Azərbaycan-Özbəkistan: Strateji müttəfiqliyin yeni mərhələsi

2025-ci il iyulun 2-də Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana rəsmi səfəri, iki ölkə arasında qardaşlıq və strateji müttəfiqliyin yeni bir mərhələyə yüksəldiyini nümayiş etdirdi. Səfər çərçivəsində Özbəkistanın Bakıdakı səfirliyinin yeni binasının açılışı, “Özbəkistan” parkının təməlinin qoyulması, həmçinin Prezident İlham Əliyev və Şavkat Mirziyoyevin “Sea Breeze” istirahət mərkəzinə birgə səfəri, ikitərəfli münasibətlərin siyasi, iqtisadi və mədəni ölçülərini əks etdirən mühüm hadisələr oldu.

Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana səfəri, hərtərəfli əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqaz arasında strateji körpünün möhkəmləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan və Özbəkistan, türk dünyasının siyasi, iqtisadi və mədəni inteqrasiyasını təşviq etmək məqsədi ilə birgə fəaliyyət göstərirlər. Səfər zamanı keçirilən Azərbaycan-Özbəkistan Ali Dövlətlərarası Şurasının ikinci iclası, iki ölkə arasında institusional əməkdaşlığın yeni səviyyəyə qaldırıldığını göstərdi. Bu iclas, 2023-cü ildə imzalanmış Ali Dövlətlərarası Şura haqqında sazişə əsaslanaraq, ikitərəfli münasibətlərin strateji xarakterini daha da möhkəmləndirdi. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, Özbəkistanla münasibətlər Azərbaycanın xarici siyasətində prioritetdir və bu, türk dünyasının birliyi ideologiyasının siyasi reallığa çevrilməsinin bariz nümunəsidir. Səfərin regional kontekstdəki əhəmiyyəti, Azərbaycan və Özbəkistanın Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionlarını birləşdirən geosiyasi və iqtisadi layihələrdəki rolunu gücləndirməsindədir. Orta Dəhliz və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi kimi layihələr, iki ölkənin nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlığını dərinləşdirərək, regionun qlobal ticarət şəbəkəsindəki yerini möhkəmləndirir.

Səfər çərçivəsində Azərbaycan və Özbəkistan arasında imzalanan sənədlər, ikitərəfli münasibətlərin iqtisadi, mədəni və siyasi sahələrdə inkişafına yönəlib. Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Şavkat Mirziyoyev Azərbaycan Respublikasının və Özbəkistan Respublikasının Ali Dövlətlərarası Şurasının ikinci iclasının Qərarını imzalayıb.İmzalana sənədlərə gəldikdə isə bunlar aşağıdakılardır: “Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ilə Özbəkistan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi arasında 2025-2027-ci illər üçün kənd təsərrüfatı və ərzaq təminatı sahəsində əməkdaşlığın gələcək inkişafı üzrə Praktiki Fəaliyyət Planı (“Yol xəritəsi”)”. “Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi ilə Özbəkistan Respublikasının Nəqliyyat Nazirliyi arasında gəmiçilik və gəmiqayırma sahələrində əməkdaşlıq haqqında Niyyət Protokolu”. “Azərbaycan Respublikası ilə Özbəkistan Respublikası arasında ticarət dövriyyəsinin 2030-cu ilədək 1 milyard ABŞ dollarına çatdırılması üzrə kompleks tədbirlərin və layihələrin formalaşdırılması və həyata keçirilməsinin təmin edilməsi üzrə Fəaliyyət Planı”. “Azərbaycan Respublikası ilə Özbəkistan Respublikası arasında 2025-2027-ci illər üzrə sənaye əməkdaşlığı Proqramı”. “Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Özbəkistan Respublikası Hökuməti arasında elm, peşə təhsili və ali təhsil sahələrində əməkdaşlığa dair Saziş”. “Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi ilə Özbəkistan Respublikasının Prezidenti yanında Milli Sosial Müdafiə Agentliyi arasında sosial müdafiə sahəsində əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu”nun icrası ilə bağlı 2025-2027-ci illər üzrə Tədbirlər Planı”. “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi ilə Özbəkistan Respublikasının İqtisadiyyat və Maliyyə Nazirliyi yanında Gömrük Komitəsi arasında səlahiyyətli iqtisadi operator institutlarının qarşılıqlı tanınması haqqında Saziş”. “Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Özbəkistan Respublikası Hökuməti arasında surəti köçürülmüş, oğurlanmış, itirilmiş və cinayət fəaliyyəti ilə əlaqəli mobil cihazlar üzrə məlumat mübadiləsinin təşkili haqqında Saziş”. “Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Özbəkistan Respublikası Hökuməti arasında ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində əməkdaşlıq haqqında Saziş”. “Azərbaycan Respublikası ilə Özbəkistan Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin həyata keçirilməsi üzrə 2025-2029-cu illər üçün “Yol xəritəsi”.

