31 Mart Soyqırımı – tariximizin dönüş nöqtəsi, milli kimliyin bir hissəsidir

31 Mart Azərbaycan tarixində 1918-ci ilin qanlı hadisələri qurbanlarının anım günüdür. Erməni millətçi qruplarının Azərbaycan əhalisini sistemli şəkildə məhv etdiyi və bu “Soyqırımın qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında BMT Konvensiyası”nda təsbit edilmiş “Soyqırım” terminin hüquqi tərifinə tam uyğundur. Soyqırımın cinayət kimi hüquqi tərifi BMT Baş Assambleyasının 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260(III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş “Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında” Konvensiyada verilmişdir. Bu Konvensiyaya uyğun olaraq, soyqırım hər hansı bir milli, etnik, irqi və ya dini qrupların tamamilə və ya qismən məhv edilməsi məqsədi ilə törədilmiş hərəkətdir.

1918-ci il faciəsinin kökündə Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan torpaqlarında “Böyük Ermənistan” yaratmaq arzusunda olan erməni millətçiliyinin ekspansionist ideologiyası dayanır. Yalan tarixi rəvayətlərlə dəstəklənən bu utopik konsepsiya azərbaycanlıların etnik təmizləməyə və kütləvi qırğınlarına səbəb oldu.  Erməni daşnak birləşmələri Rusiya imperiyasının süqutundan sonra yaranmış xaosdan istifadə edərək, müsəlman əhalisini sistemli şəkildə məhv etməyə başladılar.

1918-ci ilin mart-aprel aylarında erməni silahlı dəstələri bolşeviklərin (Stepan Şaumyanın başçılığı ilə) dəstəyi ilə, on minlərlə azərbaycanlını məhv etdilər, o cümlədən: Bakıda 12 mindən çox insan öldürüldü, bütöv məhəllələr yandırıldı, məscidlər, mədəniyyət abidələri dağıdıldı, Şamaxıda 7000-10000 sakin, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və qocalar qətlə yetirildi, Qubda 2007-ci ildə aşkar edilmiş kütləvi məzarlıqlar amansız qətllərin üstü açılır.

Bu Soyqırım təkcə Bakı və Şamaxı ilə məhdudlaşmırdı - zorakılıq dalğası Qarabağı, Zəngəzuru, Naxçıvanı və Lənkəranı bürüdü. Müxtəlif hesablamalara görə, 50.000 ilə 100.000 arasında insan öldü. Bu cinayətlər planlaşdırılmış və məqsədyönlü şəkildə azərbaycanlıların bölgədəki bütünlüklə qovulması və ya məhv edilməsi idi.

Daşnaklar xüsusilə qəddar idilər. İnsanları diri-diri yandırdılar, tarixi abidələri dağıtdılar, Azərbaycan mədəniyyətinin izlərini sildilər, qadınları zorladılar, bütöv ailələri məhv etdilər. Bu, sadəcə bir qırğın deyil, bölgənin demoqrafik quruluşunu dəyişməyə yönəlmiş etnik təmizləmə cəhdi idi.

Aradan onilliklər keçməsinə baxmayaraq, Azərbaycan dövlətinin və ilk növbədə, tarixi ədalət siyasətinin banisi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin səyləri nəticəsində həlak olanların xatirəsi yaşamaqdadır.

1998-ci ildə Ümummilli lider Heydər Əliyev 31 mart tarixi olaraq, Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi təsis edilməsi haqqında fərman imzaladı. Bu, tarixi dönüş nöqtəsi idi - 1918-ci il faciəsi artıq susdurulmadı, milli kimliyin bir hissəsinə çevrildi.

Soyqırımın beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün müasir mübarizə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən ciddi şəkildə davam etdirilir. Cənab Prezident İlham Əliyev beynəlxalq platformalarda azərbaycanlıların soyqırımı məsələsini gündəmə gətirməklə, tarixi ədalətin daha geniş vüsət almasına əvəzsiz tövhə verir. Onun səyi ilə sənədli filmlər, arxiv materialları yaradılıb, konfranslar, xatirə tədbirləri keçirilib, tarixi diplomatiya möhkəmlənib.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu faciənin tanınması Mehriban xanım Əliyevanın göstərdiyi humanitar missiya tərəfindən dəstəklənir. Heydər Əliyev Fondu Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə həlak olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsində fəal iştirak edir, elmi tədqiqatlara dəstək verir. Leyla xanım Əliyeva Azərbaycan Gənclər Fondunun rəhbəri kimi gənc nəsil arasında və xaricdə soyqırım mövzusunu geniş təbliğ edir. Təsadüfi deyil ki, bu proses Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyən edilib. Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə keçirilən kampaniya, dünyanın əksər şəhərlərini əhatə edir. Fondun nəşr etdiyi “Qarabağ həqiqətləri” toplusu Azərbaycan həqiqətlərini bütün dünyaya çatdırıb. Heydər Əliyev Fondunun yaratdığı Azərbaycan internet portalı ermənilərin yüz illərdir xalqımıza qarşı həyata keçirdikləri soyqırımı siyasətini beynəlxalq səviyyədə daha mükəmməl formada təqdim edir.

