Azərbaycanın Fələstinlə bağlı siyasəti və mümkün nəticələri

İsrail enerji ehtiyatlarını müxtəlif mənbələrdən almağa çalışır və Azərbaycandan enerji alışı bu məqsədə xidmət edir. İsrailin enerji bazarındakı müxtəlifləşdirmə strategiyası, xüsusən də Cənubi Qafqaz regionunda onun geosiyasi mövqeyini gücləndirir.

Azərbaycan İsrailin ən böyük silah müştərilərindən biridir. İsrail Azərbaycan üçün müasir hərbi avadanlıq və texnologiya təchiz edir. Bu silahlar xüsusilə Azərbaycan ordusunun müasirləşdirilməsi və döyüş qabiliyyətinin artırılması üçün əhəmiyyətlidir. Həmçinin, Azərbaycan, İsrailin əhəmiyyətli tərəfdaşdır. Bu təhlükəsizlik əməkdaşlığı, İsrailə regiondakı təhlükəsizlik vəziyyətini daha yaxından izləməyə və daha çevik cavab verməyə imkan verir.

Azərbaycan bütün siyasi prosesləri öz dövlət maraqlarına uyğunlaşdırmağı bacaran ölkədir. Bu baxımdan rəsmi Bakının mövqeyi bir çox hallarda Qərb və İsrailin mövqeyi ilə üst-üstə düşünür.

Azərbaycan həmçinin Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı mövqeyini də nəzərə alaraq İsrail ilə münasibətlərini daha da gücləndirir. Həm Rusiya, həm də İsrail bu bölgədəki mövqelərini artırmaq üçün qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq münasibətləri qurmağa çalışır.

Azərbaycanın İsraillə olan iqtisadi əlaqələri, xüsusilə kənd təsərrüfatı, texnologiya, və səhiyyə sahələrində güclüdür. Azərbaycan, İsrailin inkişaf etmiş texnologiyalarından faydalanır, bu isə İsrail üçün Azərbaycanın iqtisadiyyatına daxil olma və yeni bazarların açılması imkanı yaradır.

Azərbaycan İsrailin beynəlxalq diplomatik mövqeyinə müsbət təsir göstərə bilər. İki ölkə arasındakı yaxşı münasibətlər, İsrailin beynəlxalq təsirini artırmaq və xüsusilə Orta Asiya və Cənubi Qafqazda nüfuzunu genişləndirmək üçün faydalıdır. Həmçinin, Azərbaycan və Türkiyə arasındakı sıx münasibətlər İsraillə olan əlaqələrə təsir edir. Bu üçlü əməkdaşlıq, Orta Asiya və Şərqi Avropa bölgəsindəki geosiyasi məsələlərdə, xüsusən enerji təhlükəsizliyi və müdafiə sahələrində qarşılıqlı dəstək verir. Bu baxımdan, İsrailin Azərbaycandan asılılıqları az deyildir. 

Azərbaycanın İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında (İƏT) Fələstin məsələsində "iki dövlət" prinsipini dəstəkləməsi və humanitar yardım ayırması ölkənin müsəlman dünyası ilə münasibətlərini möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır. Bakı İsrail-Fələstin məsələsində balanslı siyasət yürütməyə çalışır. Çünki İslam dünyası ilə əlaqələri qorumaq və mövqeyini gücləndirmək istəyir. Azərbaycan təkcə Yaxın Şərqdə deyil, həm də İƏT-də və ərəb dünyasında nüfuzunu artırmağa çalışır.

Ankara açıq şəkildə Fələstini müdafiə edir və İsrail ilə münasibətləri tez-tez gərginləşdirir. Azərbaycanın Türkiyə ilə yaxın ittifaqı balanslı siyasəti zəruri edir. Fələstin məsələsində beynəlxalq hüquqa uyğun addımlar atmaq Azərbaycanı diplomatik baxımdan daha çevik mövqeyə gətirir. Azərbaycanın bu addımları İsrail tərəfindən tamamilə mənfi qarşılanmır. Əgər belə olsaydı, Azərbaycanın İsrail ilə münasibətləri çoxdan pozulmalı idi. Çünki Azərbaycanın Fələstin məsələsinə məlum münasibəti həmişə sabit olubdur və o, beynəlxalq hüquqa söykənibdir. 

Azərbaycanın İsrail və Fələstin məsələsində tutduğu mövqe balans siyasətinin davamı kimi qiymətləndirilə bilər. Bakı İsrail və Türkiyə arasındakı gərginliyi artırmamaq üçün diqqətli davranır, eyni zamanda müsəlman dünyasında nüfuzunu artırmağa çalışır. İsrail üçün bu, birbaşa düşmənçilik siqnalı olmasa da, Tel-Əvivin Azərbaycanla əməkdaşlığı daha da möhkəmləndirmək üçün diplomatik və iqtisadi rıçaqlardan istifadə edəcəyi gözlənilir.

