Azərbaycanın BRİCS ilə əməkdaşlığının perspektivi və riskləri

Azərbaycan müxtəlif güclərlə yaxşı münasibətlər saxlayaraq çoxvektorlu siyasətə can atır. BRİKS ilə əməkdaşlıq onun beynəlxalq aləmdə mövqeyini gücləndirəcək, nüfuzunu artıracaq və siyasi maraqlarını müdafiə etmək üçün əlavə diplomatik kanal yaradacaq. Əgər biz dünyanın inkişaf mərkəzinin tədricən Avroatlantikadan Avroasiyaya transfer tendensiyasına diqqət yetirsək, çoxvektorlu siyasətin aktuallığı özünü qoruyur. Azərbaycan istənilən halda Şərq və Qərb, Cənub və Şimal arasında əsas kəsişmə məkanı olduğu üçün, çoxvektorlu siyasətdən yalnız qazana bilər.

BRİKS təşkilatı sürətlə böyüyüb genişlənsə də, çətin ki, yaxın gələcəkdə güclü bir təşkilata çevrilsin. BRİKS-in fərqli strukturları, məqsədləri və geosiyasi təsirləri var. Azərbaycanın müəyyən şərtlər daxilində BRİKS-də mühüm yer tutmaq perspektivi var.

BRİKS-in vahid valyutası, ümumi ticarət qaydaları və ya eyni səviyyəli inteqrasiyası yoxdur və onun dövlətləri çox vaxt müxtəlif iqtisadi siyasət yürüdürlər. BRİKS çərçivəsində iqtisadi inteqrasiya səviyyəsi aşağı olaraq qalır. BRİKS müxtəlif siyasi sistemlərə və strateji maraqlara malik ölkələri birləşdirir ki, bu da ümumi həll yollarının hazırlanmasını çətinləşdirir. BRİKS ölkələri bəzən beynəlxalq səhnədə vahid cəbhə nümayiş etdirsələr də, bu heç də həmişə siyasi fikir ayrılıqları, məsələn, Çin və Hindistan arasında yaranmır. Beləliklə, BRİKS çox güman ki, dövlətlərüstü qurumlar yaradılmadan və ümumi xarici siyasət olmadan dövlətlərarası əməkdaşlıq platforması olaraq qalacaq. BRICS, iqtisadi sanksiyalara qarşı həssas olaraq qalır, xüsusən də Rusiya və Çin kimi ölkələrə qarşı, bu, aktiv xarici ticarəti olan ölkələr üçün alternativ olaraq cəlbediciliyini məhdudlaşdırır. Bu təşkilat genişlənməyə və iqtisadiyyat, infrastruktur və enerji kimi sahələrdə təsirini artırmağa davam edərsə, Azərbaycan BRİKS-də mühüm yer tuta bilər. Ölkənin onu əhəmiyyətli iştirakçıya çevirə biləcək bir sıra üstünlükləri var.

Onlardan biri enerjidir. Azərbaycan xüsusilə neft və qaz yataqlarını və Xəzər dənizindəki mövqeyini nəzərə alaraq enerji sektorunda strateji əhəmiyyətə malikdir. O, Çin və Hindistan kimi üzv ölkələrə enerji mənbələrini şaxələndirməkdə kömək edərək, BRICS-in mühüm tərəfdaşı ola bilər. Uzunmüddətli perspektivdə bu, Azərbaycanın dəyərli enerji resursları və onların nəqli üçün müvafiq infrastruktur təklif edərsə, BRİKS-də daha mühüm yer qazanmasına kömək edə bilər.

Azərbaycan Şərqlə Qərb arasında strateji coğrafi mövqeyə malikdir və Avropa ilə Asiya arasında yüklərin daşınmasında əsas rol oynaya bilər. Transxəzər Nəqliyyat Dəhlizi və İpək Yolunda iştirak kimi infrastruktur layihələri onu BRİKS ölkələri, xüsusən də alternativ nəqliyyat marşrutlarının yaradılmasında maraqlı olan Çin və Rusiya üçün mühüm keçidə çevirə bilər.

Azərbaycan öz iqtisadiyyatını şaxələndirmək üçün fəal işləyir ki, bu da təkcə xammal sahəsində deyil, həm də texnologiya və istehsal sektorlarında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək istəyən BRİKS ölkələri üçün vacibdir. BRİKS-in bir hissəsi kimi Azərbaycan təşkilat daxilində statusunu yüksəldərək rəqəmsal iqtisadiyyat və kənd təsərrüfatı kimi yeni sektorlara investisiya cəlb edə bilər.

