Azərbaycan və Pakistan: geosiyasi perspektivlər
Fevralın 24-də Bakıda Azərbaycan-Pakistan biznes forumu keçirilib. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Pakistan İslam Respublikasının Baş naziri Məhəmməd Şahbaz Şərif biznes forumda çıxış ediblər. Bu çıxışlarda mühüm mesajlar verilib.
Prezident İlham Əliyevin çıxışı Azərbaycan-Pakistan münasibətlərinin yeni mərhələyə daxil olduğunu göstərir. O, üç əsas sahəyə—iqtisadi, enerji və müdafiə sənayesi əməkdaşlığına xüsusi diqqət çəkir. Xüsusilə müdafiə sənayesi və birgə istehsal müəssisələri ilə bağlı mesajlar dərin hərbi-strateji əməkdaşlığın siqnalı kimi qiymətləndirilə bilər.
Azərbaycanın Pakistanla müdafiə sənayesi sahəsində "çox gözəl əməkdaşlığı" qeyd etməsi və "birgə istehsal müəssisələri üzərində işlədiklərini" açıqlaması diqqətçəkicidir. Pakistan dünyanın ən sürətlə inkişaf edən hərbi-sənaye komplekslərindən birinə sahibdir və xüsusilə JF-17 döyüş təyyarələri, dron texnologiyaları və artilleriya sistemləri sahəsində ciddi təcrübəyə malikdir.
Azərbaycan hərbi texnologiyalarını şaxələndirmək və yüksək texnologiyalı yerli istehsala keçmək istəyir. Türkiyə ilə "Şuşa Bəyannaməsi" çərçivəsində hərbi ittifaqı möhkəmləndirən Azərbaycan, indi Pakistanla da bu cür birgə istehsala fokuslanır. Bu, regionda yeni bir geostrateji hərbi blokun təməli kimi görünə bilər. Pakistanın Ermənistanla diplomatik münasibətləri yoxdur və Azərbaycanı tam dəstəkləyir. Azərbaycan-Pakistan hərbi əməkdaşlığının genişlənməsi Hindistan-Ermənistan yaxınlaşmasına cavab ola bilər.
Azərbaycanın Pakistan iqtisadiyyatına 2 milyard dollarlıq sərmayə yatıracağını açıqlaması, İslamabadın enerji sektoruna yönələn ciddi bir investisiya axınına işarədir. Pakistan uzun müddətdir enerji böhranı ilə üzləşir və Bakı bu boşluğu doldurmağa çalışır. Bu həm də Azərbaycanın LNG (maye qaz) ixracatçısı kimi mövqeyini möhkəmləndirmək strategiyası ola bilər. Azərbaycanın Pakistanın qaz bazarına girişi, mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) tədarükü və enerji infrastrukturu sahəsində sərmayələr nəzərdə yuyula bilər. Azərbaycanın Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərində Pakistanın iştirakını artırmaq istəyi var. Pakistan bu marşrutlar vasitəsilə Avropa və Mərkəzi Asiya bazarlarına çıxış əldə edə bilər.
Bu görüş sadəcə biznes forum deyildi, həm də Azərbaycan və Pakistanın gələcəkdə daha sıx strateji tərəfdaş olacağının açıq mesajı idi. Hərbi, iqtisadi və enerji sahəsində planlaşdırılan addımlar regional güc balansını dəyişdirə və Azərbaycanın Cənubi Asiya ilə daha güclü əlaqələr qurmasına yol aça bilər.
Qvadar limanı Çinin "Bir Kəmər, Bir Yol" (BRI) layihəsinin əsas hissələrindən biridir. Pakistan bu limanı Azərbaycanın ixrac və idxal əməliyyatları üçün təklif edirsə, bu, dolayısı ilə Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizi (CPEC) və Çinin ticarət strategiyası ilə əlaqəli ola bilər.
Azərbaycan Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi ilə Hind okeanına çıxış əldə etməyə çalışır. Əgər bu marşrut Çinin ticarət strategiyası ilə üst-üstə düşərsə, Pekin də bu prosesdə dolayı şəkildə iştirak edə bilər. Pakistanın Azərbaycana investisiya qoyuluşundan danışması, Çinin Pakistan iqtisadiyyatına təsirini nəzərə alsaq, dolayı yolla Çinin bu prosesdə rol oynaya biləcəyini göstərir.
