Siyasi şərhçi: "Husilərin ABŞ-yə qalib gəlməsi mümkünsüzdür"

ABŞ və Yəməndə fəaliyyət göstərən Husi (Ənsarullah) üsyançıları arasında gərginlik yenidən artıb. ABŞ-nin Yəməndə İran tərəfindən dəstəklənən Husilərə qarşı həyata keçirdiyi hava zərbələri bölgədəki vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirib. Rəsmi məlumatlara görə, bu hücumlar nəticəsində 53 nəfər həyatını itirib, 98 nəfər isə ağır yaralanıb. Zərbələrin miqyası münaqişənin nə dərəcədə genişlənə biləcəyini və gələcəkdə hansı regional təsirlərə yol açacağını göstərir.

Husilər Qırmızı dənizdə ABŞ-yə məxsus hərbi gəmilərin sərbəst keçməsinə qarşı açıq təhdidlər səsləndirib. Nəticədə Husi üsyançıları ABŞ-nin hərbi gəmi donanmasına hücumlar təşkil edərək, gəmiçilik yollarını kəsə biləcəklərinə dair bəyanatlar veriblər. ABŞ administrasiyası isə, bu hücumların qarşısını almaq məqsədilə Qırmızı dənizdə yerləşən Husilərə məxsus raket buraxılış qurğularını məhv etməyi hədəfləyir. 

Bu hərbi fəaliyyətlər İran və ABŞ arasındakı gərginliklə əlaqədar münaqişənin daha geniş regional toqquşmalara səbəb olub-olmaması sualını yaradır.

İranın Husilərə dəstəyi ABŞ tərəfindən narahatlıqla izlənilir və bu barədə davamlı xəbərdarlıqlar edilir. BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş isə bütün tərəfləri təmkinli olmağa və hərbi fəaliyyətləri dərhal dayandırmağa çağırıb. Ancaq mövcud vəziyyət tərəflərin hələlik öz mövqelərindən geri çəkilməyə hazır olmadıqlarını göstərir. Münaqişənin nəticələri, təkcə Yəmən üçün deyil, bütün region üçün ciddi təsirlər doğura bilər.

Bu barədə Orta Doğu Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi şərhçi Sədrəddin Soltan Crossmedia.az-a açıqlama verib: 

"Husilər İranın proksi qüvvələri sayılır. Belə ki, İran hakimiyyəti Fələstinin Qəzza zolağından və Livandan çıxarılandan sonra üzləşdiyi təzyiqlərdən qurtulmaq üçün Husi qüvvələrindən istifadə edərək, ABŞ və onun müttəfiqlərinin gəmilərinə Qırmızı dənizdə hücum etməyə çalışır. Yəni, bununla da təzyiqi özündən uzaqlaşdırmağa çalışır. Məsələn, ötən gün Hizbullah Suriya hərbiçilərinə hücum edib. Yaxud ötən həftə bir qrup Suriyanın Tartus bölgəsində mövcud hökumətə qarşı çıxmışdı. Bütün bunlar İranın regionda uduzulmuş vəziyyətinin düzəlməsinə xidmət edir.Husilərin Qırmızı dənizdə ABŞ və müttəfiqlərinin gəmilərinə hücum etməsi bölgənin ən mühüm ticarət və enerji marşrutlarına təhdid kimi qiymətləndirilə bilər. Bu da beynəlxalq iqtisadiyyata mənfi təsir göstərə bilər. Bundan əlavə, Husilərin hücumları digər regional oyunçuları da cəlb edə bilər. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələr öz təhlükəsizlik maraqlarını qorumaq üçün daha fəal hərbi müdaxilə edə bilərlər". 

Müsahibimiz regionda vəziyyətin dəyişməsi üçün Husiləri ilk növbədə ərəb ölkələrinin, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin müdafiə etməsinin vacibliyini vurğulayır: “Regionda vəziyyətin dəyişməsi üçün Husi qıyamçılarını ilk növbədə ərəb ölkələri müdafiə etməldirlər. (Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ) Amma Husiləri bunların heçbiri müdafiə etmir. Əgər region ölkələri Husilərin addımlarını müdafiə etmirsə, onlar bölgədə heç bir vəziyyəti dəyişə bilməzlər. Əksinə, bu qüvvələr nəticədə ABŞ-lə masa arxasında oturmalı və ya onu dəstəkləyən ölkələr ABŞ-nin şərtləri ilə razılaşmağa məcbur olacaqlar”.

Politoloq İranın Husilərə verdiyi dəstəyi əvvəllər Həməs və Hizbullaha göstərdiyi köməklə eyniləşdirir. Onun fikrincə, İran bu qüvvələri öz regional təsirini gücləndirmək və düşmənlərinə qarşı istifadə etmək üçün dəstəkləyir:

“İran Husiləri özünə bağlı hesab etmir, sadəcə Yəmən xalqının hüquqlarını müdafiə etdiyini bildirir. Misal olaraq, əvvəllər İran HƏMAS və Hizbullahı da müdafiə edir. Hizbullah ilə HƏMAS məğlub olduqdan sonra İran onlarla heç bir bağlılığının olmadığını və sadəcə onları dəstəklədiyini qeyd etmişdi. İran HƏMAS və Hizbullahla bağlı verdiyi bəyanatlara bənzər açıqlamaları Husilərlə bağlı da verəcək. Çünki Husilərə verdiyi silah və digər dəstək terrorçuluq və qanunsuz hərbi əməliyyatların müdafiəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu isə İran barəsində deyilən “Şərq bucağı” ifadəsinin təsdiqinə səbəb olar. Bu baxımdan, İran hakimiyyəti Husiləri və Hizbullahı qızışdıraraq, Suriyaya qarşı yönləndirməklə özünə irəli sürülən iddiaları yumşaltmağa çalışır. Yəni, İranın regionda hələ də gücü var. ABŞ ona qarşı yenidən əməliyyat keçirsə, bu qüvvələr müxtəlif hücumlarla cavab verə bilər”. 