Qeyd edək ki, səfər çərçivəsində, həmçinin “Sumqayıt şəhəri ilə Daşkənd vilayəti arasında qardaşlaşma münasibətlərinin qurulması haqqında Protokol”, “Qəbələ şəhəri ilə Nəvai şəhəri arasında qardaşlaşma münasibətlərinin qurulması haqqında Protokol”, “Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində Dayanıqlı və Operativ Sosial Təminat Agentliyinin DOST İnklüziv İnkişaf və Yaradıcılıq Mərkəzi ilə Özbəkistan Respublikasının Prezidenti yanında Milli Sosial Müdafiə Agentliyinin “İMKON” reabilitasiya mərkəzli dövlət çoxsahəli ixtisaslaşdırılmış məktəbəqədər təhsil müəssisəsi arasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara xidmətlərin göstərilməsi sisteminin inkişafı sahəsində əməkdaşlıq haqqında Protokol” və “Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində Dayanıqlı və Operativ Sosial Təminat Agentliyinin DOST İnklüziv İnkişaf və Yaradıcılıq Mərkəzi ilə Özbəkistan Respublikasının Prezidenti yanında Milli Sosial Müdafiə Agentliyinin yanında “International Inclusive Hub” Beynəlxalq inklüziv peşə baza təhsili mərkəzi arasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara, habelə əhalinin sosial cəhətdən həssas qruplarına aid olan şəxslərə xidmətlərin göstərilməsi sisteminin inkişafı sahəsində əməkdaşlıq haqqında Protokol” imzalanıb.

Prezident İlham Əliyevin Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana dövlət səfəri zamanı verdiyi bəyanat həm siyasi, həm iqtisadi, həm də ideoloji baxımdan mühüm strateji əhəmiyyətə malikdir. Bəyanatda Azərbaycanın regional və beynəlxalq əməkdaşlıq strategiyasının konturları, türk dövlətləri ilə müttəfiqlik siyasətinin ardıcıllığı və yeni geoiqtisadi reallıqlarda formalaşan çoxtərəfli tərəfdaşlıq nümunəsi aydın şəkildə əks olunur. Siyasi baxımdan, bəyanat iki qardaş ölkə arasında müttəfiqlik münasibətlərinin dərinləşdiyini və bunun artıq rəsmi hüquqi çərçivəyə salındığını göstərir. Bəyanatda Qarabağın bərpası ilə bağlı göstərilən təşəbbüslər isə Özbəkistanın Azərbaycanla həmrəylik nümayiş etdirdiyini, bu həmrəyliyin konkret addımlarla möhkəmləndiyini sübut edir. İqtisadi kontekstdə, Azərbaycanla Özbəkistan arasında qarşılıqlı investisiyalar, nəqliyyat-logistika dəhlizləri və kənd təsərrüfatı sahəsində əməkdaşlıq məsələləri strateji önəm daşıyır. Birgə İnvestisiya Fondunun yaradılması və artıq 10-dan çox layihənin icra mərhələsinə çatması, iqtisadi əlaqələrin sadəcə niyyət bəyannaməsi ilə deyil, real iqtisadi mexanizmlərlə inkişaf etdirildiyini sübut edir. Xüsusilə Orta Dəhliz çərçivəsində daşımaların genişləndirilməsi və Azərbaycanın nəqliyyat infrastrukturunun bu yükü qəbul etməyə hazır olması, ölkəmizi bölgədə vacib tranzit və ticarət qovşağına çevirir. Bununla yanaşı, mehmanxana, kənd təsərrüfatı və sənaye sahələrində həyata keçirilən layihələr, iqtisadi əməkdaşlığın şaxələndirilməsi baxımından vacibdir. Nəticə etibarilə, Prezident İlham Əliyevin bu bəyanatı, Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin strateji dərinliyini, türk dünyasında qarşılıqlı etimad və tərəfdaşlıq modelinin praktikaya keçdiyini və Azərbaycanın regional lider kimi formalaşan yeni Avrasiya düzənindəki rolunu bir daha təsdiq edir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Özbəkistanın Bakıdakı səfirliyinin yeni binasının açılışı, iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin möhkəmləndirilməsinin simvolu oldu. 1998-ci ildə fəaliyyətə başlayan Özbəkistan səfirliyinin yeni binası, Özbəkistanın Azərbaycana verdiyi əhəmiyyəti və ikitərəfli əlaqələrin inkişafına sadiqliyini göstərir. Açılış mərasimi, hər iki prezidentin iştirakı ilə keçirilərək, diplomatik əlaqələrin yeni mərhələsinin başlanğıcını qeyd etdi. Yeni səfirlik binası, Özbəkistanın Azərbaycanda mədəni və iqtisadi fəaliyyətlərini genişləndirmək üçün platforma rolunu oynayacaq.