1918-ci ildə azərbaycanlıların qətliamı hüquqi sənədlər əsasında beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən soyqırımı aktı kimi rəsmən tanınmalıdır.

1948-ci il Konvensiyanın II maddəsinə əsasən, soyqırım “milli, etnik, irqi və ya dini qrupu tamamilə və ya qismən məhv etmək niyyəti ilə” törədilmiş aşağıdakı hərəkətlər kimi müəyyən edilir, yəni: qrup üzvlərini öldürmək, ağır bədən və ya ruhi zərər vurmaq, uşaqların doğulmasına qarşı məqsədyönlü tədbirləri həyata keçirmək, uşaqların bir qrupdan digərlərinə vermək. Beləliklə, soyqırım kvalifikasiyası tam tətbiq olunur. 

Təbii ki, buna dair ciddi sübut bazası, o cümlədən arxivlər, ifadələr, beynəlxalq hesabatlar mövcuddur.

Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının (1918-1920) sənədlərində, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən yaradılmış komissiyanın sənədləri sənədləşdirilmişdir: sağ qalanların ifadələri (zorakılıq aktları, kəndlərin yandırılması). Bundan əlavə isə, fotoşəkillər və videolar (Qubada kütləvi məzarlıqlar), xarici diplomatların hesabatları (Böyük Britaniyanın Bakıdakı general-qubernatoru “müsəlmanların sistemli şəkildə qırğınınına dair qeydləri).

Beynəlxalq müşahidəçilərin təsdiqi, o cümlədən The Times (1918): “Ermənilər müsəlmanları heç bir fərq qoymadan qətlə yetirirlər”, Amerika konsulunun qeydləri: “Qətllər etnik xarakter daşıyır”, Qubada aparılan qazıntılar da daxil olmaqla, müasir ekspertizalar (2007): yüzlərlə qadın və uşağın qalıqları, Milli Elmlər Akademiyasının Hüquq və İnsan Hüquqları İnstitutunun rəyi: daşnakların əməlləri tamamilə BMT Konvensiyasının II maddəsinə uyğundur.

Hüquqi əsaslara baxmayaraq, “Siyasi maneələr” faciənin geniş tanınmağa mane olmağa çalışır, xüsusilə ABŞ və Avropadakı erməni lobbisi qətnamələrin qəbuluna mane olur. İkili standartlar: Qərb “erməni soyqırımını” tanıyır, lakin erməni qüvvələrinin cinayətlərinə məhəl qoymur. Sovet tarixşünaslığı 1918-ci il hadisələrini “sinfi mübarizə” adlandıraraq susurdu. 

Lakin Azərbaycan Xocalı soyqırımının tanınmasına nail oldu (15 ölkə və 24 ABŞ ştatı). Türkiyə və Pakistan 1918-ci il hadisələri ilə bağlı Bakının mövqeyini dəstəkləyir. 

Azərbaycanın ədalət uğrunda mübarizədəki rolu tarixi ədalətin bərpasına əsaslanan sistem xarakteri daşıyır. Nümunə kimi, 1918-ci il hadisələrinin araşdırılması, Ruanda və Yuqoslaviya modeli üzrə beynəlxalq tribunalların yaradılması tələbi ilə BMT, ATƏT, AŞPA-ya müraciətdə dövlətin hüquqi təşəbbüslərini qeyd etmək vacibdir. 

 Yaddaş diplomatiyasının bir forması kimi sənədli filmlər (“Daşnakların qanlı izləri”, “Soyqırımı. 1918”) yaradılmış, xatirə kompleksləri* ucaldılmışdır (Quba, Şamaxı).

Beynəlxalq hüquq baxımından 1918-ci ilin mart hadisələri - Soyqırımıdır. Azərbaycan arxiv sənədlərinə, sübutlara və hüquqi presedentlərə arxalanaraq bu həqiqətin tanınması üçün mübarizəni davam etdirir.

Artıq dünyanın ikili standartların tətbiqinə son qoymağın, Azərbaycan xalqına qarşı törədilən cinayətlərə geniş və qətiyyətli hüquqi qiymət verməsinin vaxtı çatıb.  Qurbanları xatırlamaq bəşəriyyətin tarix qarşısında borcudur. Nə qədər ki, qurbanların xatirəsi yaşayacaq, Azərbaycan bu faciənin beynəlxalq səviyyədə Soyqırımı kimi tanınmasına çalışacaq.

Masil Dəmirov 

YAP Yasamal rayon təşkilatının fəal üzvü