“Qanunlar cəmiyyət tərəfindən asanlıqla dərk olunmalıdır” - Ekspert
Milli Məclisin Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsinin sədri Hicran Hüseynova bildirib ki, qəbul olunmuş bəzi qanunların mahiyyətini insanlar tam dərk etmir. Onun sözlərinə görə, qanunvericilikdə vacib addımlar atılsa da, icra məsələsində problemlər qalmaqdadır.
Qanunların cəmiyyət tərəfindən tam anlaşılmaması onların effektivliyini azaldır. Maarifləndirmə işlərinin gücləndirilməsi və icra mexanizmlərinin şəffaflığı bu sahədə əsas rol oynaya bilər. QHT-lərin və vətəndaş cəmiyyətinin fəal iştirakı isə prosesi daha səmərəli edə bilər.
Mövzu ilə bağlı "Konstitusiya" Araşdırmalar Fondunun prezidenti, hüquq müdafiəçisi Əliməmməd Nuriyev Crossmedia.az saytına açıqlama verib.
Deputat qanunun kağız üzərində yox, həyatda işləməsinin vacib olduğunu bildirib:
“İlk növbədə, əlbəttə ki, qanunların qəbulu ilə iş bitmir. İnsanların həmin qanunları düzgün anlaması və gündəlik həyatda tətbiq etməsi ən azı qanunun qəbul olunması qədər vacibdir. Təcrübə göstərir ki, bizdə tez-tez hüquqi aktlar qəbul olunur. Amma onun mahiyyətini vətəndaş tam dərk etmir və nəticədə icra prosesində boşluqlar yaranır. Bunu aradan qaldırmaq üçün bir neçə istiqamətdə hərəkət etmək lazımdır.
İlk növbədə nə etmək lazımdır? Əlbəttə ki, bu və ya digər qanuna olan ehtiyacı öyrənmək lazımdır. Əgər qanun qəbul edilirsə, hər şeydən əvvəl onun gələcək istifadəçilərinə nə dərəcədə lazım olacağı müəyyən edilməlidir. Bununla bağlı sorğular keçirilməli, araşdırmalar aparılmalı, qanunun konsepsiyası ciddi şəkildə müzakirə olunmalı və cəmiyyətin müzakirəsinə çıxarılmalıdır. Yalnız bundan sonra, doğrudan da, həmin qanuna ehtiyac olduğu dəqiqləşdirildikdən sonra qəbul prosesi başa çatdırılmalıdır.
Amma bununla məsələ bitmir. Qanun qəbul edildikdən sonra dövlət qurumları sadə və aydın izahlarla çıxış etməlidirlər. Hər yeni qanun haqqında qısa bələdçilər, sual-cavab kitabçaları, maarifləndirici broşürlər hazırlanaraq vətəndaşların ixtiyarına verilsə, insanlar gündəlik həyatda hüquqi dəyişikliklərin onlara necə təsir etdiyini daha rahat anlaya bilərlər.
Digər tərəf media və sosial şəbəkələrdir. Qanunun mahiyyətini ağır hüquqi terminlərlə deyil, real həyatdan götürülmüş nümunələrlə izah edən verilişlər, reportajlar və sosial media materialları daha çox təsir göstərir. İnsanlar hüquqlarını televiziyada və sosial şəbəkədə gördükləri sadə bir izahdan daha tez mənimsəyirlər".
Onun sözlərinə görə, dördüncü istiqamət təhsildir: "Məktəblərdə və universitetlərdə hüquq savadlılığına diqqət artırılmalı, gənclər hüquq və öhdəliklərini erkən yaşlarda öyrənməlidirlər. Bu işdə qeyri-hökumət təşkilatlarının, könüllülərin və yerli icma qurumlarının da rolu böyükdür. Onlar regionlarda, kəndlərdə insanlara birbaşa izah edə bilərlər. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, Qeyri-hökumət Dövlət Xidməti Agentliyi tərəfindən bu istiqamətdə genişmiqyaslı layihələr dəstəklənir. Qanunvericiliyin təbliği və təşviqi, maarifləndirici tədbirlərin həyata keçirilməsi bu gün əsas istiqamətlərdən biridir. Ancaq əlbəttə ki, bu sahədə daha böyük resurslara ehtiyac vardır”.
Ə.Nuriyev qanunun sadə dildə izahının vətəndaş üçün onun qəbul olunması qədər vacib olduğunu söyləyib:
“Digər mühüm məsələ qanunların qəbul edildikdən sonra nə dərəcədə istifadə olunmasıdır. Bununla bağlı sorğular keçirilməli, qanunun real həyatda ehtiyacı doğruldub-doğrultmadığı və təsirləri öyrənilməlidir. Bu istiqamətdə dövlət qurumları da fəaliyyət göstərir. Məsələn, Hüquq Ekspertiza Mərkəzi qanunların hazırlanmasında bu təcrübədən geniş istifadə edir. Eyni zamanda, İnsan Hüquqları İnstitutu da bu istiqamətdə şərhlər hazırlayır və ictimai müzakirələr keçirir. Bunlar müəyyən qədər qanunlar haqqında məlumat verir. Amma mən düşünürəm ki, vətəndaş cəmiyyətinin potensialından daha geniş miqyasda istifadə etmək lazımdır.
Nəhayət, müasir texnologiya bu işdə mühüm alətdir. Mobil tətbiqlər, onlayn platformalar, interaktiv xidmətlər vasitəsilə vətəndaşlar öz suallarını verib cavab ala bilməlidirlər. “Bu qanun mənə necə aiddir?” sualının cavabı bir kliklə əlçatan olmalıdır.
Sadalanan istiqamətlər üzrə fəaliyyətlər sistemli şəkildə qurularsa, heç şübhəsiz ki, daha təsirli nəticə əldə etmək olar. Qanunların qəbul edilməsi bəzən yeni ictimai münasibətlərin yaranmasına da töhfə verir. Bu, yeni davranış modellərinin formalaşmasına gətirib çıxarır. Amma qanunlar elə formada qəbul olunmalıdır ki, onlar cəmiyyət tərəfindən də asanlıqla dərk olunsun.
Yekun olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, qanunun kağız üzərində qalması yox, həyatda işləməsi üçün hüquqi maarifləndirmə sistemi, müasir kommunikasiya texnologiyaları, təhsil, media və vətəndaş cəmiyyəti ilə birlikdə fəaliyyət əsasında qurulmalıdır. Qanunun sadə dildə izahı, gündəlik həyat nümunələri ilə təqdim olunması, vətəndaşın sualına cavab alması onun qəbul olunması qədər vacibdir. Milli Məclis bu istiqamətdə vətəndaş cəmiyyəti ilə daha sıx işləməli, qanunların izahı və tətbiqi ilə bağlı məlumatların geniş ictimaiyyətə çatdırılmasına dəstək verməlidir. Bu prosesdə Təhsil Araşdırma Fondu, İnzibati Vətəndaş Hüquqları Təşkilatı kimi qurumlar da öz fəaliyyətlərini daha da genişləndirə bilərlər”.
Nicat Rüstəmzadə
08:36 21.09.2025
Oxunuş sayı: 887
