"Kuril adaları problemi maraq doğurmayan bir mövzudur"
Dünyanın əsas geosiyasi mərkəzlərindən biri olan Asiya-Sakit okean regionunda illərdir güclənən bir sual cavabsız qalır: Yaponiya və Rusiya sülh müqaviləsi üzərində razılaşa biləcəklərmi? Bu sual yenidən diqqət mərkəzinə keçib, çünki Yaponiyanın baş naziri Şiqeru İşiba cari gündəmə bu istiqamətdə ümidverici bir açıqlama daxil edib. “Yaponiya-Rusiya münasibətləri çətin vəziyyətdədir, lakin ölkəmiz ərazi probleminin həlli və sülh müqaviləsinin bağlanması istiqamətində öz kursunu davam etdirəcək”, – deyə o vurğulayıb.
Yaponiya və Rusiya arasında sülh müqaviləsinin bağlanmamasının əsas səbəbi – Kuril adaları üstündəki mübahisədir. 1945-ci ildəki İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda SSRİ-nin bu adaları işğal etməsi və Yaponiyanın onlara iddiası iki ölkə arasında önəmli gərginlik mənbəsi olmuşdur. Bu adaları Yaponiyada “Şimal torpaqları”, Rusiyada isə “Kuril adaları” adlandırırlar. Adaların geostrateji əhəmiyyəti, balıqçılıq ehtiyatları və enerji resursları bu məsələni daha da dərinləşdirir.
Yaponiya və Rusiya arasında diplomatik münasibətlər son illər də zəifləmiş vəziyyətdədir. Ukrayna müharibəsinə görə Yaponiyanın Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar, Rusiya tərəfinin bu adalarla bağlı bəzi hüquqi addımları, eləcə də ölkə liderləri arasındakı dialoqların azalması məsələnin daha da qəliz hal almasına səbəb olub. Bu gərginlik yalnız siyasi arenada deyil, həm də iqtisadi və sosial sferalarda öz təsirini göstərir. Rusiyanın tətbiq etdiyi əks sanksiyalar iki ölkə arasında ticarət əlaqələrini azaldıb və qarşılıqlı etimadı sarsıdıb. Bundan əlavə, regiondakı digər böyük dövlətlərin bu məsələ ilə bağlı mövqeləri də gərginliyi artıran faktorlardandır.
Şiqeru İşibanın açıqlaması bir daha göstərir ki, Tokio bu məsələni bərpa etmək niyyətindədir. Lakin bu prosesi irəlilətmək çətin olacaq. Yaponiya, beynəlxalq ictimaiyyətə öz ərazi iddialarını əsaslandırmaqla yanaşı, Rusiyanı bu istiqamətdə dialoqa sürükləmək üçün müvafiq yollar axtarır. Tokio hazırda beynəlxalq platformalarda, o cümlədən BMT-də məsələni gündəmə gətirərək diplomatik dəstək qazanmağa çalışır. Eyni zamanda, Yaponiya iqtisadi əməkdaşlıq təklifləri ilə Rusiyanı danışıqlara təşviq etmək niyyətindədir. Yaponiya hökuməti hesab edir ki, qarşılıqlı iqtisadi maraqların artırılması sülh prosesini irəlilədə bilər. Bununla yanaşı, Yaponiyanın müdafiə sahəsindəki strateji qərarları, o cümlədən ABŞ ilə olan hərbi ittifaqı da prosesə dolayısı ilə təsir göstərə bilər.
Diplomatik səylərə əlavə olaraq, Yaponiya regiondakı digər ölkələrlə əməkdaşlıq yollarını da araşdırır. Çin və Cənubi Koreya kimi qonşu ölkələrin məsələyə yanaşması və onların dəstəyi Tokio üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, Yaponiya öz ictimaiyyətini bu prosesə hazırlamaq üçün daxildə geniş maarifləndirmə kampaniyaları keçirir, bu da hökumətin əzmini göstərir.
Rusiya tərəfi isə adaları öz hökumətinin ayrılmaz hissəsi kimi görür və hər hərəkətdən öncə öz milli maraqlarını qorumaq prinsipini ön planda saxlayır. Hətta son illərdə Rusiya bu adalarda hərbi infrastrukturlarını genişləndirməklə öz nəzarətini daha da möhkəmləndirməyə çalışıb.
Bu məsələnin çözülməsi təkcə Yaponiya və Rusiyanı deyil, eyni zamanda Asiya-Sakit okean regionunun sülh və sabitliyini də yaxından əhatə edir. Qərb ölkələri və BMT kimi beynəlxalq qurumlar bu istiqamətdə mümkün vasitəçiliyi dəstəkləməklə prosesi irəlilətə bilər.
Yaponiyanın baş naziri Şiqeru İşibanın açıqlamaları regionda yeni bir dialoq imkanı aça bilər. Lakin Kuril adaları məsələsi təkcə iki ölkənin maraqları yox, eyni zamanda beynəlxalq siyasətin çoxqatlı mübarizəsini də əks etdirir. Bu baxımdan, məsələnin çözülməsi uzunmüddətli diplomatik danışıqlar və kompromislər tələb edir.
Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a danışan politoloq Fərhad Məmmədov qeyd edir ki, hal-hazırda bu məsələ aktual hesab edilmir:
"Əgər 1945-ci ildən bu yana sülh müqaviləsi imzalanmayıbsa, hazırkı dövrdə bunun real olması inandırıcı görünmür. Təbii ki, əgər Rusiya Ukraynada məğlubiyyətə uğrayarsa – ki, hazırda biz bunu müşahidə etmirik – və Rusiyada siyasi hakimiyyət dəyişərsə, yaxud böyük faciələr baş verərsə, dövlətçilik baxımından ciddi sarsıntılar yaşanarsa, bu zaman Rusiya bir çox beynəlxalq məsələləri bağlamaq məcburiyyətində qala bilər. Belə bir şəraitdə isə Yaponiya öz şansından istifadə edə bilər. Lakin biz görmüşük ki, Rusiyanın ən zəif dövrlərində, məsələn, Boris Yeltsin dövründə, 1990-cı illərin əvvəlində, hətta ərzaq təhlükəsizliyini təmin edə bilmədiyi vaxtlarda belə, Rusiya Kuril adaları ilə bağlı prinsipial mövqeyindən geri çəkilməyib."
Politoloq həmçinin vurğulayıb ki, Ukrayna müharibəsi dövründə Yaponiya Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşularaq münasibətləri daha da gərginləşdirdi:
"Halbuki əvvəllər, sülh müqaviləsi olmadan belə, iki dövlət arasında diplomatik və iqtisadi əlaqələr, hətta Şinzo Abe ilə Putinin dostluq münasibətləri mövcud idi. Faktiki olaraq, bir çox sahədə əməkdaşlıq davam edirdi."
Məsələnin Asiya-Sakit Okean regionunda aktuallığını itirdiyini bildirən Fərhad Məmmədov əlavə edib:
"Tayvan məsələsi, Malakka boğazı, Şimali Koreyanın nüvə proqramı kimi mövzular hazırda daha ön plandadır. Kuril adaları problemi isə çoxdan həll olunmamış, lakin indi də maraq doğurmayan qədim bir mövzu kimi görünür."
Ekspertin sözlərinə əsasən, mövcud geopolitik şərtlər daxilində Kuril adaları ilə bağlı müzakirələr yaxın gələcəkdə gündəmə gəlməyəcək.
Nihat Tahirov
19:05 27.01.2025
Oxunuş sayı: 4223