BRİKS çərçivəsində infrastruktur və davamlı layihələri maliyyələşdirən Yeni İnkişaf Bankı kimi maliyyə institutları mövcuddur. Nəqliyyat infrastrukturunu və enerji sistemini modernləşdirməyə çalışan Azərbaycan üçün BRİKS-də iştirak əlavə maliyyə mənbələrinə çıxışı təmin edə bilər. Bu, Azərbaycanın strateji mövqe tutmağı planlaşdırdığı “Bir kəmər, bir yol”  kimi layihələrin həyata keçirilməsi üçün vacibdir.

Lakin, Azərbaycanın BRİKS-ə daxil olması həqiqətən də onun enerji sektorunda, iqtisadiyyatda və siyasətdə mühüm tərəfdaşları olan Qərb ölkələri, xüsusilə Aİ və ABŞ ilə münasibətlərinə təsir göstərə bilər. Azərbaycan əsas qaz və neft ixracatçısı olmaqla Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində əsas rol oynayır. Aİ Azərbaycanın enerji resurslarında maraqlıdır, xüsusən də Rusiya qazından asılılığı azaltmaq istəyi nəzərə alınmaqla. Əgər Azərbaycan BRİKS-ə üzv olarsa və bununla da Rusiya və Çinlə əməkdaşlığı gücləndirərsə, bu, Aİ və ABŞ arasında narahatlıq yarada bilər və enerji əməkdaşlığı ilə bağlı daha təmkinli siyasətə gətirib çıxara bilər. Aİ və ABŞ Azərbaycanın qaz və neft layihələrində, həmçinin Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) kimi infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsində investisiya proqramlarının sürətini azaltmağa cəhd edə bilər.

Azərbaycan çox güman ki, BRİCS-in təklif etdiyi üstünlüklərdən yararlanmaqla yanaşı, Aİ və ABŞ dəstəyini itirməməsi üçün BRİKS-ə üzvlüyün bütün potensial nəticələrini ölçməli olacaq. BRİKS-in yaxınlaşması strategiyası Azərbaycan üçün həm şərq, həm də qərb ölkələri ilə əməkdaşlığa hərtərəfli yanaşma inkişaf etdirə bilsə, neytral mövqe tutsa və iqtisadi praqmatizmə can atsa, uğurlu olar.

Azərbaycanın BRİCS-ə üzvlüyü onun dövlət təhlükəsizliyinə birbaşa təhdid yaratmasa da, beynəlxalq öhdəlikləri və tərəfdaşlıqlarını balanslaşdırmaqla bağlı yeni çağırışlar gətirəcək. Azərbaycan riskləri minimuma endirmək və öz təhlükəsizliyinin pisləşməsinin qarşısını almaqla BRİKS-də əməkdaşlığın üstünlüklərindən yararlanmaq üçün çevik və çoxvektorlu siyasət hazırlamalı olacaq.

ABŞ, Aİ və BRİKS ölkələri ilə münasibətləri balanslaşdırmaq üçün, Azərbaycan ona qarşıdurmadan qaçmağa və hər bir blokla əməkdaşlığı davam etdirməyə imkan verəcək çevik xarici siyasət strategiyası həyata keçirməlidir.

1.Neytral statusun saxlanması

Azərbaycan tərəflərdən birinə birmənalı dəstək kimi qəbul edilə biləcək sərt bəyanatlar verməkdən çəkinməlidir. Ölkənin beynəlxalq arenada mövqeyi qarşılıqlı hörmət, təcavüz etməmək və suverenliyi pozmamaq prinsiplərinə əsaslanmalıdır ki, bu da ona ABŞ, Aİ və BRİKS 
ölkələri arasında münaqişələrdə riskləri minimuma endirməyə imkan verəcək.

Azərbaycan bu ölkələrin hər hansı birinə qarşı yönəlmiş hərbi ittifaqlarda və koalisiyalarda iştirakdan yayına bilər. Bu, ona dövlətlərarası hərbi münaqişələrdən kənarda qalmağa və mümkün iqtisadi və ya diplomatik sanksiyalardan qaçmağa imkan verəcək.

2. Çoxvektorlu diplomatiya

Azərbaycan prioritet tərəfdaşlar müəyyən etmədən ABŞ, Aİ və BRİKS ölkələrinin hər biri ilə ikitərəfli əlaqələri gücləndirə bilər. Diplomatik missiyaların saxlanılması, beynəlxalq təşkilatlarda iştirak və bu ölkələrin nümayəndələri ilə müntəzəm görüşlərin keçirilməsi balanslı və etibarlı tərəfdaş imicini yaradacaq.