Bakıda “Özbəkistan” parkının təməlinin qoyulması, iki xalqın mədəni və tarixi bağlılığını simvolizə edən mühüm hadisədir. Parkın təməlinin qoyulması, hər iki ölkənin mədəni diplomatiyaya verdiyi önəmi və xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı dərinləşdirmək istəyini nümayiş etdirir. Gələcəkdə bu park, Azərbaycan və Özbəkistan vətəndaşlarının bir araya gələrək mədəni tədbirlər keçirə biləcəyi bir məkan olacaq və türk dünyasının birliyi ideologiyasını təcəssüm etdirəcək.

Sonra Prezidentlərin Xəzər dənizinin sahilində yerləşən “Sea Breeze” istirahət mərkəzinə birgə səfəri, Azərbaycanın müasir infrastrukturunu və iqtisadi potensialını nümayiş etdirmək baxımından əhəmiyyətli idi. “Sea Breeze”in təsisçisi Emin Ağalarov tərəfindən prezidentlərə kurort ərazisində həyata keçirilən və planlaşdırılan layihələr barədə məlumat verilib. Hazırda 500 hektar ərazini əhatə edən bu kompleksdə 3 milyon kvadratmetrdən çox yaşayış və kommersiya daşınmaz əmlak layihəsi həyata keçirilib və 2028-ci ilə qədər sakinlərin sayı 50 mindən çox olacaq. “Sea Breeze Uzbekistan” layihəsinin yenilənmiş master-plan konsepsiyasının təqdim edilməsi, Özbəkistanın Azərbaycanın iqtisadi layihələrində iştirakına marağını göstərir. Bu səfər, həm də Azərbaycanın turizm potensialını və investisiya mühitini Özbəkistan liderinə nümayiş etdirmək üçün fürsət yaratdı.

Azərbaycan və Özbəkistan, ortaq Türk mədəniyyəti, dili və tarixi köklərə malik ölkələr kimi, bu ideologiyanı xarici siyasətlərində prioritet kimi görürlər. Türkçülük, hər iki ölkənin xalqları arasında mədəni və siyasi bağlılığı gücləndirmək üçün bir vasitə kimi istifadə olunur. Özbəkistanın Bakıdakı səfirliyinin yeni binasının açılışı və “Özbəkistan” parkının təməlinin qoyulması, bu ideologiyanın praktik təzahürləridir. Bu layihələr, iki xalqın ortaq dəyərlərə bağlılığını və qardaşlıq münasibətlərini simvolizə edir. Milli dövlətçilik baxımından, Azərbaycan və Özbəkistan öz suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə xüsusi önəm verir. Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığı Qələbə və Özbəkistanın bu qələbəyə verdiyi siyasi dəstək, hər iki ölkənin bir-birinin milli maraqlarına hörmətini nümayiş etdirir.

Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana rəsmi səfəri regional və qlobal miqyasda da əhəmiyyətli təsirlərə malikdir. Azərbaycan və Özbəkistan, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz regionlarını birləşdirən strateji körpü rolunu oynayır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi kimi layihələr, iki ölkənin nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlığını gücləndirir. Özbəkistanın bu layihələrdə fəal iştirakı, Çindən Avropaya uzanan Orta Dəhlizin potensialını artırır və regionun qlobal ticarətdəki rolunu möhkəmləndirir. Qlobal səviyyədə, Azərbaycan və Özbəkistanın BMT, TDT və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi platformalarda birgə fəaliyyəti, hər iki ölkənin beynəlxalq nüfuzunu artırır.

Aytəkin Əhmədova

YAP Yasamal rayon təşkilatının məsləhətçisi