Bəşər Əsəd kim idi, hakimiyyətə necə gəlmişdi?

"Hayat Təhrir əş-Şam" qruplaşmasının döyüşçüləri Dəməşqi ələ keçirdi
Terror təşkilatı olan "Hayat Təhrir əş-Şam"ın (HTŞ) döyüşçüləri Suriyanın paytaxtı Dəməşqi nəzarətə götürdüklərini elan etdilər. Gecə, keçmiş prezident Bəşər Əsədin şəhəri tərk etdiyi bildirildi. Dünyanın aparıcı KİV-ləri hesab edirlər ki, Əsədin olduğu təyyarə vurulub. Reuters-in məlumatına görə, hava gəmisinin "gözlənilmədən geri dönüb radardan itməsi" baş verib.  

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi sonradan Əsədin səlahiyyətlərindən imtina etdiyini və hakimiyyəti müxaliflərə dinc şəkildə təhvil vermək qərarı verdiyini açıqladı. Dekabrın 8-də isə məlum oldu ki, Əsəd ailəsi ilə birlikdə Rusiyaya gəlib.  

Crossmedia.az "Lenta.ru"ya istinadən Bəşər Əsədin kim olduğunu, necə hakimiyyətə gəldiyini və niyə devrildiyini təqdim edir.

Uşaqlıq və gənclik
Bəşər Hafiz əl-Əsəd 11 sentyabr 1965-ci ildə Dəməşqdə doğulub. Atası Hafiz Əsəd həmin vaxt Suriya Hərbi Hava Qüvvələrinin və Hava Hücumundan Müdafiə sisteminin komandanı idi.  

1970-ci ildə Hafiz Əsəd çevriliş edərək hakimiyyəti ələ keçirdi və 1971-ci ildə prezident seçildi. Oğlunu, xüsusilə böyük oğlu Basil Əsədi öz varisi olaraq hazırlayırdı. Lakin Basil 1994-cü ildə avtomobil qəzasında dünyasını dəyişdi. Bunun nəticəsində Bəşər Əsəd, tibbi karyerasını yarımçıq buraxıb Suriyaya qayıtdı və hərbi akademiyaya daxil oldu.  

2000-ci ildə Hafiz Əsəd vəfat etdi. Bəşər Əsəd prezident postuna yeganə namizəd olaraq göstərildi və 10 iyulda keçirilən referenduma əsasən, 97,29 faiz səs toplayaraq prezident seçildi.

Hakimiyyətdəki illəri və islahatları
Prezidentlik dövründə Bəşər Əsəd bir sıra islahatlar həyata keçirdi:
- Siyasi məhbusların bəziləri azad edildi;
- Suriyada müstəqil qəzetlər fəaliyyətə başladı;
- Özəl banklar və fond birjası açıldı;
- Universitetlərin özəl sektorda yaradılmasına icazə verildi.

Lakin ölkədə fövqəladə vəziyyət rejimi qüvvədə qalmaqda davam edirdi. Əsəd hakimiyyəti bu rejimdən istifadə edərək müxalifəti təqib etməyi davam etdirdi.

Xarici siyasət 
Hakimiyyətə gəldikdən sonra Əsəd atasının İsrailə qarşı mövqeyini davam etdirəcəyini bəyan etdi. Suriyanın Golan yüksəkliklərini geri almaq cəhdləri uğursuz oldu. ABŞ isə Suriyanı terror qruplaşmalarını dəstəkləməkdə ittiham edirdi. 2003-cü ildə ABŞ prezidenti Corc Buş Suriyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq etdi.  

Rusiya ilə münasibətlər
Suriya ilə Rusiya arasında yaxınlaşma hələ 1950-ci illərdən başlamışdı. SSRİ Suriyanı silahlandırır, Suriya isə beynəlxalq səviyyədə SSRİ-ni dəstəkləyirdi. Lakin SSRİ dağıldıqdan sonra Suriya Rusiya qarşısında borclarını ödəməkdən imtina etdi. Yalnız 2000-ci illərin əvvəllərində Əsəd Moskvaya səfər etdi və borcların böyük hissəsi silindi.  

2015-ci ildə Rusiya Suriyada hərbi əməliyyatlara başladı və Əsəd rejiminə dəstək verdi. Bu, terror qruplaşmalarına qarşı mübarizədə Suriya ordusuna ciddi üstünlük verdi.

Vətəndaş müharibəsi
2011-ci ildə ərəb ölkələrində başlayan "ərəb baharı" dalğası Suriyaya da çatdı. Əhali arasında anti-hökumət nümayişləri başladı. Nəticədə, nümayişlər qiyama çevrildi və Suriya vətəndaş müharibəsinin alovuna qərq oldu.  

Əsəd rejimi kürdlərə vətəndaşlıq hüququ verdi, fövqəladə vəziyyəti ləğv etdi, lakin bu addımlar müxalifətin etirazlarını dayandırmadı.  

Vətəndaş müharibəsi dövründə Əsəd hökumətinə qarşı müxtəlif qruplaşmalar mübarizə aparırdı. ABŞ, Türkiyə və Körfəz ölkələri müxalifət qruplaşmalarını dəstəkləyirdi. İran və Rusiya isə Əsəd rejiminin əsas dəstəkçiləri idi.  

Hakimiyyətin süqutu 
2017-ci ildə Rusiya və İranın dəstəyi ilə Əsəd hökuməti terror qruplaşmalarına qarşı müəyyən uğurlar əldə etdi. Lakin daxili vəziyyət normallaşmadı.  

2024-cü ilin dekabrında HTŞ döyüşçüləri Dəməşqi nəzarətə götürdülər və Əsəd rejimi devrildi. Suriya hökuməti kapitulyasiya etdi və Əsədin olduğu təyyarə radardan itdi. Bir neçə saat sonra onun Rusiyaya gəldiyi məlum oldu.  

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi bəyan etdi ki, Əsəd səlahiyyətlərindən könüllü şəkildə imtina edib və hakimiyyəti dinc şəkildə müxalifətə təhvil verib.

Nəticə  
2000-ci ildə Bəşər Əsəd Suriyanı ən güclü ərəb dövlətlərindən biri kimi miras aldı. Lakin 24 ildən sonra onun rejimi süqut etdi. Ekspertlər hesab edir ki, Suriyanın iqtisadiyyatı və idarəetməsi korrupsiya, vətəndaş müharibəsi və xarici təzyiqlərdən bərbad hala düşüb.  

Suriya xalqı müharibədən sonra yenidənqurma işlərinə başlamaqda çətinlik çəkir. 2022-ci il məlumatlarına görə, əhalinin 90 faizi yoxsulluq içində yaşayır.  

Əsəd ailəsi isə müharibə zamanı "Moskva-Siti"də lüks mənzillər alaraq vəsaitlərini ölkədən çıxarıb.

Emil Bağızadə