Nəcəf bəy Vəzirovun anadan olmasından 171 il keçir
Bu gün Azərbaycanın böyük dramaturqu Nəcəf bəy Vəzirovun anadan olmasının 171-ci ildönümüdür. Nəcəf bəy Vəzirovun Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafında, ideya-estetik məzmun bədii sənətkarlıq keyfiyyətlərinin zənginləşdirilməsində, milli teatrın yaradılmasında və inkişafında müstəsna rolu vardır. Bütün ictimai fəaliyyəti və ədəbi yaradıcılığı ilə milli azadlıq hərakatına yaxından kömək göstərən Nəcəf bəy Vəzirov Azərbaycan ədəbiyyatında faciə janrının əsasını qoymuş, Azərbaycanda feodal-patriarxal quruluşa qarşı çevrilmiş maarifçilik hərəkatının genişlənməsində yaxından iştirak etmişdir.
Moskvadan müəllimi Həsən bəy Zərdabi ilə məktublaşan, təzəcə işıq üzü görən "Əkinçi"yə hələ tələbə ikən publisist məqalələr göndərən Vəzirov "Ev tərbiyəsinin bir şəkli" (1875), "Gəmi lövbərsiz olmaz" (1876) məzhəkələri ilə dramaturji yaradıcılığa başlayıb. Bakı neft sənayesindən, milli burjuaziyanın təşəkkülündən bəhs edən ilk pyes "Pəhlivanani zəmanə" (1898–1900) də Nəcəf bəy Vəzirova məxsusdur.
1917-ci ildə Rusiyada baş vermiş inqilabın ardınca Sovet rejimi hakimiyyəti qurulduqdan sonra, Nəcəf bəy Vəzirov Sovet Xalq Torpaq Komissarlığının Meşə İdarəsində müfəttiş vəzifəsinə təyin edilmişdir. O, bu vəzifəni ömrünün sonuna qədər icra etmiş, paralel olaraq teatr və tərcümə işləri ilə məşğul olmağa davam etmişdir. Ömrünün son günlərində, həkimlərin "daha işləməməlisən" xəbərdarlığına baxmayaraq, tələbələri ilə birlikdə Şamaxının Çuxuryurd kəndinə səfərə çıxmışdır. O, 1926-cı il iyulun 9-da burada ürək çatışmazlığından dünyasını dəyişmişdir.
Yaradıcılığında nəsr və publisistika ilə məşğul olsa da, ilk növbədə dramaturq kimi Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri sırasında özünəməxsus yeri var. Onun yaradıcılığını əsasən üç mərhələyə bölmək olar:
Birinci mərhələ: 1873–1900-cü illər;
İkinci mərhələ: 1902–1913-cü illər;
Üçüncü mərhələ: 1913–1921-ci illər
Nəcəf bəyin teatr sahəsinə marağı ilk dəfə izlədiyi səhnə əsərləri ilə başlasa da, onun yaradıcılığına əsas təsir göstərən Mirzə Fətəli Axundovun komediyaları, xüsusilə də "Hacı Qara" əsəri olmuşdur. O, yaradıcılıq fəaliyyətinə gimnaziyada təhsil aldığı illərdə başlamışdır. Gimnaziyanın son iki ilində ailəsinin maliyyə çətinliklərini aradan qaldırmaq üçün xarici tələbələrə xüsusi dərslər keçən Vəzirov, gecələr dərs dedikdən sonra öz hazırlığını davam etdirdiyini qeyd edir. Bu illərdə yazdığı bir çox pyesin adı məlum olsa da, onların böyük bir hissəsi günümüzə qədər qorunub saxlanılmamışdır. Onun "Əti sənin, sümüyü mənim" və "Qara günlü" adlı əsərləri də itmiş pyeslərindəndir.
1913-cü ildə çap olunmuş "Nəcəf bəy Vəzirov" adlı kitabdan məlum olur ki, "Əti sənin, sümüyü mənim" pyesi təhsil mövzusu üzərində qurulmuşdur. "Qara günlü" isə həyat yoldaşını itirmiş dul qadının həyat hekayəsini əks etdirir.
Gördüyümüz kimi Nəcəf bəy Vəzirov yaradıcılığı dövrün tələblərindən və müəllifin qələm gücündən irəli gələrək müxtəlif siyasi-sosial məsələləri əhatə edir. Nəcəf bəy Vəzirov kimi şəxsiyyətlər ölmür onlar daim yaratdıqlarının nəticəsində həmişəyaşardırlar.
Ayhan Ağarzayev
13:37 02.04.2025
Oxunuş sayı: 14567
