Hərbi ekspert : Azərbaycan artıq regional gücdən orta güc səviyyəsinə yüksəlir - MÜSAHİBƏ

XXI əsrin ikinci onilliyindən etibarən beynəlxalq təhlükəsizlik mühiti köklü şəkildə dəyişməkdədir. Qlobal güc balansında baş verən transformasiyalar, regional münaqişələrin xroniki xarakter alması, hibrid müharibə modellərinin genişlənməsi və yüksək texnologiyaların döyüş meydanına sürətlə inteqrasiyası dövlətlərin hərbi-strateji yanaşmalarını yenidən nəzərdən keçirməsini zəruri edir. Müasir dövrdə təhlükəsizlik artıq təkcə klassik hərbi güc amili ilə ölçülmür; siyasi sabitlik, iqtisadi dayanıqlılıq, texnoloji üstünlük və müttəfiqlərlə koordinasiya olunmuş fəaliyyət bütöv təhlükəsizlik arxitekturasının əsas sütunlarına çevrilmişdir.

Bu mürəkkəb və çoxqatlı təhlükəsizlik mühitində yerləşən Azərbaycan Respublikası üçün milli müdafiə siyasətinin formalaşdırılması xüsusi strateji əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan həm geosiyasi baxımdan həssas bölgədə yerləşməsi, həm də regional və qlobal proseslərin kəsişmə nöqtəsində olması səbəbindən təhlükəsizlik məsələlərinə kompleks və çevik yanaşma sərgiləməyə məcburdur. Xüsusilə postmünaqişə mərhələsinə daxil olmuş ölkə üçün hərbi gücün saxlanılması ilə yanaşı, onun rasional idarə olunması, modernləşdirilməsi və gələcək çağırışlara uyğunlaşdırılması prioritet məsələ olaraq qalır.

44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yalnız döyüş meydanındakı imkanlarını deyil, eyni zamanda milli hərbi düşüncənin səviyyəsini, komanda–idarəetmə sisteminin effektivliyini və texnologiyaya əsaslanan müharibə konsepsiyasının uğurla tətbiq oluna biləcəyini nümayiş etdirdi. Bu qələbə ölkənin hərbi-strateji baxışında yeni mərhələnin əsasını qoymaqla yanaşı, regional təhlükəsizlik arxitekturasında Azərbaycanın rolunu keyfiyyətcə dəyişdirdi. Artıq Azərbaycan təkcə öz təhlükəsizliyini təmin edən deyil, həm də regionda sabitliyə töhfə verən aktor kimi çıxış edir.

Müasir dövrdə Azərbaycan üçün əsas çağırış əldə edilmiş hərbi-siyasi üstünlüyün qorunması, Silahlı Qüvvələrin peşəkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi, NATO standartlarına uyğunlaşma prosesinin dərinləşdirilməsi və strateji müttəfiqlərlə, xüsusilə Türkiyə ilə hərbi-texniki inteqrasiyanın davamlı şəkildə inkişaf etdirilməsidir. Bununla yanaşı, qlobal müharibə təcrübələri göstərir ki, texnoloji adaptasiya, kadr hazırlığı və çevik hərbi doktrina olmadan uzunmüddətli təhlükəsizlik təmin edilə bilməz.

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev bütün bunlar barədə Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib:

— Müasir dövrdə regional və qlobal təhlükəsizlik mühitini nəzərə alaraq, Azərbaycanın hərbi doktrinasının əsas prioritetlərini necə xarakterizə edərdiniz?

— Azərbaycanın hərbi doktrinasının əsas prioritetləri həm milli, həm də regional təhlükəsizliyin təmin olunmasına xidmət edir. Xüsusilə nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsi və ondan sonrakı lokal antiterror tədbirləri nəticəsində Silahlı Qüvvələr qarşısında qoyulan tapşırıqları demək olar ki, tam həcmdə icra edib. Bu gün açıq qalan bəzi məsələlər artıq klassik hərbi doktrinaya deyil, daha çox siyasi və diplomatik müstəviyə aiddir.

