlətlərdir. Münasibətlərdə əvvəllər də dalğalanmalar olub. Amma gərginliyin uzun çəkməyəcəyi gözlənilirdi. Bu, hər iki tərəfin ziyanına olardı. Odur ki, liderlər ikitərəfli münasibətlərin normallaşması üçün diplomatik iradə ortaya qoydular”.

Ayhan