Rusiya niyə atəşkəs qərarı verdi: Məğlubiyyət, yoxsa hiylə? -MÜSAHİBƏ

Rusiya ilə Ukrayna arasında davam edən müharibədə qeyri-adi hadisə baş verib: Moskva Pasxası münasibətilə bir günlük atəşkəs elan edi. Artıq üçüncü ilə qədəm qoyan bu qanlı münaqişə fonunda belə jestlər nadir hallarda baş verir.   

Müharibənin son aylarında cəbhədə üstünlüyü ələ alan Rusiyanın bu qərarı həm də müxtəlif siyasi və diplomatik mesajlar verə bilər. Ukraynada daxili siyasi qeyri-sabitlik, Qərbin dəstəyində müşahidə olunan tərəddüdlər və ABŞ-də yaxınlaşan seçkilər fonunda Moskvanın belə bir jestə getməsi sadəcə “insani addım” kimi yox, həm də daha geniş geosiyasi məqsədlərin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər.

"Pasxa atəşkəsi"nin elan olunmasına baxmayaraq, buna əməl edilmədi. Sual yaranır: Bəs məqsəd nə idi? Prezident Vladimir Putinin bu addımı nəyə hesablanmışdı?

Hərbi ekspert, ehtiyatda olan polkovnik Şair Ramaldanov bu barədə Crossmedia.az-a müsahibə verib:

- Bu atəşkəs uzunmüddətli atəşkəsin  başlanğıcı sayıla bilərmi?

-Rusiyanın Pasxa bayramı ilə əlaqədar elan etdiyi atəşkəslə bağlı müxtəlif söz-söhbətlər dolaşır. Bu atəşkəs yalnız bir günlük idi və birbaşa Rus Pravoslav Pasxasına bağlı idi. Yəni bu, daha çox Rusiya tərəfindən bir jest kimi qiymətləndirilə bilər. Bu atəşkəsin nə dərəcədə pozulduğu və ya ona riayət olunduğu barədə fərqli məlumatlar mövcuddur. Lakin bu, o demək deyil ki, Rusiya daha uzunmüddətli atəşkəsə razılıq verəcək. Hazırda davam edən döyüşlərdə üç əsas tərəf var. Birinci Rusiyadır.  Rusiya bu mərhələdə irəliləyiş əldə edir, ciddi müqavimətlə qarşılaşmır və gündə bir-iki yaşayış məntəqəsini ələ keçirir. Həm taktiki, həm də operativ səviyyədə Rusiya Ukrayna ordusuna qarşı üstünlük qazanıb. Belə olan halda Rusiya öz şərtlərini ortaya qoyur. 

- Ümumiyyətlə, atəşkəs münaqişənin birdəfəlik həlli üçün nə qədər effektivdir?

- Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də ADA-da çıxışında vurğulamışdı ki, atəşkəs çox etibarsız bir razılaşmadır. Azərbaycan atəşkəs rejimində 25 ildən çox yaşayıb, lakin bu, sülh demək olmayıb. Atəşkəs rejimi daim pozulub, kimsə də məsuliyyəti üzərinə götürməyib. Bu nümunə göstərir ki, Rusiya da eyni səbəbdən sadə bir atəşkəs rejiminə razılaşmaq istəmir. Rusiya üçün yalnız onun şərtlərinin qəbul olunduğu bir sənəd – sülh razılaşması maraqlı ola bilər. Atəşkəs rejimi həm də Rusiyaya strateji baxımdan sərfəli deyil. Əgər belə bir sənəd olmasa, Ukrayna və onu dəstəkləyən qüvvələr – xüsusilə də Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələri (Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, Pribaltika dövlətləri və s.) – bu fasilədən istifadə edərək Ukraynanı yenidən silahlandıra və onun hərbi sənaye müəssisələrini gücləndirə bilərlər. Bu isə gələcəkdə revanşist planların reallaşdırılmasına gətirib çıxara bilər. Bu səbəbdən Rusiya üçün atəşkəsə getmək nə hərbi baxımdan, nə də strateji baxımdan sərfəlidir. Digər tərəfdən isə Ukrayna hazırda uduzan tərəfdir. Hətta Ukrayna lideri Volodimir Zelenskinin prezidentliyinin legitimliyi də şübhə altına düşüb. Ukrayna daxilində belə bir ifadə yayılıb: “Sonuncu ukraynalıya qədər müharibə aparmağa hazırdırlar”. Bu isə göstərir ki, Ukrayna  hələ də müharibəni davam etdirmək əzmindədir.

-Zelenskinin seçkilərə getməməsi və atəşkəsin əldə olunmasının müharibənin gedişinə təsiri necə ola bilər?