Bunların sırasında ilk növbədə Naxçıvanla Azərbaycanın əsas hissəsi arasında maneəsiz kommunikasiya xəttinin – Zəngəzur dəhlizinin açılması dayanır. Bu məsələ hərbi yox, regional sabitlik və geosiyasi inteqrasiya kontekstində qiymətləndirilməlidir.

Digər mühüm prioritet isə orta perspektivdə Qərbi Azərbaycandan olan soydaşlarımızın doğma yurdlarına təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə qayıdışının təmin edilməsidir.

Hazırda Azərbaycanın təhlükəsizlik mühiti kifayət qədər yüksək səviyyədə qorunur. Halbuki ətraf regionlara baxdıqda – Yaxın Şərqdə, Rusiya–Ukrayna müharibəsində, eləcə də digər münaqişə zonalarında təhlükəsizlik risklərinin artdığını görürük. Bu kontekstdə Azərbaycan regionda bir növ “təhlükəsiz ada” kimi çıxış edir.

— 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin strukturunda və döyüş fəlsəfəsində hansı əsas keyfiyyət dəyişiklikləri baş verib?

— Ordu da cəmiyyətin ayrılmaz bir hissəsidir və cəmiyyət necə inkişaf edirsə, ordu da inkişaf etməlidir. Vətən müharibəsində Azərbaycan ordusu intellektual, planlı və yüksək texnoloji döyüş fəlsəfəsi nümayiş etdirdi.

Diqqət yetirsək görərik ki, Azərbaycana qədər heç bir ölkə pilotsuz uçuş aparatlarından bu qədər kütləvi və eyni zamanda effektiv şəkildə istifadə etməmişdi. Bu həm taktiki yanaşma, həm də döyüş fəlsəfəsində inqilabi dəyişiklik idi.

Müqayisə üçün İsrail–HƏMAS və Rusiya–Ukrayna müharibələrinə baxsaq, uzunmüddətli, yüksək itkilərlə müşayiət olunan prosesləri görürük. Azərbaycan isə 30 illik işğala cəmi 44 gün ərzində son qoydu. Bu, ordunun strukturunun, idarəetməsinin və qərarvermə mexanizmlərinin nə qədər çevik və müasir olduğunu göstərdi.

— Müasir müharibələrdə texnologiyanın, xüsusilə PUA-ların rolu necə qiymətləndirilə bilər və Azərbaycanın bu sahədə hansı üstünlükləri dünya təcrübəsində örnəkdir?

— Müasir müharibələr artıq texnologiya üzərində qurulur. Azərbaycan bu sahədə bir sıra yenilikləri real döyüş şəraitində tətbiq edən nadir ölkələrdəndir.

Məsələn, SU-25 təyyarələri ilə PUA-ların kombinə olunmuş istifadəsi – yəni PUA-nın hədəfi lazerlə işarələməsi və təyyarənin təhlükəsiz məsafədən zərbə endirməsi dünya hərb tarixində ilk dəfə məhz Azərbaycan tərəfindən uğurla icra olundu.

Bu texnologiyalar təkcə kəşfiyyat deyil, həm də zərbə və idarəetmə üstünlüyü yaradır. Ucuz PUA-ların milyonlarla dəyəri olan texnikanı sıradan çıxarması müasir müharibələrin əsas reallığına çevrilib və Azərbaycan bu reallığın praktiki müəlliflərindəndir.

— Azərbaycan ordusunda peşəkar hərbi hazırlıq və zabit korpusunun inkişafı hansı mərhələdədir?

— Son bir il ərzində Azərbaycan 40-a yaxın beynəlxalq və çoxtərəfli hərbi təlimdə iştirak edib. Bu təlimlər zabitlərin qərargah bacarıqlarının, operativ planlaşdırma və qərarvermə qabiliyyətlərinin inkişafına xidmət edir.

Milli Müdafiə Universitetinin yaradılması, hərbi təhsilin mərkəzləşdirilməsi və pilləli sistemin tətbiqi zabit korpusunun keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçdiyini göstərir.

Bununla yanaşı, Azərbaycan zabitləri ABŞ, Böyük Britaniya, Türkiyə, Pakistan, Serbiya, Slovakiya və digər ölkələrdə təlim və kurslarda iştirak edərək beynəlxalq təcrübəni mənimsəyirlər.

