Uşağın doğumu və atanın rolu: Azərbaycanda atalıq məzuniyyətinin sosial əhəmiyyəti - MÜTƏXƏSİSSLƏR DANIŞIR

Ailə həyatının ən parlaq və eyni zamanda ən mürəkkəb mərhələlərindən biri uşağın dünyaya gəlməsidir. Bu an sadəcə yeni bir həyatın başlanğıcı deyil, həm də valideynlərin məsuliyyət çəngəlində yeni bir səhifə açmasıdır. Uşağın ilk nəfəsi evi sevincə boyayarkən, ana və ata birdən artıq təkcə həyat yoldaşları kimi deyil, uşağın fiziki, emosional və sosial ehtiyaclarını ödəməli olan tam məsuliyyətli fiqurlar kimi özlərini hiss edirlər. Bu prosesdə ananın rolu, təbiət qanunlarına və cəmiyyət ənənələrinə görə daha çox vurğulanır – o, uşağın ilk illərində əsas qayğıçı kimi qəbul edilir. Lakin müasir həyatın sürəti, iqtisadi təzyiqlər və ailə strukturlarının dəyişməsi ilə birgə, sual ortaya çıxır: atanın bu məsuliyyətdəki iştirakı nə qədər dərin və sistemli olmalıdır? Xüsusilə, atalara uşağın doğumu ilə bağlı məzuniyyət verilməsi kimi bir mexanizm ailələrin rifahını necə gücləndirə bilər?

Azərbaycanda ailə modeli hələ də ənənəvi çərçivədə saxlanılır: ana uşağa baxmaqla məşğul olur, ata isə ailəni maddi cəhətdən dəstəkləyir. Bu model keçmişdə böyük ailələrin birgə dəstəyi ilə idarə olunurdu – qohum, nəhənglər bir yerdə yaşayaraq qayğı yükünü paylaşırdı. Ancaq indiki dövrdə şəhərləşmənin artması, işin sürətlənməsi və nüklear ailələrin yayılması bu dəstəyi məhdudlaşdırır. Nəticədə, cütlüklər daha çox fərdi öhdəliklə qalır: ana işdən uzaq qalaraq sosial məzuniyyətdən istifadə edir, ata isə işinə maneə vermədən davam edir. Azərbaycan Məcəlləsinə uyğun olaraq, analara uşağın üç yaşına qədər ödənişsiz məzuniyyət verilir ki, bu, ananın iş yerini qoruyaraq sosial təhlükəsizlik yaradır. Lakin atalar üçün bu imkandan demək olar ki, heç bir sosial dəstək yoxdur – onlar yalnız öz maaşlarından imtina edərək məzuniyyətə çıxa bilərlər. Bu vəziyyət ailə büdcəsinə ağır zərbə vurur, xüsusilə uşağın ehtiyaclarının artması ilə, atanın daha çox qazanmaq məcburiyyəti yaranır. Sosial media platformalarında və gündəlik müzakirələrdə tez-tez belə fikirlər səslənir: "Atanın evdə qalmaq istəyi varsa, niyə bu, ailəyə zərər verməməlidir? Dövlət dəstəyi ilə atalıq məzuniyyəti niyə tətbiq olunmasın?"

Atalıq məzuniyyəti sadəcə bir hüquqi imtiyaz deyil, cəmiyyətin dəyərlərini yenidən formalaşdırmaq vasitəsidir. O, valideynlərin bərabər iştirakını təşviq edərək, gələcək nəsillərin daha sağlam və balanslı böyüməsini təmin edə bilər. Bu girişdə mövzunun hüquqi, sosial və emosional tərəfləri işıqlandırıldı, çünki hər biri Azərbaycan ailələrinin gələcəyini müəyyən edən vacib elementlərdir. 

Crossmedia.az məsələ ilə bağlı mütəxəssislərin fikirlərini öyrənib.

