Türkiyəli politoloq: "Rusiya- Ukrayna müharibəsi nəticəsində Ankaranın mövqeləri güclənir"
Son zamanlar dünyada çox ciddi hərbi-siyasi böhranlar müşahidə olunur. Artıq danışıqlar az hallarda nəticə verir. Nəticədə müxtəlif regionlarda, o cümlədən Şərqi Avropa və Yaxın Şərq kimi böyük ərazilərdə toqquşmaların miqyası genişlənir. Həmçinin, Cənubi Qafqazda Ermənistanın davam edən təxribatları fonunda yeni gərginliklərin və toqquşmaların başlanma ehtimalı da istisna edilmir.
Bütün bu məsələlərlə bağlı türkiyəli politoloq, Giresun universutetinin dosenti Kamal Çiftçi Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib.
-İkinci Qarabağ müharibəsinin üzərindən beş il keçdi. Amma hələ də sülh sazişi əldə olunmayıb. Sizcə, bunun səbəbi nədir?
- Qarabağ məsələsi əslində türk və ermənilər üçün kimlik məsələsidir. Bu mövzu çox dərindir. Ermənilər min illik bir müddət ərzində Türk qarşısında daim məğlub olmuş və torpaq itirmişlər. Lakin Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə yeddi rayonun işğalı ermənilərə onlara kimliklərini bərpa etməyə və gələcəkdə başqa torpaqların da geri alınacağına dair bir ümid yaratmışdı. Lakin ikinci Qarabağ müharibəsində bu ümidlər ouç oldu. Bu məsələnin yalnız beynəlxalq deyil, həm də Ermənistanda baş verən daxili siyasi məsələlərlə əlaqəsi var. Belə ki, sülh sazişinin imzalanması həm də Ermənistanda daxili siyasi təzyiqlərə səbəb ola bilər. Çünki bu, mövcud iqtidarın təhlükəyə düşməsi və buna görə də siyasi risklərin artması deməkdir.
-Ermənistan son zamanlarda yenidən provokasiyalar edir. Cənubi Qafqazda yeni bir müharibə başlaya bilərmi?
-Ermənistana aid olan torpaqlar 30 min kvadrat kilometrdən ibarətdir. Bu ərazilər o qədər də məhsuldar deyil. Əhalisi azalan bir ölkə olaraq, Ermənistan xarici dəstəyə ehtiyac duyur və kimlərsə bu ölkəyə sərmayə qoymağa maraqlı deyil. Ermənistanda kimlik həm yerli, həm də diasporda güclü şəkildə formalaşıb. Bu kimlik əsasən türk ilə qarşıdurma üzərində formalaşır. Bununla yanaşı, Ermənistanın hər zaman Şərqi Anadolu ilə bağlı iddiaları olub. Lakin bu kimlik düşüncəsini reallaşdırmaq üçün imkanlar məhduddur və belə bir müharibə başlama ehtimalı mövcuddur. Amma bunun reallaşması çətin görünür. Ermənistanın bu mövqeyi hər hansı bir sülh anlaşması olsa belə dəyişməyəcək.
-Ermənistan konstitusiyasını dəyişmədən regionda sülh mümkündür?
-Ermənistanda konstitusiya dəyişiklikləri etmək çox çətindir. Çünki hər hansı bir baş nazirin və ya hökumətin, tarixi kökləri olan bir vəziyyəti dəyişdirməsi mümkünsüzdür. Ermənistanın daxili siyasi strukturları həmin dəyişiklikləri qəbul etməyə hazır deyil. Konstitusiya dəyişikliyi olmadan sülh çox çətin görünür.
-Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı nə düşünürsünüz? Nəticə nə olar?
-Rusiya-Ukrayna müharibəsi, geniş coğrafiyada cərəyan edən bir savaşdır. ABŞ və Avropa Rusiya ilə qarşıdurmaya daxil olub. Bu arşıdurma Ukraynada özünü göstərir. Bu müharibə Rusiya və Türkiyə üçün müxtəlif imkanlar açır. Ukraynadakı vəziyyət hər iki tərəfin yıpranmasına səbəb olacaq. Bu da Türkiyə üçün faydalı olacaq. Çünki Türkiyə, həm Türk boğazlarının, həm də Qara dənizinin təhlükəsizliyini artırır. Odur ki, savaş nəticəsində rəsmi Ankaranın regiondakı mövqeyi daha da güclənməkdədir
-ABŞ ilə Avropa İttifaqı arasında artan gərginlik nə ilə nəticələnə bilər? Bu, NATO-nu zəiflədərmi?