Azərbaycan Fələstin məsələsi kimi beynəlxalq hüquq çərçivəsində mühüm mövzularda öz mövqeyini nümayiş etdirmək və İƏT-in dəstəyini almaq istəyir. Fələstinə humanitar yardım, Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa sadiqliyini göstərmək və bu prinsipi beynəlxalq arenada müdafiə etmək üçün bir vasitədir. İƏT və ərəb dünyasında mövqeyini gücləndirməklə, Azərbaycan daha geniş diplomatik təsir imkanlarına sahib olur. Bu, həm Birləşmiş Millətlər Təşkilatında, həm də digər beynəlxalq platformalarda Azərbaycanın mövqeyini daha da gücləndirir.

Azərbaycan həm İran, həm də Rusiyanın təsirinə qarşı müstəqil və balanslı bir mövqe tutmağa çalışır. İƏT və ərəb dünyasında güclü bir nüfuz, Azərbaycanın bu ölkələrə qarşı siyasətini balanslaşdırmağa və bu güclərlə münasibətlərində müstəqilliyini qorumağa kömək edir. Ərəb dünyası, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Azərbaycanın enerji sahəsindəki strateji tərəfdaşlarıdır. Bu ölkələrlə sıx əlaqələr, enerji təhlükəsizliyini təmin etmək və regional təhlükəsizlik məsələlərində əməkdaşlıq etmək üçün vacibdir.

Azərbaycan özünü İslam dünyasının məsul bir üzvü kimi təqdim etmək istəyir. İƏT-də və ərəb dünyasında aktiv iştirak, Azərbaycan üçün öz mövqeyini təbliğ etmək və müsəlman dünyasında təsirli bir lider olmaq imkanı yaradır. Bu, həm də Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda qəbul edilməsini təmin edir.

Azərbaycan ərəb dünyasında olan ölkələrlə iqtisadi əlaqələrini gücləndirməyə çalışır. Müsəlman ölkələrindən gələn investisiyalar və ticarət əlaqələri, Azərbaycanın iqtisadiyyatını daha da diversifikasiya etməyə və gücləndirməyə imkan verir.

Azərbaycan Türkiyə ilə olan strateji əlaqələrini gücləndirmək və bu münasibətləri ərəb dünyası ilə də uyğunlaşdırmaq istəyir. Türkiyənin İƏT-dəki rolu və ərəb dünyasındakı nüfuzu, Azərbaycanın bu regionda liderlik mövqeyini möhkəmləndirməkdə mühüm bir amildir. Azərbaycanın Qarabağ münaqişəsindən sonra, həm Türkiyə, həm də ərəb ölkələri ilə əlaqələr daha da dərinləşib. Bu əməkdaşlıq, Azərbaycan üçün yalnız siyasi deyil, həm də hərbi və iqtisadi sahələrdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan İslam dünyasında sabitlik və inkişafı təşviq etməyə çalışır. Ərəb ölkələri ilə daha sıx əməkdaşlıq, regiondakı qarşılıqlı inkişafa və iqtisadi sabitliyə töhfə verə bilər. Azərbaycan, həmçinin İslam dünyasında münaqişələrin həlli və dialoq proseslərini təşviq etmək məqsədini güdür. Fələstin, Somali, Yəmən kimi bölgələrdəki humanitar vəziyyətlərdə Azərbaycanın dəstəyi, onu İslam dünyasında etibarlı bir tərəfdaş olaraq tanıdır. Bu cür addımlar Azərbaycanın dünya miqyasında təsirini artırmağa kömək edir.

Azərbaycan həm Qərb, həm də Şərq ilə yaxşı münasibətlər qurmağa çalışır. İƏT və ərəb dünyasında təsirini artırmaq, Azərbaycanın Qərb ölkələri ilə olan münasibətlərini də gücləndirə bilər. Bu, onun beynəlxalq arenada daha balanslı və müstəqil siyasət yürütməsinə imkan verir. Azərbaycan, həm müsəlman, həm də qeyri-müsəlman ölkələri ilə yaxşı əlaqələr quraraq multikulturalizmi təşviq edir. Bu, həm regiondakı, həm də beynəlxalq miqyasda nüfuzunun artmasına səbəb olur.