-Müharibə Zelenskinin hakimiyyətinin uzadılması deməkdir. O da çox yaxşı bilir ki, əgər seçkilərə getsə, qalib gəlmək ehtimalı yoxdur. İnanmıram ki, Zelenski seçkilərə getsin. Onun hakimiyyət dövrü, əslində, seçkilərə qədər uzanır. Lakin seçkilərin keçirilməsi üçün əvvəlcə atəşkəsin əldə olunması vacibdir. Əgər atəşkəs bu məqsədlə – seçkilərin keçirilməsi üçün  tələb olunacaqsa, o zaman etibarlı və zəmanətli şərtlər əsasında Rusiya da buna razı ola bilər. Rusiya bu proseslərə nəzarət edərək, Ukraynanın gələcəkdə güclənməsinin qarşısını almağa çalışacaq. Yeni hakimiyyət formalaşdıqdan sonra isə Zelenskinin buraxdığı səhvlər onun üzərinə atılacaq. Necə ki, ABŞ Prezidenti Donald Tramp sələfi Cozef Baydenin siyasətini tənqid edir,  Ukraynanın yeni rəhbərliyi də bütün uğursuzluqları Zelenski ilə bağlayacaq. Yeni yaranmış vəziyyət fonunda Rusiya tərəfindən irəli sürülən şərtləri qəbul etmək, sanki qaçılmaz kimi təqdim ediləcək. Hətta zamanla bu şərtlərin tam şəkildə qəbul olunması mümkündür.

-Trampın seçkiqabağı kampaniyasının və müharibə ilə bağlı mövqeyinin sülh prosesinə necə təsir edəcəyi barədə nə düşünürsünüz?

-Trampın seçkiqabağı kampaniyasının əsasını sülh vədləri təşkil edir. O, müharibəni dayandırmağı və sülhü bərqərar etməyi hədəfləyir. Trampın siyasi çəkisi də məhz bu vədin gerçəkləşdirilməsindən asılıdır. Əgər o, sülh prosesini uğurla həyata keçirə bilsə, hətta Nobel Sülh Mükafatına namizəd kimi irəli sürülə bilər. Onun əsas məqsədi bu müharibəni dayandırmaq və tarixə sülhü bərqərar edən lider kimi düşməkdir.

Tramp həm Ukrayna, həm də Rusiya ilə müəyyən təmaslar qurmağa çalışacaq. Lakin onun mövqeyi, əslində, Rusiyanın şərtlərinə daha yaxın olacaq. Çünki hazırda Rusiya müharibə meydanında üstünlük təşkil edir və Trampın Moskvaya təzyiq etmə imkanları məhduddur. Bu, onun sülh prosesinə yanaşmasında Rusiyanın mövqeyinin nəzərə alınacağı deməkdir.

-Sizcə, Ukraynaya təzyiq göstərərək sülh əldə etmək mümkündürmü, yoxsa Rusiyaya təzyiq göstərməkdən daha effektiv bir yol varmı?

-Ukraynaya göstərilən təzyiq artıq yetərli səviyyədədir və mən düşünürəm ki, bu şəraitdə Ukraynanı Rusiyanın qoyduğu şərtləri qəbul etməyə məcbur etmək daha tez sülhə gətirib çıxara bilər, nəinki Rusiyaya təzyiq göstərərək sülh əldə etmək. Çünki Rusiyaya təzyiq yolu ilə sülhə nail olmaq, demək olar ki, mümkün deyil.

Rusiyanın vəziyyəti bütün göstəricilər üzrə – həm döyüş meydanında, həm təminat sahəsində, həm də əhalinin hakimiyyətə dəstəyində – üstünlük təşkil edir. Psixoloji baxımdan da ölkədə sabitlik müşahidə olunur. Zelenskinin zəifləmiş hakimiyyətinə qarşı narazılıqlar artmaqdadır və bu fonda Ukraynada ciddi siyasi proseslərin baş verəcəyi gözlənilir. Belə bir vəziyyətdə isə güclü hakimiyyətdən və sabit dövlətdən danışmaq çətindir. Buna görə də  düşünürəm ki, Tramp Rusiyanın qoyduğu şərtlərə üstünlük verərək, Ukraynaya təzyiq göstərməklə sülhə nail olmağa çalışacaq.

-Sizcə, Aİ-nin Ukrayna müharibəsinə yanaşması necə dəyişəcək? ABŞ-nin çəkilməsi və Trampın mövqeyi Avropa üçün hansı nəticələrə gətirib çıxara bilər?

