“Azərbaycandakı ziyalılar, kinoda adı olan şəxslər, elm, sənət və mədəniyyət xadimləri hamısı səfərbər olmalıdır”

10 mart Azərbaycanda Milli Teatr Günü kimi qeyd olunur. Azərbaycan teatrının yaranmasının 152-ci ildönümü tamam oldu. 1873-cü ilin 10 martında Bakı real məktəbinin bir qrup teatr həvəskarı Mirzə Fətəli Axundzadənin "Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran" adlı komediyasını səhnəyə qoyub. Bu tamaşa ilə Azərbaycanda milli teatrın əsası qoyuldu. Bu işdə böyük maarifçi Həsən bəy Zərdabi və yazıçı Nəcəf bəy Vəzirov mühüm rol oynayıblar.

Azərbaycan teatrının inkişafına görkəmli xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyev də böyük dəstək vermişdir. O, Bakıda ilk teatr binasının tikilməsinə kömək edib. Teatrımızın səhnəsində Cahangir bəy Zeynalov, Hüseynqulu Sarabski, Mirzağa Əliyev, Hüseyn Ərəblinski, Ülvi Rəcəb, Abbas Mirzə Şərifzadə, Mustafa Mərdanov, Məmmədrza Şeyxzamanov, Ağasadıq Gəraybəyli, Əliağa Ağayev, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə xanım Zeynalova, Mərziyə xanım Davudova kimi böyük sənətkarlar yetişdi.

2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı Sərəncama əsasən, hər il 10 mart ölkəmizdə Milli Teatr Günü kimi qeyd olunur. Son illərdə teatrlarımız daha da inkişaf edib, yeni tamaşalar hazırlanıb, xarici ölkələrlə əməkdaşlıq genişlənib.

Teatr cəmiyyətin güzgüsüdür – bizə düşündürən, tənqid edən və eyni zamanda əyləndirən bir sənət növüdür. Hər tamaşa aktyor və tamaşaçı arasında canlı ünsiyyətdir, hər səhnə isə unudulmaz bir təəssürat yaradır.

Milli teatr günü ilə bağlı Crossmedia.az-a kinorejissor, ssenarist və aktyor, Xalq artisti Şeyx Əbdül Mahmudov müsahibə verib.

- Teatrın hazırkı durumunu necə qiymətləndirirsiniz?

- Çox təəssüf ki, teatrın, kinonun günü çox acınacaqlı vəziyyətdədir. Azərbaycanda milli ideologiyaya, mənəvi dəyərlərə, elmə, təhsilə və mədəniyyətə münasibət təəssüf ki, çox aşağı səviyyədədir. Bu baxımdan ölkəmizdə iki mühüm mədəniyyət məbədgahı var: biri teatr, digəri isə kinodur. Hər ikisi xalqın tarixi, milli-mənəvi dəyəri, ideologiyası və təbliğat vasitəsidir. Lakin bu gün teatr və kino eyni acınacaqlı vəziyyətdədir.

Xüsusilə, Azərbaycan kinosu daha çətin durumda qalır. Kinostudiyanın mövcud durumu olduqca bərbaddır. Hazırda Mədəniyyət Nazirliyi, ARKA sədri Orxan Fikrətoğlu və digər milli ruhlu kinoxadimlərimizlə birlikdə bu sahənin dirçəldilməsi üçün ciddi iş aparırıq. Burada məqsəd kinoya zərər vuran yox, əsl milli kinonun inkişafına çalışan insanlarla birlikdə irəli getməkdir.

Bu istiqamətdə genişmiqyaslı bir müraciət hazırlanır və tezliklə bütün informasiya vasitələrində yayımlanacaq. Azərbaycandakı ziyalılar, kinoda adı olan şəxslər, elm, sənət və mədəniyyət xadimləri hamısı səfərbər olmalıdır ki, “Azərbaycanfilm” kinostudiyası bərpa edilsin. Çünki bu məkan bizim kino məbədgahımızdır. Burada Üzeyir Hacıbəylinin, Cəfər Cabbarlının, Rza Təhmasibin, Həsən Məmmədovun, İsmayıl İsgəndərovun və digər böyük tarixi şəxsiyyətlərin ruhu yaşayır.

Mədəniyyətə, kinoya və teatra dəyər verməmək xalqın öz keçmişinə və gələcəyinə laqeyd yanaşması deməkdir. "Yeddi oğul istərəm" filminin çəkilişlərində iştirak etmək mənə də qismət olub. Bu filmin 50 illiyi qeyd olunanda məlum oldu ki, dünyanın 178 ölkəsində ona maraq var. Yəni kino sərhəd tanımayan, gecə-gündüz xalqın təbliğatını aparan bir sənətdir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində silahlardan daha çox ideologiya və təbliğata üstünlük verilir. Lakin bizdə mədəniyyət kənarda qalır. Nəticədə, sənət adamları ağır sosial şəraitdə yaşamağa məcbur olurlar.

Bu vəziyyətin dəyişməsi üçün yüksək səviyyədə dövlət qayğısına ehtiyac var. Teatr və kino bir-biri ilə bağlıdır. Cəmiyyət, xalq və tarix teatra bağlıdır. Lakin bu gün teatr da ağır vəziyyətdədir. Sənət adamlarının sosial təminatları bərpa olunmalıdır. Ən geri qalmış qonşu respublikalarla müqayisədə belə, bizim sənət adamlarımız maddi və sosial baxımdan çox pis vəziyyətdədirlər.

