Yaxın Şərq

İranın ABŞ-ni bölgədən çıxarmaq və İsraili zəiflətməklə bağlı YENİ PLANI

Amerika Müəssisə İnstitutu və Müharibə Tədqiqat İnstitutu (ISW) nəzdindəki Kritik Təhdidlər Layihəsi (CTP), İranın və onun dəstəklədiyi qüvvələrin ABŞ maraqlarına və regional sabitliyə yaratdığı təhlükələr barədə yeni məlumat yayımlayıb.

Bu məlumatda, CTP və ISW-nin İsraildəki quru əməliyyatları və Suriyada davam edən müxalifət hücumları ilə bağlı interaktiv xəritələr təqdim edilir. Həmin xəritələr hər gün yenilənir və mövcud vəziyyəti əks etdirir.

Hesabatda müharibə cinayətləri barədə ətraflı məlumat verilmir, çünki bu mövzular Qərb mediasında artıq geniş şəkildə işıqlandırılıb. Bununla yanaşı, silahlı münaqişə qanunlarının və insanlığa qarşı cinayətlərin hər bir formasını pislədiyimizi vurğulayırıq.

Son məlumata əsasən, Suriyanın şimalında ABŞ-ın dəstəklədiyi Suriya Demokratik Qüvvələri (SDQ) ilə Türkiyənin dəstəklədiyi Suriya Milli Ordusu (SNA) arasında qarşıdurmalar başlayıb. SNA-nın SDQ-yə qarşı genişmiqyaslı hücuma hazırlaşdığı ehtimal edilir. Yerli mənbələr bildirir ki, yanvarın 9-da SDQ və SNA artilleriya atəşi açıb və Ayn İsanın şimalında Balix çayı yaxınlığında döyüşlər baş verib. Qarşıdurma zamanı SNA-nın üç döyüşçüsü yaralanıb. Eyni zamanda, Tal Tamrın qərbində, M4 şossesi boyunca da döyüşlərin davam etdiyi qeyd edilir.

SNA yanvarın 8-də Tişrin bəndi yaxınlığında SDQ-yə qarşı əməliyyatlarını davam etdirib. Hücumların məqsədi SDQ-nin mövqelərini zəiflətmək və onların cəbhədəki digər mövqelərini gücləndirməsinin qarşısını almaq ola bilər. SNA, həmçinin Tal əl-Zəmələ bölgəsində SDQ-yə pusqu qura bilib. SDQ isə Türkiyəni SNA-nın əməliyyatlarına havadan dəstək verməkdə ittiham edir.

Eyni zamanda, kürd mənbələri SNA-nın bölgəyə əlavə qüvvələr göndərdiyini və bu qüvvələrin Əl Bab, Mare və Cerablusdan cəbhə xəttinə gətirildiyini qeyd edir. Yanvarın 8-də yayılan görüntülər, SDQ-nin pilotsuz uçuş aparatları ilə Tişrin bəndi yaxınlığında SNA mövqelərinə zərbələr endirdiyini göstərib. Bununla belə, SNA-nın bu əməliyyatlardan ərazi qazancı əldə edib-etmədiyi məlum deyil.

Türkiyə yanvarın 9-da SDQ mövqelərinə bir neçə hava zərbəsi endirib. Türk qüvvələri Əl Cərniyə yaxınlığında SDQ-nin raket buraxılış qurğusunu vurub. Qara Kozak körpüsü yaxınlığında da SDQ mövqelərinə zərbələr endirilib. Türkiyənin bu hücumları SNA-nın əməliyyatlarını dəstəkləməyə və ya daha genişmiqyaslı bir əməliyyata hazırlıq məqsədi daşıya bilər.