Sosioloq Lalə Mehralı bildirib ki, sırf atalıq məzuniyyəti kimi olmasa da,  ailə üzvlərinin baxıma və qayğıya ehtiyacı olduqda qanun belə bir məzuniyyətə imkan verir: "Kişilər həyat yoldaşları dünyaya uşaq gətirən zaman bu imtiyazdan istifadə edə bilirlər. Bu işçinin öz hesabına olan məzuniyyətdir və analıq məzuniyyəti ilə eyniləşdirilə bilməz. Amma bu məzuniyyət hüququndan çox kişi istifadə edə bilmir. Çünki öz hesabına məzuniyyətə çıxmalıdır. Halbuki həmin an onun həyatının elə vəziyyətidir ki, daha çox maliyyə vəsaitinə ehtiyacı var. Ailənin tərkibi və xərclər artdığı üçün ata daha çox işləməli və daha çox qazanmalıdır".

O bildirib ki, belə bir situasiyada atanın öz hesabına məzuniyyətə çıxması ailə büdcəsinə ziyan vurması deməkdir: "Bu səbəbdən düşünürəm ki, bir çox ölkədə olduğu kimi Azərbaycanda da uşaq dünyaya gələrkən atasına müəyyən müddətə dövlət hesabına məzuniyyət təyin etmək olar. Həyat yoldaşının və dünyaya gələn uşağın qayğısına qalmalı, evin yükünə kömək etməli olur".

Psixoloq İlahə Nəbiyeva isə söyləyib ki, ailə həyatının ən önəmli və ən emosional hadisələrindən biri də uşağın dünyaya gəlməsidir: "Bu proses eyni zamanda ailə məsuliyyətinin artması da deməkdir. Artıq cütlüklər ailə içərisində ər və arvadlıq funksiyasından başqa ana və ata funksiyasını da yerinə yetirməlidir. Bu dövrdə ən böyük məsuliyyətlərdən digəri də uşağın fiziki və emosional ehtiyaclarının ödənilməsidir.  Uşaq dünyaya gəldikdə ailə həyatında ən önəmli dəyişikliklərdən biri də valideynlərin iş və ailə məsuliyyətlərini necə bölüşəcəyidir. Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, analara övladlarına qulluq etmələri üçün uşağın üç yaşına qədər ödənişsiz sosial məzuniyyət verilir. Bu müddətdə ana işdən azad olur, lakin onun iş yeri qorunur. Lakin son illərdə sosial şəbəkələrdə tez-tez belə bir sual müzakirə edilir: “Görəsən, bu hüquq atalara da şamil edilə bilərmi?” Biz bu mövzunu iki istiqamətdə müzakirə etməliyik. Hüquqi və Psixoloji müstəvidə”.

Müsahibimiz həmçinin söyləyib ki,  uzun illər aparılan araşdırmalar nəticəsində uşağın həm anası, həm də atası ilə yaxın emosional bağ qurması onun sosial və emosional inkişafında mühüm rol oynayır: "Burada atanın rolu da çox mühümdür. Çünki doğum sonrası ananın psixoloji vəziyyəti ataya nisbətən daha gərgin olur. Bundan başqa, uşaq fiziki təməl ehtiyaclarını anadan alsa belə onun sosial-emosional tələbatları atasından almağa meyillidir. Bu səbəbdən bir psixoloq olaraq qeyd edə bilərəm ki, ata ilə vaxt keçirən uşaqların özünəinamı daha yüksək olur, onlar sosial münasibətlərdə daha rahat və balanslı davranırlar. Bu eyni zamanda uşağın rol gözləntilərini formalaşdırmağa da təsir göstərir. Bununla yanaşı bilirik ki, uşaq üçün ən önəmli ehtiyaclardan biri güvən hissidir. Əgər ata körpəliyin ilk illərindən etibarən uşağa gündəlik qayğı göstərirsə, bu həm ana-uşaq münasibətlərinə yükün azalmasına, həm də ata-uşaq münasibətlərinin və bağlılığının möhkəmlənməsinə gətirib çıxarır".

