Ermənistan regionda vəziyyəti mürəkkəbləşdirir - AÇIQLAMA
Son günlər Avropa İttifaqının (Aİ) Ermənistandakı Mülki Missiyasının fəaliyyəti regional təhlükəsizlik və geosiyasi proseslər baxımından diqqət mərkəzindədir. Rəsmi olaraq müşahidə məqsədilə yaradıldığı bildirilən bu missiyanın əsas funksiyası Azərbaycan-Ermənistan sərhədində müşahidələr aparmaq və əldə olunan məlumatları Brüsselə ötürməkdən ibarət olsa da, onun fəaliyyət mexanizmi və iştirakçı tərkibi müəyyən suallar doğurmaqdadır. Xüsusilə, missiyanın Ermənistanın birtərəfli dəvəti ilə yerləşdirilməsi və onun tərkibində NATO üzvü olan Kanadanın nümayəndələrinin iştirak etməsi məsələnin mahiyyətinə dair əlavə diskussiyalara yol açır.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən siyasi şərhçi Üzeyir Mustafayev bildirib ki, Aİ Mülki Missiyasının fəaliyyəti iki əsas aspektdə təhlil olunmalıdır: “Birinci aspekt ondan ibarətdir ki, Avropa İttifaqının şərti olaraq “mülki” adlandırılan missiyası Ermənistan və Azərbaycan arasında delimitasiya və demarkasiya olunmamış sərhəd boyunca müşahidələr aparır və hesabatlarını Brüsselə təqdim edir. Lakin belə bir missiyanın fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün hər iki dövlətin razılığı tələb olunur. Azərbaycan sərhədində üçüncü tərəfin müşahidə missiyasının fəaliyyət göstərməsi yalnız rəsmi Bakının razılığı ilə mümkün ola bilərdi. Buna baxmayaraq, Ermənistan birtərəfli qaydada Aİ Mülki Missiyasını öz ərazisinə dəvət etmiş və onun Azərbaycanla sərhəddə fəaliyyətinə şərait yaratmışdır. Bu, beynəlxalq hüququn suverenlik və qarşılıqlı razılıq prinsipləri baxımından ciddi suallar doğurur”.
O vurğulayır ki, məsələnin ikinci mühüm tərəfi missiyanın tərkibinə dair məqamlarla bağlıdır: “Missiya Avropa İttifaqının Mülki Missiyası kimi təqdim edilsə də, onun tərkibində Kanadanın ekspertlərinin yer alması diqqət çəkir. Kanada NATO-nun əsas üzv dövlətlərindən biridir və coğrafi baxımdan Avropaya aid deyil. Əgər bu missiya yalnız müşahidə xarakteri daşıyırsa və onun fəaliyyəti sırf hesabatların hazırlanmasına yönəlibsə, o zaman NATO üzvü olan bir dövlətin burada iştirakına hansı zərurət yaranıb? Müxtəlif rəsmi bəyanatlarda bu iştirakın “dəstək xarakteri” daşıdığı vurğulansa da, faktiki vəziyyət missiyanın fəaliyyətinin sadəcə müşahidə ilə məhdudlaşmadığını göstərir.”
Üzeyir Mustafayev qeyd edib ki, Aİ-nin Mülki Missiyasının fəaliyyətinin uzadılması Ermənistanın sərhəd məsələlərində üçüncü tərəflərin müdaxiləsinə ehtiyac duymasını nümayiş etdirir: “Azərbaycan və Ermənistan delimitasiya və demarkasiya məsələlərinin həlli üçün müvafiq sərhəd komissiyalarını təsis etmişdir. Bu komissiyalar bilavasitə sərhəd xətlərinin müəyyənləşdirilməsi və real ölçü-biçmə işlərinin həyata keçirilməsi ilə məşğuldur. Ermənistan isə bu mexanizmlərin mövcudluğuna baxmayaraq, Aİ-nin Mülki Missiyasının mandatını 2027-ci ilə qədər uzatmağı qərara almışdır. Burada əsas sual yaranır: Ermənistan öz suveren sərhədlərini müəyyən etmək üçün niyə müstəqil qərar qəbul edə bilmir? Yoxsa bu proses üçün mütləq şəkildə xarici aktorların iştirakı zəruri hesab olunur?”
