İlham Əliyevin Çin telekanalına verdiyi müsahibədəki önəmli mesajların təhlili

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev yanvarın 20-də Davosda Çinin CGTN (China Global Television Network) telekanalına müsahibə verib. Bu müsahibədən bir neçə məqamı diqqətə çatdırmağa çalışaq.  

Prezident İlham Əliyevin "ən başdan, müstəqilliyimiz bərpa ediləndən bəri olduğumuz yerdəyik" ifadəsi, Azərbaycanın siyasi kursunun davamlılığını və suverenlik prinsipini vurğulayır. Bu, xüsusilə postsovet məkanında bəzi ölkələrin zaman-zaman xarici təzyiqlərə məruz qalması və siyasi baxışlarını dəyişməsi fonunda əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan, bu kontekstdə, özünü dəyişkən geosiyasi mühitdə sabit və etibarlı aktor kimi təqdim edir.

Prezident İlham Əliyevin səsləndirdiyi fikirlərdən belə qənaət hasil olur ki, Qərbə və Rusiyaya mesaj verilir: Azərbaycan uzunmüddətli müstəqil siyasət yürüdür və heç bir bloka tamamilə qoşulmaq niyyətində deyil. Çinə mesaj verilir ki, Azərbaycanın iqtisadi modelində xarici borcun səviyyəsi aşağı (6,9%) olduğu üçün, Bakı Pekinin kreditlərdən asılı deyildir. Bununla, Çin investisiyalarına ehtiyatla yanaşıldığı anlaşılır.

Prezident İlham Əliyev "Cənubi Qafqaz və Xəzər regionunda etibarlı mövqe" ifadəsi maraqlı məqamları özündə əks etdirir. Bu açıqlamadan Azərbaycanın həm Orta Dəhlizdə əsas aktor olduğunun, həm də enerji və logistika sahəsində əsas regional oyunçu statusunu qoruduğunun nümayiş etdirildiyini söyləyə bilərik. Bununla da, Çinin Azərbaycanın iqtisadi və siyasi maraqları istiqamətində əməkdaşlıq etməsi və Azərbaycanın yanında olması vurğulanır. 

Aparıcının "Azərbaycanın proaktiv beynəlxalq oyunçu olması" ilə bağlı sualı qarşısında Prezident Əliyev Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyini ÜTT-yə üzvlük müzakirələri, iqlim sammitinə ev sahibliyi və Qoşulmama Hərəkatında liderliyi kontekstində izah edir. Prezident İlham Əliyev strateji məqamları vurğulayır. Bu məqamlar ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyü Çin üçün həm risk, həm də imkan yarada bilər. Çünki ÜTT qaydalarına uyğun olaraq Azərbaycan ticarət siyasətini daha açıq etməli olacaq. Bu, Çinin Azərbaycanda daha sərbəst fəaliyyət göstərməsinə imkan yaratsa da, digər qlobal oyunçuların da iqtisadi nüfuzunu artıracaq.

İqlim Sammiti və beynəlxalq inam məsələsinə toxunan İlham Əliyev Azərbaycanın "təqribən 200 ölkənin yekdil dəstəyini qazandığını", həmçinin, "Azərbaycanın dünyanın siyasi və iqtisadi xəritəsində öz yerini tutması"nı vurğulamaqla, ölkənin qlobal diplomatik manevr qabiliyyətini, Azərbaycan təkcə regional oyunçu deyil, qlobal məsələlərdə də nüfuz qazanmaq istədiyini, şaxələndirilmiş xarici siyasət yanaşmasının iqtisadi və diplomatik əməkdaşlıqla məhdudlaşmadığını, həm də beynəlxalq təşkilatlarda aktiv rol oynamaqla gücləndiyini nümayiş etdirir. Bu, Azərbaycanın yalnız regionda deyil, qlobal miqyasda da etibarlı tərəfdaş kimi tanındığını göstərir. Bununla Çinə verilən mesaj budur: Azərbaycan ilə zəif bir ölkə kimi deyil, ən azı regional bir güc kimi hesablaşmaq lazımdır. Prezident Əliyevin "Heç bir ölkənin daxili işlərinə qarışmamağa əsaslanan siyasət" ifadəsi, xüsusilə Çin üçün əhəmiyyətlidir. Çin, suverenlik prinsipini ciddi müdafiə edir və Azərbaycanın bu yanaşması Çinin maraqlarına uyğundur.

Bu, Azərbaycanın Çinlə münasibətlərində də xüsusi diqqətlə seçilmiş bir mövqedir. Çin Azərbaycanı özünün “Bir Kəmər, Bir Yol” layihəsi çərçivəsində strateji tranzit mərkəzi kimi görür. Lakin, Azərbaycan tamamilə bir güc mərkəzinin orbitinə düşməkdən qaçınır, bunun əvəzinə çoxvektorlu siyasət yeridir.