QSD komandiri Mazlum Abdi bildirib ki, 2024-cü il dekabrın 30-da QSD Heyət Təhrir əl-Şamın (HTŞ) başçılıq etdiyi müvəqqəti hökumətlə Suriyanın birliyi ilə bağlı ümumi razılığa gəlib. Bu razılıq hələ tam aydın deyil, amma HTŞ-nin QSD-ni tamamilə tərksilah etmək və öz müdafiə aparatına inteqrasiya etməyi planlaşdırdığı məlumdur. Türkiyə də bu prosesdə HTŞ-ni dəstəkləyərək QSD-nin məhvini tələb edir.

QSD və HTŞ arasındakı razılaşmanın detalları bəlli olmasa da, ehtimallar var ki, QSD öz hərbi gücünü qismən saxlamaqla Suriya Müdafiə Nazirliyinə inteqrasiya etməyə çalışacaq. Tamamilə tərksilah edilmək əvəzinə, QSD-nin bəzi birləşmələrinin yeni silahlı qüvvələrə qatılması gözlənilir. Lakin belə inteqrasiyalar çox vaxt formal xarakter daşıyır və real güc bölgüsünə təsir etmir.

Mazlum Abdi əlavə edib ki, müvəqqəti hökumət Suriyada sülh və atəşkəsə nail olmağa çalışır. Bu açıqlama HTŞ-nin və Türkiyənin QSD-yə qarşı hərbi əməliyyatlarını dayandırması üçün bir çağırış kimi qiymətləndirilir. Türkiyənin Xarici İşlər Naziri Hakan Fidan isə bəyan edib ki, əgər QSD tərksilah edilməsə, həm HTŞ, həm də Türkiyə hərbi əməliyyatlara başlaya bilər.

Digər tərəfdən, İranın SEPAH komandirlərindən biri olan Behrouz Esbati, sızdırılan bir videoda İranın Suriyada HTŞ-nin rəhbərlik etdiyi müvəqqəti hökumətə qarşı yeni milis şəbəkələri qurmaq planlarını müzakirə edib. O, İranın sosial media vasitəsilə “müqavimət hüceyrələri” yaratmaq və əvvəlki şəbəkələrini aktivləşdirmək istədiyini bildirib. Esbati İranın keçmişdə böyük zərbələr aldığını etiraf edib və bu planların məqsədinin İranın Yaxın Şərqdəki maraqlarını qorumaq olduğunu vurğulayıb.

İraq hökuməti isə İranın dəstəklədiyi silahlı qrupları öz silahlı qüvvələrinə inteqrasiya etməyi planlaşdırır. Bu qərar İranın İraqın təhlükəsizlik sektorunda daha çox nüfuz qazanmasına yol aça bilər. Harakat Hizbullah əl-Nücəbanın artıq inteqrasiyaya razılıq verdiyi bildirilib. Digər qruplar, o cümlədən Kataib Hizbullah və Kataib Seyid əl-Şühəda da bu prosesə qoşulmaq üçün müzakirə mərhələsindədir.

Əlavə olaraq, İranın dəstəklədiyi İraq milisləri Ənbar vilayətindəki təhlükəsizlik bölgələrinə nəzarət etməkdədir. Ənbar Polis Komandanlığı sərhəd keçid məntəqələrinə nəzarəti ələ alıb və bu, İranın İraqın təhlükəsizlik sektorundakı təsirini daha da artırır.

İraq siyasətində isə yeni bir mübarizə diqqət çəkir. Beş tanınmış sünni siyasətçi “Birləşmiş Sünni Liderlik Koalisiyası” yaradıb. Bu koalisiyanın, xüsusilə Məhəmməd əl-Halbusiyə qarşı güclü müxalifət təşkil edəcəyi ehtimal olunur. Halbousinin İranın dəstəklədiyi Asaib Ahl al-Haq lideri ilə ittifaq qurduğu bildirilir. Bu ittifaq, Halbousinin parlament spikeri seçkilərində üstünlük əldə etmək üçün planlarının bir hissəsi kimi görülür.