Bununla yanaşı, o vurğulayır ki, Prezident İlham Əliyevin regiondakı geosiyasi proseslərə baxışı suveren dövlətlərin iştirakı ilə həll prinsipinə əsaslanır: “Azərbaycanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, regionda baş verən məsələlər məhz regional dövlətlər çərçivəsində həll olunmalıdır. Bu yanaşma 3+3 formatı kimi tanınan modelə əsaslanır ki, burada üç Cənubi Qafqaz dövləti – Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan, eləcə də regiona təsir edən əsas qonşu dövlətlər – Türkiyə, Rusiya və İran iştirak edir. Bu format Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhün bərqərar olmasına və təhlükəsizlik mexanizmlərinin formalaşmasına xidmət etməlidir. Ermənistan isə bu yanaşmadan yayınaraq, xarici qüvvələrin müdaxiləsinə şərait yaratmaqla regionda vəziyyəti mürəkkəbləşdirir.”
Üzeyir Mustafayevin fikrincə, Avropa İttifaqının indiki mərhələdə geosiyasi vəziyyəti və daxili problemləri də nəzərə alınmalıdır: “Avropa İttifaqı son illərdə daxili siyasi parçalanma və strateji dilemmanın içindədir. Xüsusilə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Avropa ölkələri arasında fikir ayrılıqları daha da dərinləşib. Hazırda Almaniyada keçirilən seçkilər də məhz bu məsələyə münasibətdə cəmiyyətin bölündüyünü göstərir. Digər tərəfdən, ABŞ-də Donald Trampın yenidən hakimiyyətə gəlməsi Qərbin Ukraynaya dəstəyini zəiflədir. Tramp açıq şəkildə Ukraynanı korrupsiyada ittiham edərək bu ölkəyə ayrılan maliyyə vəsaitlərinin təyinatını sorğulayır. Belə bir vəziyyətdə, Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz regionunda müşahidə missiyası adı altında fəaliyyət göstərməsi nə qədər məqsədəuyğundur? Faktiki olaraq, Aİ-nin öz daxili siyasi qeyri-müəyyənliyi mövcud olduğu halda, onun Azərbaycan-Ermənistan sərhədində mülki missiya fəaliyyəti həyata keçirməsi daha çox geosiyasi təsir mexanizmi kimi qiymətləndirilməlidir.”
Üzeyir Mustafayev yekun olaraq vurğulayır ki, Aİ Mülki Missiyasının fəaliyyətinin sırf müşahidə xarakteri daşıdığına dair rəsmi bəyanatlar reallıqla üst-üstə düşmür: “Ermənistanın xarici dəstək olmadan müstəqil qərar qəbul edə bilməməsi, Aİ Mülki Missiyasının tərkibində NATO üzvü olan Kanadanın nümayəndələrinin yer alması və mandatın 2027-ci ilə qədər uzadılması onu göstərir ki, bu missiya yalnız texniki müşahidə funksiyası daşımır. Azərbaycan isə prinsipial mövqeyini qoruyaraq bildirir ki, regionun gələcəyi regional dövlətlər tərəfindən müəyyən edilməlidir. Xarici müdaxilə yalnız prosesin mürəkkəbləşməsinə və uzunmüddətli sülh perspektivlərinin təxirə salınmasına səbəb olur.”
Beləliklə, Aİ Mülki Missiyasının Cənubi Qafqazdakı fəaliyyəti təkcə regional təhlükəsizlik kontekstində deyil, həm də Avropa İttifaqının xarici siyasət strategiyasının daha geniş çərçivədə təhlilini tələb edən bir məsələdir. Bu gün Avropanın özünün faktiki vəziyyəti heç də qənaətbəxş və ürəkaçan deyil ki, onun mülki missiyası onun sərhədlərinin xaricində olan Ermənistanda, Azərbaycan sərhəddində hər hansısa yoxlamalar aparsın. Bu baxımdan, missiyanın gələcək fəaliyyəti və onun mümkün nəticələri diqqətlə izlənilməlidir.
Nigar Yahyazadə
18:00 20.02.2025
Oxunuş sayı: 3762