-Əlbəttə, burada "müharibə partiyası" deyilən bir tərəf də var. Bunu dördüncü tərəf kimi saymaq olar – bu, Aİ-dir.  Tramp bütün bu prosesə münasibətində Baydenin mövqeyini səhv kimi qiymətləndirir və bu müharibəni Baydenin müharibəsi kimi təqdim edir. Ona görə də düşünürəm ki, ABŞ-dəki bütün narazılıqlar Baydenin qəbul etdiyi qərarlarla Rusiyaya qarşı yanaşması və Ukraynaya verdiyi dəstəklə əlaqələndiriləcək. Tramp bu məsuliyyəti Baydenin üzərinə atacaq. “Müharibə partiyası”, Aİ– bunlar Baydenin köhnə komandasıdır və onların Ukrayna siyasətindəki rolu, müəyyən mənada, Ukrayna əsgərlərinin qanına batmaları ilə nəticələnib. Çünki bu cür hərbi dəstəyin verilməsi yeni əsgər itkiləri, yeni yaşayış məntəqələrinin işğalı və infrastrukturun dağılması deməkdir. Hazırda Avropa kənarda qalmaq istəmir. Ukraynanın sərvətləri və digər məsələlərdə öz şəxsi maraqlarını güdür. Nə Ukrayna xalqı, nə də Zelenskinin gələcəyi Avropanı maraqlandırır. Onların öz məqsədləri var və təbii ki, bu hədəflərə nail olmağa çalışacaqlar. Əgər hərbi aspektdən baxsaq, Avropa ABŞ-siz Ukraynaya tam dəstək verə və onu qalib ölkə kimi müharibədən çıxara biləcək durumda deyil. Aİ hərbi potensialı zəifləyib, kifayət qədər əsgəri qüvvəsi yoxdur. Texnika və digər resurslar Ukraynaya göndərildiyi üçün anbarları boşalıb. Hərbi sənaye kompleksi də bu yükü daşıya biləcək səviyyədə deyil. Xüsusilə də iri Avropa ölkələri enerji böhranı və enerji daşıyıcılarının bahalaşmasından sonra sənaye müəssisələrini ABŞ-ə köçürməyə məcbur olublar. Bu da hərbi sənaye məhsullarının baha başa gəlməsinə səbəb olacaq. ABŞ çəkiləcəyi təqdirdə Avropaya da təzyiq göstərəcək. Çünki istər kəşfiyyat, istər peyk sistemləri, istərsə də döyüşlərin idarə olunması ABŞ-ə bağlıdır. Tramp artıq Şərqi Avropadan qoşunları çıxarmaq niyyətində olduğunu bildirib. Baltikyanı ölkələrindən müəyyən qüvvələr artıq çıxarılıb və bu proses davam edə bilər. Tramp məsələni belə qoyacaq: əgər siz müharibə aparmaq istəyirsinizsə, bunu ABŞ-siz edin. Bu isə Avropa üçün çox böyük bir yükdür və Avropa bu yükü daşıya bilməyəcək. Eyni zamanda, müharibəyə qarşı artan ictimai etirazlar ABŞ çəkildikdən sonra daha da güclənəcək. Bu da Avropada hakimiyyətdə olan müharibə tərəfdarı hökumətlərin sonu ola bilər. Nəticədə daha konstruktiv, sülhyönümlü hakimiyyət dəyişikliyi baş verə bilər. Digər tərəfdən, orada böyük məsafə və canlı qüvvə problemi var. Bəziləri 100 min, bəziləri 200 min hərbçi lazım olduğunu deyir. Sülhməramlı missiyanı həyata keçirmək üçün bu qədər heyətin toplanması mümkünsüzdür.  Avropada bu qədər canlı qüvvə yoxdur. Ukraynanı dəstəkləyən ölkələrin göndərəcəyi hərbi heyətlə Rusiya razılaşmayacaq. Ona görə də belə bir missiyanın həyata keçirilməsi çox çətindir. Bu baxımdan düşünürəm ki, bütün dünya üçün Ukrayna–Rusiya münaqişəsinin sülh müqaviləsi ilə həll olunması, sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi və Moskvanın bəzi şərtlərinin qəbul edilməsi istisna olunmur. Buna üstünlük verilməsi ehtimalı yüksəkdir. Çünki qalan bütün məsələlər böyük maliyyə vəsaiti tələb edir. Bu maliyyə Ukraynada yoxdur, Rusiya isə verməyəcək. Digər ölkələr üçün də bu yükü daşımaq asan olmayacaq. Yekun olaraq, mən Pasxa bayramı ilə bağlı elan olunan atəşkəslə davamlı atəşkəs arasında heç bir birbaşa əlaqə görmürəm. Bu məsələlər ayrı-ayrı müzakirə mövzusudur və danışıqlar zamanı da fərqli müzakirə predmeti olacaq.

Xumar Emilqızı