“İranın zəifləməsi ABŞ üçün fürsətdir” – ŞƏRH
ABŞ Prezidenti Donald Tramp Oman sultanı Heysəm bin Tarek Əl Səidlə telefon danışığında İranla dialoqa hazır olduğunu açıqlayıb. Bu barədə Ağ Evin mətbuat katibi Karolin Levitt jurnalistlər üçün keçirdiyi növbəti brifinqdə bildirib. Onun sözlərinə görə, liderlər ABŞ-nin husilərə (Yəmən Ənsar Allah hərəkatı - red.) qarşı davam edən hərbi əməliyyatlarını da müzakirə ediblər. Nəticədə mübahisələr daha da gərginləşib.
ABŞ -nin İranla dialoqa hazır olması barədə Crossmedia.az saytına açıqlama verən politoloq Sultan Zahidov bildirib ki, birinci növbədə bunu daha çox İsrail istəyir. Çünki İsrail anlayır ki, İran xeyli zəifləyib. Son bir il ərzində İranın proksi qüvvələri ciddi zərbələrə məruz qaldı. Suriyada baş verən rejim dəyişikliyi də İranın Yaxın Şərqdə mövqelərinin zəifləməsinə gətirib çıxardı. Bu zəifləmədən istifadə edən İsrail, İranın nüvə proqramını birdəfəlik sıradan çıxarmaq üçün əlverişli imkan əldə etmiş oldu. Təbii ki, bu məqsədlə ABŞ-dan dəstək almağa çalışır. Sadəcə olaraq, Donald Tramp məsələni ilk növbədə diplomatik yollarla həll etmək istəyir. Çünki İrana birbaşa hərbi zərbələrin endirilməsi regionda genişmiqyaslı münaqişəyə səbəb ola bilər. Bu isə ABŞ-ın bölgədəki siyasi, iqtisadi və geosiyasi maraqlarına ciddi zərbə vura bilər.
Onun sözlərinə görə, eyni zamanda, dünya neft bazarına və ümumilikdə qlobal ticarətə mənfi təsir göstərməsi ehtimalı yüksəkdir. Bu səbəbdən Tramp, danışıqlar vasitəsilə İranın nüvə proqramını nəzarət altına almağa çalışır və bunun üçün bir neçə model irəli sürülüb.
Birinci model – Liviya modelidir. Bu model 2003-cü ildə Liviyada tətbiq edilmişdi və İranın nüvə proqramının tamamilə ləğv edilməsini nəzərdə tutur. Aydındır ki, İran bu təklifə heç bir halda razılıq verməyəcək. Artıq rəsmi cavab da verilib: İran nüvə proqramından tam şəkildə imtina etməyəcək. Çünki İran yaxşı başa düşür ki, bu proqram onun əlinə keçmiş yeganə “rıçak” alətidir. Bu vasitə əldən gedərsə, İran həm ABŞ, həm də İsrail qarşısında tam gücsüz duruma düşəcək.
İkinci model isə nüvə avadanlıqlarının Rusiyaya ötürülməsi versiyasıdır. Bu yanaşma İran tərəfindən məğlubiyyət kimi qiymətləndirilmir. İran təklif edir ki, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin nümayəndələri ölkəyə səfər etsinlər və bütün nüvə obyektlərini – zavodlar, atom elektrik stansiyaları və s. – yoxlasınlar. Yəni İran həmin obyektlər üzərində beynəlxalq nəzarətin tətbiqinə razılıq verir, lakin proqramın tam ləğvinə razı deyil.
"ABŞ-ın əsas tələbi isə uranın zənginləşdirmə səviyyəsinin 3.67 faizlə məhdudlaşdırılmasıdır. Bu tələblər 2015-ci ildə imzalanan "5P+1" nüvə sazişində də yer almışdı. Lakin 2018-ci ildə Donald Tramp bu sazişdən çıxdı. Bu gün də tərəflərin mövqeləri arasında ciddi fərqlər qalmaqdadır. Hər bir halda, ABŞ çalışır ki, danışıqlar baş tutsun, İranın "qırmızı xəttləri"ni müəyyən etsin və bu məlumat əsasında gələcək siyasətini daha dəqiq planlaşdırsın.
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin baş direktoru Rafael Qrossinin İrana səfəri də bu baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyır. Onun hazırlayacağı hesabat, İranla bağlı beynəlxalq siyasətin formalaşmasına təsir göstərə bilər. Qeyd edək ki, danışıqların növbəti mərhələsi aprelin 19-da baş tutacaq",- deyə politoloq bildirib.
Türkiyə əvvəllər bu təşəbbüslə çıxış etmişdir. 2015-ci ildən əvvəl Türkiyə Qərblə İran arasında nüvə danışıqlarında vasitəçilik təşəbbüsü irəli sürmüşdü. Lakin həmin dövrdə bu təşəbbüsə yetərincə diqqət yetirilmədi. Hazırda da Türkiyənin vasitəçilik rolu istisna edilmir. ABŞ-ın Türkiyəyə olan inamı mövcuddur – biz Donald Trampın Prezident Ərdoğanla bağlı verdiyi açıqlamalardan bunu müşahidə etmişik. Lakin əsas sual budur ki, İran hazırda Türkiyəyə etimad edirmi? Çünki Suriyadakı rejim dəyişikliyindən ən böyük zərbəni İran aldı və həmin dəyişikliyin həyata keçirilməsində əsas rol məhz Türkiyənin üzərinə düşürdü. Buna görə də İranın Türkiyənin vasitəçilik təşəbbüsünə razılıq verməsi müəyyən qədər sual altındadır.
“Eskalasiya başlasa, təxminən Türkiyə hansı mövqedə olacaq?” sualına politoloq belə cavab verib. "Mən təxmin deyil, dəqiq şəkildə deyə bilərəm ki, Türkiyə bu halda heç bir tərəfdə yer almayacaq. O, birbaşa neytral mövqe tutmağa çalışacaq. Türkiyə bu günə qədər apardığı xarici siyasətdə – istər Rusiya-Ukrayna münaqişəsi, istər digər regional gərginliklərdə – neytrallığını nümayiş etdirib. Əlbəttə, Fələstin məsələsi, Qafqaz, Kipr kimi həssas mövzularda Türkiyənin bitərəf qalması çətindir. Lakin digər məsələlərdə o, balanslı siyasət yürütməyə üstünlük verir",- deyə Z. Sultanov vurğulayıb.
Pərvin Hacıyeva
19:00 17.04.2025
Oxunuş sayı: 1207