Müqavimət Oxunun Suriyada əsas məqsədi İranın təsirini artırmaq və Suriyadan Livana yerüstü rabitə xətlərini bərpa etməkdir. HTŞ-nin rəhbərlik etdiyi müvəqqəti hökumət Daraa əyalətinin şimalında yerləşən Əl-Sanamayn şəhərində evlərdə və hərbi obyektlərdə silah axtarışına başlayıb. Yanvarın 8-də şəhər sakinlərinə silahlarını 24 saat ərzində təyin olunmuş binaya təhvil vermələri tələb edilib, əks halda sərt tədbirlər görüləcəyi bildirilib. Axtarışlar zamanı yüngül və orta dərəcəli silahlar toplanıb. Yerli mənbələr, Möhsün əl-Həmid qruplaşmasının döyüşçülərinin Suriya Ərəb Ordusundan ələ keçirdikləri silahların bir hissəsini qanunsuz saxladıqlarını bildirir. Eyni zamanda, müvəqqəti hökumət Daraa əyalətinin digər bölgələrindən də silahları toplayır.

İsrail Müdafiə Qüvvələri yanvarın 9-da Suriyanın cənub-qərbindəki Quneytra bölgəsində əməliyyatlar keçirib. Əməliyyat zamanı keçmiş Suriya Ərəb Ordusu infrastrukturlarında saxlanılan silahlar, tank əleyhinə raketlər, zirehli nəqliyyat vasitələri və əldəqayırma partlayıcı qurğular məhv edilib. Bu əməliyyat İsrailin təhlükəsizlik tədbirlərinin bir hissəsidir.

HTŞ rəhbərliyində yeni təyinatlar da diqqət çəkir. Müdafiə Nazirliyi HTŞ komandiri Əli Nur əl-Din əl-Nassanı Suriya Silahlı Qüvvələrinin qərargah rəisi təyin edib. Bu təyinat HTŞ-yə öz gücünü daha da artırmağa imkan verir. Yanvarın 9-da HTŞ rəhbərliyi Suriyada yeni silahlı qüvvələr yaratmaq və mövcud silahlı qrupları tərksilah etmək planlarını müzakirə etmək üçün milis liderləri ilə görüş keçirib.

Müqavimət Oxu İraqda İranın təsirini artırmağa və İraq hökumətini daxili münaqişələrə qarşı gücləndirməyə çalışır. İraqın Baş Naziri Məhəmməd Şia əl-Sudani yanvarın 9-da Məşhəddə İranın ali liderinə yaxın şəxs olan Əhməd Mərvi ilə görüşüb. Görüşdə iqtisadi və təhlükəsizlik məsələləri, o cümlədən zəvvarların hərəkətinin asanlaşdırılması müzakirə olunub. Sudani daha əvvəl İranın dəstəklədiyi Xalq Səfərbərlik Qüvvələrinin fəaliyyəti və İranın İraqa enerji tədarükü kimi mövzularda da İran rəhbərliyi ilə görüşlər keçirib.

Müqavimət Oxunun Ərəbistan yarımadasında əsas məqsədi Husilərin nəzarət etdiyi ərazilərdə müxalifəti aradan qaldırmaq və Yəməndə tam nəzarəti ələ keçirməkdir. İsrail Müdafiə Qüvvələri yanvarın 9-da İsrail hava məkanına yaxınlaşan pilotsuz təyyarələri ələ keçirib. ABŞ hərbi qüvvələri Yəməndə Husilərə məxsus yeraltı silah anbarlarını hədəf alıb. Hücumlar Husilərin ABŞ və regional tərəfdaşlarına təhdid yaratmaq səylərini zəiflətməyi hədəfləyir.

Husilərin lideri Əbdülməlik əl-Husi bəyan edib ki, döyüşlər davam edəcək və Qırmızı dənizdəki hücumlar genişlənəcək. O, Husilərin hərbi fəaliyyətlərinin yalnız Husilərin Ali Liderinin əmri ilə azalacağını bildirib. ABŞ və müttəfiqləri bu fəaliyyətlərə qarşı hava hücumlarını davam etdirir.