-ABŞ ilə Aİ arasında gərginlik hər iki tərəf üçün strateji bir dəyişiklik yaratma potensialına malikdir. ABŞ xüsusilə Avropada böyük təsirə malikdir. Lakin bu gərginlik nəticəsində NATO-nun gücü zəifləyə bilər. ABŞ ilə Avropa arasında olan fikir ayrılığı NATO daxilində zidfdiyyətə səbəb ola bilər. Bununla belə, hər iki tərəf arasında son nəticədə daha güclü bir ittifaq qurulması ehtimalı da mövcuddur.
- Yaxın Şərqdəki müharibə ilə bağlı proqnozunuz nədir? Müharibə yaxın zamanda bitə bilərmi?
- Bu savaşın nə zaman bitəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Lakin orada baş verən münaqişələrin tarixi və dini səbəbləri, müharibənin uzanmasına səbəb olub. Müharibənin sonlanması üçün beynəlxalq bir təzyiq olmalı və hər iki tərəf arasında anlaşma əldə edilməlidir. Yaxın Şərqdəki münaqişənin tezliklə bitməsi ehtimalı azdır.
-ABŞ İranla müdaxilə edə bilərmi? Yeni bir müharibə başlaya bilərmi?
-ABŞ və İran arasındakı gərginlik yüksəkdir. Lakin ABŞ-nin İranla birbaşa müdaxilə etməsi çox çətin və risklidir. İranın mövqeyi regionda güclü bir dövlət olaraq qalmasına səbəb olur. Lakin bu münaqişə Vaşinqton və Tehran arasında yeni bir müharibə riskini yarada bilər. Amma bu ehtimal o qədər də çox deyil.
-Türkiyə və İsrailin Suriyada hərbi baxımdan qarşı qarşıya gəlmə ehtimalı nə qədərdir?
-Türkiyə və İsrail Suriya üzərində öz maraqlarını güdürlər. Bu, hər iki ölkə arasında gərginliyin artmasına səbəb olur. Lakin birbaşa hərbi qarşıdurma ehtimalı aşağıdır. Türkiyə və İsrail arasında geosiyasi gərginliklərin artması ilə yanaşı, hər iki ölkə üçün bölgədəki maraqların qorunması önəmlidir. Bu səbəbdən qarşıdurma, çox güman ki, hərbi münaqişə yerinə diplomatik yollarla həll ediləcək.
-Ankara-ABŞ əlaqələri bundan sonra necə davam edəcək?
-Ankara ilə ABŞ arasındakı münasibətlər son illərdə zaman-zaman gərginləşib. Lakin strateji maraqlar baxımından hər iki ölkə arasında əməkdaşlıq davam edəcək. ABŞ və Türkiyə müxtəlif coğrafiyalarda, xüsusən Yaxın Şərq və Qafqazda əməkdaşlıq etməyə davam edəcəklər. Həmçinin ABŞ-nin Türkiyəyə olan strateji əhəmiyyəti bu münasibətlərin davamlı olmasını təmin edəcəkdir.
-Son olaraq, Ankara- Dəməşq əlaqələrinin perspektivi barədə nə düşünürsünüz?
- Suriya müharibəsinin baş verməsindən sonra Ankara və Dəməşq arasında əlaqələr gərginləşdi. Lakin son zamanlarda bəzi dəyişikliklər müşahidə olunub. Türkiyə bölgədəki hərbi mövqelərini gücləndirərək Suriya ilə əlaqələrdə yeni bir səhifə açmaq istəyir. Bu dəyişikliklər regionda daha stabillik yaratma məqsədini daşıyır. Lakin uzunmüddətli sülh üçün daha çox diplomatik cəhdlərə ehtiyac vardır.
Fatimə Məmmədova
13:40 21.04.2025
Oxunuş sayı: 4342