Əgər Azərbaycan Avraam Müqaviləsinə qoşularsa, bu, onun ABŞ və İsraildən asılılığını artırmaz. Azərbaycan öz xarici siyasətində müstəqil və balanslı mövqeyini qorumağa çalışır. Azərbaycanın Avraam Müqaviləsinə qoşulması, yalnızca İsrail və ABŞ ilə münasibətləri möhkəmləndirə bilər, lakin bu, Azərbaycanın strateji müstəqilliyinə və digər regional oyunçularla əlaqələrinə zərər verməyəcək. Azərbaycan, öz təhlükəsizlik və iqtisadi maraqlarını güdərək müxtəlif beynəlxalq müstəvidə hərəkət edir.

Azərbaycan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında aktiv rol oynayır və 2026-cı ildə bu təşkilata sədrlik edəcək. Fələstinə yardım və Nablusda məktəb tikintisi Azərbaycanın İslam dünyasında mövqeyini gücləndirmək və Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrlə münasibətlərini dərinləşdirmək strategiyasına uyğundur. Bu addımlar Azərbaycanın "müsəlman dünyasının məsul üzvü" kimi tanınmasını təmin edir.

2026-cı ildə təşkilata sədrlik etməsi Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu artıracaq və müsəlman ölkələri ilə əlaqələrini daha da dərinləşdirəcək. Azərbaycan Fələstinə yardım edərək və Nablusda məktəb tikintisi kimi layihələr həyata keçirərək müsəlman dünyasında "məsuliyyətli üzv" imicini gücləndirir. Azərbaycan İslam dünyasının əsas güc mərkəzləri ilə münasibətlərini daha da inkişaf etdirməyə çalışır. Bu, həm siyasi, həm də iqtisadi baxımdan Bakının xeyrinədir.

Ankara Azərbaycanı həm türk ölkələrinin liderlərindən biri, həm də İslam dünyasında mühüm oyunçu kimi görür. Azərbaycanın Fələstinə yardımı Türkiyənin İsrailə qarşı sərt mövqeyi ilə üst-üstə düşərək ikitərəfli münasibətləri daha da gücləndirə bilər. Bakı ərəb ölkələri ilə iqtisadi və enerji əməkdaşlığını genişləndirmək üçün İƏT çərçivəsində aktiv rol oynamağa çalışır. Xüsusilə, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ ilə investisiya və infrastruktur sahələrində əməkdaşlıq perspektivi mövcuddur. Azərbaycanın müsəlman dünyasında mövqeyinin güclənməsi Qərbdə diqqətlə izlənəcək. Bakı Vaşinqton və Brüssel ilə münasibətlərini qorumaq üçün balans siyasətinə davam edəcək və İslam dünyasında aktivliyini Qərbə qarşı yox, öz milli maraqları çərçivəsində izah edəcək.

Azərbaycanın xarici siyasəti çoxvektorlu yanaşmaya əsaslanır və balans prinsipi üzərində qurulub. Bakı, Qərblə münasibətlərini inkişaf etdirməyə davam edərkən, İslam dünyasında nüfuzunu artırmağa və strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində İsraillə əməkdaşlığını qorumağa çalışır. Bu çərçivədə Azərbaycanın Fələstinə humanitar dəstək verməsi və "iki dövlətli həll" prinsipini dəstəkləməsi bir neçə mühüm məqsədə xidmət edir.

Qərb dövlətləri rəsmi olaraq İsrailin təhlükəsizliyini dəstəkləsə də, Fələstin məsələsində "iki dövlətli həll" modelini əsas alternativ kimi görür. Azərbaycanın bu prinsipə sadiq qalması onun Qərblə münasibətlərində etibarlı və beynəlxalq hüquqa hörmət edən tərəf kimi tanınmasını möhkəmləndirir.

Fələstinə yardım göstərməklə Bakı, beynəlxalq humanitar dəyərlərə bağlı olduğunu nümayiş etdirir və Qərbin humanitar dəyərləri ilə uzlaşan siyasət aparır. Bu, Azərbaycanın Qərb institutları ilə əməkdaşlığını gücləndirə və beynəlxalq arenada imicini daha da yaxşılaşdıra bilər.

Azərbaycanın Fələstinə humanitar yardımı İran üçün diplomatik bir jest kimi görünsə də, bu, fundamental strateji dəyişikliyi ifadə etmir. Bakı, İslam dünyasında nüfuzunu artırmaq üçün bu addımı atsa da, İranla yaxınlaşmaq məqsədini güdmür. Əksinə, Azərbaycan balanslı siyasət yürüdərək, həm İsrail, həm də İran ilə münasibətlərini idarə olunan çərçivədə saxlamağa çalışır. Bu siyasət, Azərbaycanın geosiyasi manevr qabiliyyətini gücləndirir və regional sabitliyini qorumağa imkan yaradır.

Rauf Məmmədov