Çinin Pakistanla hərbi və texnoloji əməkdaşlığı mövcuddur. Azərbaycan-Pakistan müdafiə sənayesi əməkdaşlığı güclənərsə, bu, Çinin hərbi texnologiyalarının dolayı yolla Azərbaycana daxil olmasına şərait yarada bilər. Əgər Azərbaycan Pakistanın təklif etdiyi logistika və investisiya imkanlarından istifadə edərsə, Çinin də bu prosesdə iştirakı qaçılmaz ola bilər. Çin Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir və Pakistan vasitəsilə yeni iqtisadi layihələrə qoşula bilər.
Düzdür, çıxışda Çin birbaşa qeyd olunmur, lakin Qvadar limanı, nəqliyyat dəhlizləri və sərmayə məsələləri Çin faktorunun dolayı təsirini göstərə bilər. Pakistanın bu əməkdaşlıqda Çinlə balanslı siyasət yürütməsi və Azərbaycanın bu iqtisadi marşrutda hansı prioritetləri əsas tutacağı vacib olacaq.
Pakistanın əsas hərbi təchizatçılarından biri Çindir. Xüsusilə JF-17 döyüş təyyarələri, pilotsuz uçuş aparatları (PUA-lar) və zirehli texnika sahəsində Çin-Pakistan ortaq istehsal layihələri mövcuddur. Azərbaycan və Pakistan JF-17 qırıcı təyyarələri ilə bağlı əməkdaşlıq etdiyini qeyd edir. Bu qırıcı Çin-Pakistan ortaq istehsalıdır. Əgər Azərbaycan bu təyyarələri alarsa və ya birgə istehsal edərsə, Çinin bu layihəyə dolayı təsiri olacaq.
Pakistanla hərbi sənaye sahəsində birgə istehsal müəssisələrinin yaradılması təklif edilir. Çinin hərbi texnologiyaları Pakistanın istehsal etdiyi silahlara təsir etdiyindən, dolayısı ilə Çinin texnologiyası Azərbaycana gələ bilər. Pakistan Çin istehsalı olan PUA-lar və raket sistemlərindən geniş istifadə edir. Əgər Azərbaycan və Pakistan silah texnologiyası sahəsində əməkdaşlığı dərinləşdirərsə, bu, Çinin texnologiyalarının Azərbaycana dolayı ötürülməsi demək olar.
Çin Pakistanın ən böyük silah təchizatçılarından biridir və strateji müttəfiqidir. Pakistan Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinin (CPEC) əsas tərəfdaşıdır, bu isə Çinin bölgədəki maraqlarını artırır. Azərbaycanın Türkiyə ilə yaxın hərbi əməkdaşlığı Çinin maraqlarına təsir edə bilər. Əgər Azərbaycan-Pakistan münasibətləri güclənərsə, Çinin Türkiyə-Azərbaycan-Pakistan üçbucağında dolayı mövqeyi də formalaşa bilər.
Əgər Azərbaycan və Pakistan birgə hərbi istehsal müəssisələri yaratsa, Çinin texnologiyaları və dizaynları dolayı yolla Azərbaycanın müdafiə sənayesinə daxil ola bilər. Bu, həm Azərbaycan üçün yeni texnoloji imkanlar, həm də bölgədəki geosiyasi balans üçün yeni dinamika yarada bilər.
Azərbaycan Pakistanla hərbi əməkdaşlığını dərinləşdirərək regional güc balansında yeni ittifaqlar qurur. Bu proses, Şuşa Bəyannaməsinə bənzər şəkildə hərbi sənaye tərəfdaşlığına çevrilə bilər. Bundan əlavə, Azərbaycanın Pakistan iqtisadiyyatına yatırımı enerji, nəqliyyat və əczaçılıq sahələrində strateji əlaqələri gücləndirir. Bu, Azərbaycanın geosiyasi və geoiqtisadi strategiyasının yeni mərhələsinə keçdiyini göstərir.
Rauf Məmmədov
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru
15:26 25.02.2025
Oxunuş sayı: 25722