S. Soltanov qeyd edib ki, Husilərin regionda ABŞ və müttəfiqlərinə qarşı qalib gəlmək imkanları son dərəcə məhduddur. O bildirir ki, hətta belə bir vəziyyətdə Çin və Rusiya belə onları müdafiə etməyə ehtiyatla yanaşır: 

“Husilərin regionda ABŞ və mütəffiqlərinə qarşı qalib gəlmək imkanları məhduddur. Hətta belə halda onları heç Çin və Rusiya da müdafiə edə bilməz. Rusiya ancaq Husilərə son hücumla bağlı bəyanat verib. Başqa heç kim onları müdafiə etmək barədə bəyanat verməyib. Bir sözlə, Husilər də HƏMAS və Hizbullah kimi məğlubiyyətə düçar olacaq. ABŞ-nin Yəmənin paytaxtı və Husilərin nəzarəti altında olan Səna şəhərinə aviazərbələrini, hətta Yəmən silahlı qüvvələrinin komandiri Tareq Saelt də dəstəkləyir. Çünki Husilər (Ənsarullah) Yəməndəki şiə üsyan hərəkatıdır. Onlar 1990-cı illərin sonlarından başlayaraq Yəmən hökumətinə qarşı mübarizə aparırlar. 2014-cü ildə Husilər Yəmən hökumətinin paytaxtı Sənaya daxil olaraq hökumət əleyhinə üsyan başlatdılar. 2015-ci ildə bu üsyanın böyüməsi nəticəsində Husilər Yəmənin bir çox bölgəsini ələ keçirdilər. Yəmən hökuməti isə bunun qarşısını almaq üçün Səudiyyə Ərəbistanı və digər ərəb koalisiyasını dəvət etdi. Bu, Yəməndə uzun müddət davam edən müharibənin başlanğıcını qoydu. Husilərin məqsədi Yəməndəki siyasi və sosial ədalətsizliyi düzəltməkdir.

Husilər, həmçinin ABŞ və digər qərb dövlətlərinin təzyiqləri ilə də üzləşirlər, çünki bu dövlətlər Husiləri “terrorçu” qruplaşma olaraq qiymətləndirirlər. Bu, regionda çoxsaylı diplomatik və hərbi gərginliklərə səbəb olmuşdur. Ümumiyyətlə, Husilər Yəmən hökumətinə qarşı silahlı mübarizə aparan, öz siyasi və dini məqsədlərini həyata keçirməyə çalışan bir hərəkatdır". 

Politoloq Yəmənin daxilindəki qüvvələrin də Husilərə qarşı olduğunu və onların ABŞ ilə qarşıdurmalarını dəstəkləmədiklərini vurğulayır:

“Husilər “Ənsarullah” adlanan qiyamçılardır. Yəmən silahlı qüvvəsləri isə dünyəvi ölkə təmsilçiləridir. Onlar Husilərin ölkədə məğlub olması tərəfdarıdır. Bu onu göstərir ki, hətta Yəmənin daxilindəki qüvvələr belə Husilərin ABŞ-yə qarşı etdiklərini dəstəkləmirlər. Bu prespektiv də Husilərin vəziyyətini ağırlaşdıra bilər”.

Politoloq Husilərin iki əsas məqamını açıqlayır: “Husilər iki əsas məqam güdürlər: Birincisi, İrana qarşı təzyiqlərin yumşaldılması; İkincisi isə ABŞ ilə danışıqlara başlamaq. Danışıqlarda məqsədləri, bu perspektivdə onların güc kimi qəbul edilməsi və Yəməndə hakimiyyətlərinə dəstək verilməsidir. Həmasın oyunu kimi, Husilər də ABŞ ilə Yəməndə mübarizəni davam etdirərək mövqelərini gücləndirməyə çalışırlar”.

Politoloqun da fikrinə əsaslanaraq, Husilərin ABŞ ilə gərginliyi yalnız Yəməndəki müharibəni deyil, bütün regiondakı güc balansını təsir edir: "İranın Husilərə dəstəyi, ABŞ və müttəfiqləri ilə davamlı qarşıdurmaya səbəb olur. Bir sözlə, Husilərin ABŞ-yə qalib gəlmək imkanı mümkünsüz görünür və onların məqsədi bu mübarizədə güc əldə edərək, Yəməndəki hakimiyyətlərini qorumaqdır. Ən əhəmiyyətlisi isə, Yəməndəki daxili qarşıdurma da Husilərin vəziyyətini çətinləşdirir, çünki yerli qüvvələr belə onların ABŞ ilə mübarizəsini dəstəkləmir". 

Gülbəniz Səfərova