Müqavimət Oxunun əsas məqsədi Qəzza zolağında əməliyyatları davam etdirərək İsrailin siyasi iradəsini zəiflətməkdir. Bununla yanaşı, HƏMAS-ı Qəzza zolağında əsas idarəedici qüvvə kimi bərpa etmək, Livanın cənubunda Hizbullahı gücləndirmək və İordan çayının qərb sahilində İsrailə qarşı yeni bir cəbhə qurmaq planlaşdırılır.

İsrail Müdafiə Qüvvələrinin son günlərdə Beyt Hanunda əməliyyatları intensivləşdiyi peyk görüntülərində təsdiqlənib. Yanvarın 9-da Fələstin İslami Cihad qrupu Qəzza şəhərinin şərqində bir İsrail əsgərinə snayper atəşi açdığını bildirib. Həmin gün Fələstinli silahlılar Netzarim dəhlizinin cənubunda İsrail qüvvələrinə minaatanlarla hücum təşkil ediblər.

İsrail Hərbi Hava Qüvvələri yanvarın 9-da həyata keçirdiyi hava zərbələri nəticəsində HƏMAS-ın “Səbra” batalyonunun komandiri də daxil olmaqla dörd döyüşçünü öldürdüyünü açıqlayıb.

Livan mediası İsrail qüvvələrinin Aita əl-Şaabdan Nəbatiya vilayətinə doğru irəlilədiyini və bu zaman partlayıcı maddələrdən istifadə edildiyini bildirib. Yanvarın 9-da İsrail Hərbi Hava Qüvvələri Livanın cənubunda Hizbullah döyüşçülərinə qarşı hava hücumu həyata keçirib. Bu hücum zamanı silah daşıyan avtomobillər hədəfə alınıb. İsrail qüvvələri eyni zamanda Marun əl-Rasdan Bint Cbeil bölgəsinə doğru irəliləyiblər.

Livan Parlamentində yanvarın 9-da keçirilən seçkilərdə Cozef Aoun prezident seçilib. Hizbullahın dəstəklədiyi Süleyman Francieh öz namizədliyini geri çəkib. Cozef Aoun andiçmə mərasimində Livan dövlətinin silahlar üzərində tam nəzarətə sahib olacağını bildirib. O, həmçinin Hizbullahı tərksilah etməyə və İsraillə atəşkəs razılaşması əldə etməyə çalışacağını qeyd edib.

Fələstin Administrasiyası Cenin bölgəsində milislərə qarşı əməliyyat zamanı ələ keçirdiyi reaktiv qumbaraatanları İsrail Müdafiə Qüvvələrinə təhvil verib. Bu hadisə dekabrın 23-də sosial mediada yayımlanan görüntülərdə RPG-lərin müsadirə edilməsindən sonra baş verib. PA iddia edir ki, bu silahlar Cenin qaçqın düşərgəsində fəaliyyət göstərən silahlı qruplardan ələ keçirilib. Lakin daha əvvəl İordan çayının qərb sahilində RPG-lərdən istifadə halları müşahidə olunmayıb.

İran isə Kirmanşah vilayətində keçirilən illik “Böyük Peyğəmbər” təlimləri zamanı yeni pilotsuz uçuş aparatı təqdim edib. Bu aparat 20 kilometr məsafə qət edə bilir və 20 dəqiqə havada qala bilir. Təlimlər zamanı lazer idarə olunan raketlər və partlayıcı qurğuların məhv edilməsi üçün müxtəlif texnologiyalardan istifadə edilib.

İran Yaxın Şərqdəki müttəfiqləri vasitəsilə bölgədəki sabitliyi pozmağa və ABŞ maraqlarını təhlükə altına almağa davam edir. Müqavimət Oxunun üzvləri, ABŞ-ı bölgədən çıxarmaq və İsraili zəiflətmək məqsədilə birləşiblər. Bu məqsədlər İranın regional strategiyasının əsasını təşkil edir və onun xarici siyasətinə yön verir.

Gülay Qəribova