— Azərbaycan–Türkiyə hərbi-texniki inteqrasiyası regionda güc balansına necə təsir edir?

— Azərbaycan–Türkiyə strateji tərəfdaşlığı dünyada analoqu olmayan bir modeldir. Şuşa Bəyannaməsi bu münasibətləri hüquqi və institusional çərçivəyə salıb.

Hava məkanının birgə müdafiə sistemi, silah istehsalı sahəsində inteqrasiya, PUA akademiyalarının yaradılması, birgə təlimlər və texniki uyğunluq regionda güc balansını ciddi şəkildə Azərbaycanın xeyrinə dəyişib.

Bu əməkdaşlıq həm deterrent, yəmi caydırıcı, həm də stabilizasiyaedici rol oynayır.

— Azərbaycanın NATO ilə əməkdaşlığı, xüsusilə “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramı çərçivəsində necə dəyərləndirilə bilər?

— Azərbaycan NATO ilə 30 ildən artıqdır ki, əməkdaşlıq edir və bu əməkdaşlıq real nəticələr verib. Əfqanıstan, Kosovo və İraq missiyalarında Azərbaycan hərbçiləri peşəkarlıq nümayiş etdiriblər.

NATO standartlarının tətbiqi, birgə təlimlər və əməliyyat təcrübəsi ordunun interoperabelliyini artırıb. Eyni zamanda Azərbaycan öz milli maraqlarını qoruyaraq balanslı siyasət yürüdür və konflikt yarada biləcək proseslərdən kənarda qalır.

— NATO standartlarına keçid prosesi hansı mərhələdədir və əsas çağırışlar nələrdir?

— Azərbaycan ordusunda bir sıra bölmələr artıq tam şəkildə NATO standartlarına uyğun fəaliyyət göstərir. Xüsusilə xüsusi təyinatlılar və komando hissələri bu baxımdan nümunəvi səviyyədədir. Əsas çağırış isə sovet hərbi təfəkküründən tam imtina və kadr idarəçiliyində meritokratiyanın tam tətbiqidir. NATO modelində yaş, xidmət müddəti və peşəkarlıq əsas meyarlardır və bu yanaşma mərhələli şəkildə tətbiq olunur.

— Orta və uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycanın hərbi-strateji baxışı necə formalaşacaq?

— Regional problemlər faktiki olaraq həll edilib. Azərbaycan artıq regional gücdən orta güc səviyyəsinə yüksəlir. Sülh müqaviləsi imzalandıqdan və regionda sabitlik formalaşdıqdan sonra hərbi doktrina və təhlükəsizlik strategiyasında müəyyən yenilənmələr mümkündür. Lakin bu proses tələskənliklə deyil, geosiyasi reallıqlar tam aydınlaşdıqdan sonra aparılacaq.

— Sülh müqaviləsindən sonra hərbi doktrinada dəyişikliklər nə zaman gözlənilə bilər?

— Ən real ssenari sülh müqaviləsinin imzalanmasından təxminən 4–5 il sonra yeni təhlükəsizlik konsepsiyasının hazırlanmasıdır. Əvvəlcə real sabitlik və etimad mühiti formalaşmalıdır.

— Ali təhsildən sonra hərbi xidmət müddətinin 6 aya endirilməsi nə dərəcədə realdır?

— Bu məsələ müzakirə olunur, lakin hazırkı şəraitdə tam real hesab edilmir. Çünki 6 ayın əhəmiyyətli hissəsi adaptasiya və ilkin hazırlığa gedir. Bununla belə, həkimlər, IT mütəxəssisləri, hüquqşünaslar üçün xüsusi xidmət modelləri tətbiq oluna bilər.

— Ümumilikdə, xidmət müddətinin azaldılması hansı risk və imkanları yaradır?

— Risk ondan ibarətdir ki, hazırlıq səviyyəsi aşağı düşə bilər. İmkan isə peşəkar orduya keçidi sürətləndirmək, komando və xüsusi təyinatlıların payını artırmaqdır.

Prioritet məsələ xidmət müddətindən daha çox ordunun tam komplektləşdirilməsi və peşəkarlığın artırılmasıdır.