Unutmayaq ki, qədim yunan filosofları deyirdi: "Bir milləti məhv etmək üçün onu topa-tüfəngə tutmağa ehtiyac yoxdur. Onun elmini və mədəniyyətini məhv etmək kifayətdir." Bu gün bizim üçün ən önəmli məsələ mədəniyyətimizi qorumaq və inkişaf etdirməkdir. Təəssüf ki, teatr və kino hazırda acınacaqlı vəziyyətdədir və bu reallığı dəyişmək üçün hər kəs üzərinə düşən məsuliyyəti dərk etməlidir.

- Teatr zəifləyib və geridə qalıb fikri ilə razısınızmı?

- Bu iddianı irəli sürənlər teatrın qapısını illərlə açmayan insanlardır. Teatr sadəcə səhnə deyil, cəmiyyətin maariflənmə məkanıdır. Ancaq təəssüf ki, bu gün insanların əsas qayğısı maddi problemlərdir. İnsanlar gündəlik dolanışıq dərdindədirlər və teatrdan çox, çörəkpulu qazanmağı düşünürlər. Amma bu, teatrın zəifləməsi anlamına gəlmir. Teatr yerindədir, aktyorlarımız da var, sadəcə olaraq insanların teatra marağını artırmaq üçün münasibət və yanaşma dəyişməlidir.

Hazırda Azərbaycan cəmiyyətində musiqi sahəsində bəzi ifaçılar böyük pullar qazanır, lakin teatr və kino sahəsində fəaliyyət göstərənlər çox zaman maddi çətinliklərlə üzləşirlər. Bu isə incəsənət adamlarının, xüsusən də aktyorların öz peşəsinə olan sevgisini sarsıda bilər. Halbuki cəmiyyətin mədəni səviyyəsini yüksəltmək üçün teatr, kino və digər sənət sahələri böyük rol oynayır.

- Teatrın gələcəyi ilə bağlı nə düşünürsünüz?

- Teatrın gələcəyi keçmişdə olduğu kimi möhkəmdir. Əvvəllər teatr müqəddəs bir məbəd sayılırdı və xalqın maariflənməsində əsas rol oynayırdı. Bu gün də vəziyyət dəyişməyib. Sadəcə, incəsənətə və teatra dövlət tərəfindən daha çox dəstək verilməlidir.

Sovet dövründə mədəniyyət sahəsinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Rayon və kəndlərdə mədəniyyət evləri fəaliyyət göstərirdi, kinoteatrlar, klublar var idi. Amma indi teatr və kino sahəsi kifayət qədər diqqət görmür. İnsanlar asudə vaxtlarını keçirmək üçün seçim etməkdə çətinlik çəkirlər, çünki ölkədə kifayət qədər tamaşa və film nümayiş olunan məkanlar yoxdur.

Buna baxmayaraq, teatrlarımız fəaliyyətini davam etdirir və mədəni irsimizi qorumağa çalışır. Ancaq maarifləndirmə işləri genişləndirilməli, insanların teatra marağı artırılmalıdır.

- Bu gün aktyor və aktrisaların sayının az olması nə ilə bağlıdır?

- Teatr və kino sənəti fərdi istedad tələb edir. Bu sahədə kütləvi istehsal mümkün deyil. Aktyorluq və rejissorluq sahəsində istedadlı gəncləri seçmək və onları peşəkar şəkildə yetişdirmək lazımdır. Bu gün böyük sənətkarlarımızın çoxu universitetdə dərs demir. Halbuki tələbələr məhz təcrübəli aktyor və rejissorlardan dərs almalıdırlar.

- Aktyorluq sənətini inkişaf etdirmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Aktyorluq sənətini inkişaf etdirmək üçün ilk növbədə istedad və savad ön planda olmalıdır. Dünya teatr və kino sənəti ilə bağlı biliklər artırılmalı, müasir texnologiyalardan istifadə edilməlidir.

Müasir dövrdə kino və teatr sənətində texniki imkanlar böyük rol oynayır. Özbəkistan, Qazaxıstan kimi ölkələrdə kino və teatr sahəsinə böyük yatırımlar edilir, gənc rejissorlar və aktyorlar xaricdə təhsil alaraq öz biliklərini ölkələrində tətbiq edirlər. Azərbaycanda da belə bir sistem qurulmalıdır.

Sovet dövründə belə, müharibə şəraitində mədəniyyət və incəsənət qorunurdu. Çünki sənət xalqın ruhunu gücləndirən əsas vasitədir. Bu gün də eyni yanaşma olmalıdır. Teatr, kino və mədəniyyətin digər sahələri dövlətin xüsusi nəzarətində olmalı, incəsənət xadimlərinə lazımi şərait yaradılmalıdır. Teatr heç vaxt ölməyib və ölməyəcək. O, sadəcə olaraq, dövrün tələblərinə uyğun olaraq yenilənməli və inkişaf etdirilməlidir. Dövlət tərəfindən daha çox dəstək verilməlidir. Maarifləndirmə işləri genişləndirilməli, insanlarda teatra maraq oyadılmalıdır.

Əgər teatr və kino sahəsinə lazımi diqqət yetirilsə, biz gələcəkdə də böyük sənətkarlar yetişdirə bilərik. Çünki Azərbaycan xalqı tarix boyu istedadlı insanları ilə tanınıb və bu gün də həmin potensialı qoruyur. Sadəcə, bu potensialı düzgün istiqamətləndirmək lazımdır.

Xumar Əhmədova