İnsanın Yer üzərindəki tarixi izləri və qum dənələri üzərində iz axtaranlar
İnsan fəaliyyətinin Yer üzərində buraxdığı izlər təkcə tarix kitablarında deyil, torpaq, su və ekosistemlərdə də saxlanılır. Alimlər bu izləri araşdıraraq insanlıq tarixinin ekoloji təsirlərini öyrənirlər.
Fransadakı Brest Limanı, İkinci Dünya Müharibəsi və sonrakı sənaye fəaliyyətlərindən ciddi şəkildə təsirlənmiş bölgələrdən biridir. 1941-ci ildə liman bombalanıb, 1947-ci ildə isə bir kargo gəmisi partlayaraq dənizə ammonium nitrat buraxıb. Tədqiqatçılar limandan götürdükləri çöküntü nümunələrini araşdırarkən, plankton növlərinin genetik tərkibində ciddi dəyişikliklər aşkar ediblər. Bu dəyişikliklərin yalnız müharibə ilə deyil, sonrakı intensiv kənd təsərrüfatı və sənaye çirklənməsi ilə də əlaqəli olduğu düşünülür.
Bənzər nəticələr Pearl Harbourda da müşahidə olunub. 1941-ci ildə Yaponiyanın hücumundan sonra burada çöküntülərdə ağır metal, xüsusən də qurğuşun və xrom miqdarının artdığı aşkar edilib. Alimlər bu metalların mənbəyinin birbaşa bombalar olub-olmadığına tam əmin olmasalar da, insan fəaliyyətinin bu bölgədə ekoloji təsirlər buraxdığı aydındır.
Çin və Avropada aparılan tədqiqatlar göstərir ki, sənaye inqilabından sonra, xüsusilə 1950-ci illərdən etibarən, metal çirklənməsi kəskin şəkildə artıb. Çin torpaq çöküntülərində və ağaç halkalarında ağır metalların, xüsusən də qurğuşun və sinkin miqdarında ciddi artım müşahidə olunub.
Cenevrə Gölündə aparılan araşdırmalar da insan fəaliyyətinin buraxdığı izləri təsdiqləyir. Tədqiqatçılar 1930-cu illərdən bəri göldə ağır metal çirklənməsinin davamlı olaraq artdığını müşahidə ediblər. 1970-ci illərdə isə cıva çirklənməsində kəskin sıçrayış baş verib ki, bu da sənaye qəzaları ilə əlaqələndirilir. Məsələn, bir fabrikdə tankın deşilməsi nəticəsində cıva axıntısı olub və bu, göldəki çöküntülərdə aydın şəkildə görünür.
Bundan əlavə, avtomobillərin geniş yayılması ilə baryum kimi elementlərin səviyyəsi də artıb. Çünki avtomobil əyləclərində baryumun istifadəsi adi hal alıb.
20-ci əsrin nüvə silahları ilə bağlı mirası da Yerdə qalıcı izlər buraxıb. Nevada səhrasında keçirilən genişmiqyaslı nüvə sınaqları nəticəsində yer səthində böyük kraterlər əmələ gəlib.
Hiroşimada isə atom bombası partlayışı nəticəsində şəhərin inşaat materialları buxarlanaraq qum dənəcikləri ilə qarışıb və bu izlər bu gün də regionun ekosistemində qalmaqdadır. ABŞ-da aparılan bir araşdırma çatı tozlarında Sezyum-137 radioaktiv izotopunun izlərini aşkar edib ki, bu da 1950-60-cı illərdə həyata keçirilən nüvə sınaqları ilə əlaqələndirilir.
Siano və komandası Avropanın doqquz ölkəsindən 120-dən çox çöküntü nümunəsi toplayaraq tarixi hadisələrin izlərini daha geniş miqyasda araşdırır. Onlar metal çirklənməsi və DNT izlərini araşdıraraq, tarixi və ekoloji hadisələr arasında daha çox əlaqə qurmağı hədəfləyirlər. Çernobıl nüvə qəzası, Vezuvi vulkanının püskürməsi və neft sızmaları kimi hadisələrin də çöküntülərdə izlər buraxdığı düşünülür. Bu tədqiqatlar göstərir ki, insan fəaliyyətinin nəticələri Yer kürəsinin təbii yaddaşında əbədi izlər saxlayır.
Mədinə Cəlilova
21:48 27.02.2025
Oxunuş sayı: 994