Azərbaycan öz maraqlarını təbliğ etmək və neytrallıq nümayiş etdirmək üçün BMT, Qoşulmama Hərəkatı və digər beynəlxalq forumlardan istifadə edə bilər. Bu, ona bir tərəfin seçilməsi ilə bağlı şübhələr yaratmadan öz mövqelərini təbliğ etməyə və bütün tərəfdaşlarla əlaqələri gücləndirməyə imkan verəcək.

3. İqtisadi diplomatiyaya vurğu

Azərbaycan həm ABŞ, həm Aİ, həm də BRİKS ölkələrindən olan investorlar üçün cəlbedici şərait hazırlamalıdır ki, bu da ona müxtəlif ölkələrlə iqtisadi əlaqələri gücləndirməyə və açıq iqtisadiyyata sadiqliyini nümayiş etdirməyə imkan verəcək. Bu, həm də tərəflərdən birinin sanksiya tətbiq etməsi ehtimalını azaltmağa kömək edəcək, çünki onların hər birinin Azərbaycanda iqtisadi maraqları olacaq.

Azərbaycan ABŞ, Aİ və BRİKS ilə ticarət əlaqələrini inkişaf etdirməli, əsas diqqəti mübahisələrə səbəb olmayan layihələrə yönəltməlidir. Məsələn, enerji və infrastruktur layihələri yaxşı seçim ola bilər, çünki onlar iştirak edən hər kəs üçün iqtisadi fayda yaradır.

4. Neytral platforma kimi enerji əməkdaşlığının inkişafı

Azərbaycan neytrallığını qorumaqla həm Aİ ölkələrini, həm də BRİKS ölkələrini enerji resursları ilə təmin edə bilər. Bu, Azərbaycana etibarlı tərəfdaş kimi mövqeyini möhkəmləndirməyə imkan verəcək, çünki enerji sabitliyi bütün iştirakçılar üçün faydalıdır. Bu yanaşma tərəflərdən birinin təzyiq riskini azaldacaq.

Ekoloji cəhətdən təmiz enerji mənbələri ilə bağlı layihələr həm Qərbdə, həm də BRİKS ölkələrində dəstəklənir. Bu sektoru inkişaf etdirməklə Azərbaycan davamlı inkişafa sadiq ölkə kimi imicini gücləndirə bilər ki, bu da ona müxtəlif tərəflərlə yaxşı münasibətlər saxlamağa kömək edəcək.

5. Mədəni və elmi diplomatiyanın aktivləşdirilməsi

Azərbaycan ABŞ, Aİ və BRİKS ölkələri ilə uzunmüddətli mədəni əlaqələr qurmaq məqsədilə tələbələr və alimlər üçün mübadilə proqramlarına başlaya bilər. Bu, ölkənin müsbət imicinin yaradılmasına və vətəndaşlar səviyyəsində əlaqələrin möhkəmlənməsinə kömək edəcək ki, bu da siyasi gərginliyi azaldacaq. ABŞ, Aİ və BRİKS ilə elmi tədqiqat və texnologiya layihələrində iştirak Azərbaycanın nüfuzunu yüksəldə və bütün tərəflər üçün mühüm tərəfdaş kimi mövqeyini gücləndirə bilər.

6. Siyasətdə çeviklik və sanksiya rejimlərinə qoşulmamaq

Azərbaycanın bir tərəfin digərinə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalara qoşulmamasına imkan verən mövqe tutması vacibdir. Bütün ölkələrlə açıq münasibətlərin davam etdirilməsi iqtisadiyyat üçün riskləri minimuma endirəcək və müxtəlif tərəfdaşlarla davamlı əməkdaşlığa imkan verəcək.

Azərbaycan özünü tərəflər arasında danışıqlar, məsələn, iqtisadi forumlar və sammitlər üçün neytral platforma kimi təqdim edə bilər.

Vasitəçi kimi bu rol onun diplomatik statusunu gücləndirə və münaqişənin mərkəzində olmaq riskini azalda bilər.

Bu tədbirlərin birləşməsi Azərbaycana həm Qərb, həm də Şərqlə sabit münasibətlər saxlamağa kömək edəcək, ABŞ, Aİ və ya BRİKS ölkələrinin təzyiqinə məruz qalma riskini minimuma endirəcək. Bu yanaşma ölkənin suverenliyini, çevikliyini və iqtisadi sabitliyini qoruyub saxlamağa və inkişaf etməyə imkan verəcək.

Rauf Məmmədov
Cross Media Analitik Qrupunun eksperti, fəlsəfə doktoru