İnsanın ruhi durumu beynin fəaliyyətinə necə təsir edir? - Psixoloq izah etdi
Amerikalı tədqiqatçılar əqli yorğunluq zamanı aktivliyi kəskin şəkildə artan beyin sahələrini müəyyən ediblər.
Tədqiqatın nəticələri “Jneurosci” jurnalında dərc edilib.
Eksperimentdə 28 sağlam könüllü iştirak edib. İştirakçılara əməli yaddaş tapşırıqları təklif olunub: onlar hərf ardıcıllıqlarını yadda saxlamalı və xatırlamalı idilər, düzgün cavablar görə isə 1-dən 8 dollaradək qazanmaq olardı. Tapşırıq nə qədər çətin olurdusa, bir o qədər çox səy tələb olunurdu və potensial mükafat daha yüksək idi.
Koqnitiv yükün artması ilə iştirakçılar getdikcə daha çox yorğunluq hissi barədə məlumat verirdilər və bu anlarda alimlər MRT vasitəsilə iki beyin zonasında aktivliyin kəskin artımını qeydə alırdılar: yorğunluq hissi ilə əlaqəli sağ yarımkürənin adacığında və əməli yaddaş və diqqət nəzarətindən məsul olan dorsolateral prefrontal qabıqda.
“Biz beyinin səyləri necə qiymətləndirdiyini və qərar qəbul etdiyini — əqli fəaliyyəti davam etdirmək və ya ondan imtina etmək barədə qərarını görmək imkanı əldə etdik”, — tədqiqatın müəlliflərindən biri, Con Hopkins Tibbi Mühəndislik professoru açıqlayıb.
Maraqlıdır ki, iştirakçılar ən çətin tapşırıqları belə yalnız yüksək mükafat olduqda davam etdirməyə razılaşırdılar — görünür, beyin səylərin nəticəyə dəyib-dəyməməsini “ölçüb-biçirdi”. Alimlər güman edirlər ki, məhz yuxarıda qeyd olunmuş iki beyin zonasının qarşılıqlı əlaqəsi insanın nə zaman dayanmağa və nə zaman yorğunluğa baxmayaraq, davam etməyə qərar verdiyini müəyyən edir.
İndi tədqiqatçılar PTSP, depressiya və xroniki yorğunluqdan əziyyət çəkən insanlarla oxşar təcrübələri təkrarlamağı planlaşdırırlar. Bu, dərman və ya psixoterapiya istifadə edərək yeni müalicə yanaşmaları hazırlamağa kömək edə bilər.
Tədqiqat və onun nəticələri barədə psixoloq Ülviyyə Murtuzova Crossmedia.az-a açıqlama verib.
O, öncə fiziki və mənəvi yorğunluğun beyinin fəaliyyətinə təsiri haqda danışıb:
"Mənəvi yorğunluq zamanı insan fiziki hərəkətlə daha çox məşğul olmağa meyilli olur. Fiziki yorğunluğun isə əqli və zehni fəaliyyətə, belə deyək, işlə məşğul olmağa daha çox meyillilik yaratdığı görünür".
Ü.Murtuzova beynin motor və hissə funksiyalarını koordinasiya etməsi və bu əlaqədə yaranan pozğunluqları qeyd edib:
"Burada bir-birini balanslaşdırma məsələsi gedir. Təbii ki, beynimiz motor və hissələrdən ibarətdir və bunları birləşdirən bir koordinasiya bağı var. Əgər bu koordinasiya bağında, beyində funksional bir dəyişiklik baş verərsə, beyində həddindən artıq yorğunluq və yüklənmə olarsa, motor hissənin digər tərəfi olan – hissələrdən ibarət beyin hissəciklərimizə – təbii ki, onu tənzimləyəcək bir funksiyası var".
Müsahibimiz insanın ruhən tükənmə yaşamadığı halda fiziki yorğunluğa baxmayaraq işində rahatlıq və dinclik tapması məsələsinə də toxunub:
"Əgər insan ruhən tükənməyibsə, yəni tamamilə yorğunluq və ətraf maraq və zövq dairələri sıfırlanmayıbsa, bu, hələ ağır depressiyanın göstəricisinə çevrilməyibsə, fiziki yorğunluq və gündəlik çalışdığımız həyatın fəaliyyəti – bu yorğunluğumuz bizə heç bir halda əngəl ola bilməz ki, biz növbəti işimizi görə bilməyək. Bilirsiniz, insan bəzən yorğunluğunu öz işində tapır, dincəlməsini orada görür, orada dincəlir. İnsan sevdiyi işlə məşğul olduqda yorğunluğunu unudur. Bəzən yorğunluq insanın yemək bişirərkən aradan qalxır. Bu da bir fəaliyyətdir, bu da bir işdir. Məşğul olduqca – sevdiyi peşə ilə məşğul olduqca – insan ayağa qalxıb işinə davam edir. Məsələn, dərzi olan bir insan yorğunluq hiss edir özündə, yorğunluğunu atmaq üçün düşünür ki, durub bir gözəl libas tikim. O, burada artıq yorğunluğu unutmağa başlayır. Çünki orada maraq və zövq var, orada işini sevmək var".
Ü.Murtuzova psixoloji və ruhən tükənmişlik vəziyyətindən və bu haldan çıxmaqda çətinlik çəkənlərdən danışıb:
"Amma tükənmişlik, dərin yorğunluq olduğu zaman insan heç bir şey edə bilmir. Bu, ya bir bəhanədir, ya da, həqiqətən də insanların psixoloji, mənəvi və ruhən yorğunluğudur. Bəzən insan özü bunun öhdəsindən gələ bilir. Amma kənar insanların müdaxiləsi olmasa, bir çox insan bunu özündə bərpa edə bilmir. Bu da, təbii ki, onların iradəsindən asılı olmayan bir məsələdir.
O, yorğunluq sonrası bərpa olunaraq fəaliyyətə davam etməyin insanın sağlam psixoloji və fiziki vəziyyəti ilə əlaqədar olduğunu qeyd edib: "Burada da kənar insanların, mütəxəssislərin və dərman preparatlarının təsiri və müdaxiləsi çox vacibdir. Ona görə də belə deyə bilərik: yorğunluq sonrası baş verəcək hərəkət və fəaliyyətimiz – bu, əslində, sözün əsl mənasında olan yorğunluğumuzun qarşılığında bizi sevən, bizim sağlam beynimizin məhsuludur ki, biz yeni iş görə bilirik. Əgər beyin ruhən xəstədirsə, xəstə düşüncələrə sahibdirsə və ağır formada psixi xəstəlik, psixoloji pozuntu yaşanırsa, o zaman artıq edə biləcəyimiz bir şey qalmır".
Fatimə Nəbiyeva
14:54 28.06.2025
Oxunuş sayı: 1279