Mütəxəssisin fikrincə, ataların da məzuniyyət hüququndan yararlanması yalnız uşağın deyil, həm də ailədaxili münasibətlərin sağlamlığı üçün önəmlidir: "Əgər bütün yük yalnız ananın üzərinə düşürsə, bu, onda yorğunluq, emosional gərginlik və hətta doğum sonrası depressiya riskini artırır. Atanın prosesə qoşulması isə həm ananı psixoloji baxımdan dəstəkləyir, həm də ailədə qarşılıqlı anlayışı gücləndirir. Nəticədə isə daha sağlam uşaq və valideynlər, ümumilikdə isə  sağlam ailə formalaşacaqdır. Ənənəvi mədəniyyətimizdə “uşağa ana baxar” düşüncəsi güclü olsa da, yeni dövrdə ailə modelində dəyişikliklər baş verir. Keçmişdə çoxuşaqlılıq və ailələrin bir-biri ilə daha yaxın münasibətlərinin olması  yardımı dəstəkləyirdi. İndiki dövrdə isə texnologiyanın inkişafı, şəhərləşmə və fərdiləşmənin artması daha çox nüklear ailələrin geniş yayılmasını uşaq böyütmədə ata dəstəyini vacibləşdirir. Təbii ki, bütün dövrlərdə ailədə ata dəstəyi lazımlı olub. Sadəcə müasir ailə modeli ata dəstəyini daha da zəruri hala gətirib.  Ataların övladına daha yaxın olması cəmiyyətin də uşaq tərbiyəsinə baxışını dəyişə, daha bərabər və ədalətli ailə münasibətlərinin formalaşmasına töhfə verə bilər. Yekun olaraq onu qeyd etmək istəyirəm ki, bu gün analara verilən uzunmüddətli məzuniyyət hər kəsin bildiyi bir hüquqdur, lakin ataların eyni imkandan yararlanması barədə məlumat çox az yayılıb. Halbuki, ata övladının ilk illərində yanında olduqda, təkcə uşağın deyil, bütün ailənin psixoloji rifahı güclənir. Ana yükünü tək daşımır, ata isə uşağın həyatında “yardımçı fiqur” deyil, “əsas qəhrəmanlardan biri” kimi iştirak edir. Cəmiyyət olaraq bunu düşünməkdə fayda var: niyə insanlar düşünür ki, bu hüquqdan istifadə yalnız anaya məxsusdur? Halbuki, gələcək nəsillərin daha sağlam, güvənli və balanslı böyüməsi üçün həm ananın, həm də atanın iştirakı zəruridir.  Son olaraq vurğulamaq istərdim ki, bir uşaq üçün ən böyük xoşbəxtlik ilk addımlarından etibarən hər iki valideyninin əlindən tuta bilməkdir. Bu təməldə təkcə uşağın xoşbəxtliyi kimi görünsə belə eyni zamanda sağlam valideynlik və sağlam ailənin təməlidir. Çünki, məhz bu zaman doğru bağlanma, sağlam ailə fərdləri və xoşbəxt evlilik formalaşa bilər”.

ReAL Partiyasının sədri, iqtisadçı- ekspert Natiq Cəfərli isə qeyd edib ki,  dünyanın bir çox ölkəsində atalıq məzuniyyəti adı altında məzuniyyət verilir: "Bu tam maaş ödənilmək şərti ilə həyata keçirilir. Azərbaycanda da bununla bağlı qanun layihəsi hazırlanır. Ola bilər ki, yanvardan bu qanun layihəsi parlamentdə müzakirə və daha sonra qəbul olunsun. Bu qanun tətbiq olunacaqsa, Azərbaycanda da Avropa və digər ölkələrdəki kimi atalıq məzuniyyəti gündəmə gələ bilər. Və 3 aylıq maaş ödəmək şərti ilə məzuniyyətə çıxa biləcəklər”. 

Ayhan