Prezident İlham Əliyev aparıcının "Azərbaycanın ŞƏT-də müşahidəçi statusunda olduğu" barədə dediyini düzəldərək bildirir ki, ölkənin statusu "dialoq üzrə tərəfdaş"dır. Bu, iki mühüm məqamı göstərir: Azərbaycan təşkilata tam üzv olmaq əvəzinə, Çin və Rusiya ilə əlaqələri genişləndirmək üçün çevik əməkdaşlıq formatına üstünlük verir. Azərbaycan siyasi deyil, iqtisadi və infrastruktur layihələri vasitəsilə əlaqələri dərinləşdirmək niyyətindədir. Bu, Azərbaycanın ŞƏT-in təhlükəsizlik komponentlərindən uzaq durmağa çalışdığını, lakin ticarət və logistika sahəsində əməkdaşlığı genişləndirdiyini göstərir. Prezident İlham Əliyev sətiraltı olaraq Qərbə mesaj ötürü ki, Azərbaycan ŞƏT-ə üzvlük məsələsində ehtiyatlıdır və Qərbin narahatlığına səbəb ola biləcək addımlardan çəkinir. Çinə və Rusiyaya mesaj ötürür ki, Azərbaycan hər iki ölkə ilə əlaqələrə önəm verir, lakin tam üzvlük məsələsində suverenlik prinsipini qoruyur.

BRICS-in genişlənməsi fonunda Azərbaycan bu blokla daha dərin inteqrasiya üçün fəal diplomatik addımlar atır. Prezident Əliyevin "ŞƏT və BRICS-in bütün üzv dövlətlərinin Azərbaycanla dost münasibətləri var" ifadəsi, ölkənin bu təşkilatlarda güclü tərəfdaş şəbəkəsi yaratdığını göstərir. Azərbaycan Çin və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə nəqliyyat və logistika layihələrinə diqqət ayırır. Xüsusilə "Şərqdən Qərbə gedən yol üzərində müasir infrastruktur" ifadəsi, Orta Dəhliz layihəsinin BRICS və ŞƏT ölkələri üçün əhəmiyyətini vurğulayır.

Prezident Azərbaycanın Qlobal Cənubun maraqlarını müdafiə etdiyini bildirir və bu çərçivədə COP29 iqlim sammitində təşəbbüslərini ön plana çəkir. Bu, Azərbaycanın inkişaf etməkdə olan ölkələrlə yeni strateji əməkdaşlıq körpüləri yaratmaq niyyətində olduğunu göstərir. "İstənilən təşkilata qoşulmaq siyasi addımdır, lakin bu, praktiki layihələrlə dəstəklənməlidir" fikri Azərbaycanın BRICS və ŞƏT-lə əməkdaşlığını təkcə siyasi mənfəət üçün deyil, real iqtisadi və infrastruktur qazanc üçün yönəltdiyini ifadə edir.

Prezident Əliyev COP29 çərçivəsində "Qlobal Cənubla Qlobal Şimal arasında körpülər qurmaq" təşəbbüsünü vurğulayır. Bu, Azərbaycanın BMT və digər beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində inkişaf etməkdə olan ölkələrin səsi olmağa çalışdığını göstərir. Prezident Əliyev bununla bildirmək istəyir ki, Azərbaycan kiçik ada dövlətləri və inkişaf etməkdə olan ölkələrin COP29-da məsələlərinin gündəmə gətirilməsində əsas aktor kimi çıxış edib. Bu, Azərbaycanın diplomatik nüfuzunu artırmaq və inkişaf etməkdə olan ölkələrlə yeni siyasi və iqtisadi əlaqələr qurmaq niyyətində olduğunu göstərir. Prezident "Qlobal Cənub dünyanın ən zəngin ölkələrindən daha çox dəstək gözləyir" ifadəsi ilə Qərbə bir mesaj göndərir: Azərbaycan yalnız inkişaf etmiş ölkələrlə deyil, inkişaf etməkdə olan dövlətlərlə də əməkdaşlığı genişləndirmək istəyir.

Prezident İlham Əliyevin son açıqlamaları, xüsusilə imperialist keçmişə malik ölkələrin müdaxilə siyasətinə qarşı çıxışı, Azərbaycanın xarici siyasətindəki yeni balans axtarışlarını əks etdirir. Son günlərdə Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin gərginləşdiyi nəzərə alınarsa, bu çıxışın əsas hədəfi kimi Rusiyanı görmək mümkündür.

Azərbaycan və Rusiya arasında münasibətlər son illərdə strateji əməkdaşlıqdan ehtiyatlı qarşıdurmaya doğru inkişaf edir. 2022-ci ildə imzalanmış "Müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyət haqqında Bəyannamə" hələ də qüvvədə olsa da, son hadisələr göstərir ki, Bakı Moskvanın dominant siyasətinə açıq şəkildə müqavimət göstərir. Gərginliyin əsas səbəbləri Qarabağın azad edilməsindən sonra yeni reallığın yaranması, “sülhməramlıların” geri çəkilməsi, Rusiyanın bölgədəki təsirinin azalması, Rusiyaya bağlı revanşist qüvvələrin qarşısının alınması, Azərbaycan iqtisadi və siyasi müstəqilliyi, Azərbaycanın Türkiyə ilə Şuşa bəyannaməsini imzalaması və digər amillərdir. Son günlərdə Azərbaycanın mülki təyyarəsinin Rusiyada vurulması, bu amillərin nəticəsi kimi ortaya çıxdı. Prezidentin "imperialist keçmişi olan ölkələr" ifadəsi, açıq şəkildə Rusiyanın postsovet məkanında təsirini qorumaq cəhdlərinə qarşı yönəlib. Azərbaycan müstəqil siyasət yeritdiyini və Moskvanın bölgədə dominantlıq etməsinə imkan verməyəcəyini açıq şəkildə bildirir.

Prezident İlham Əliyevin çıxışında əsas diqqətçəkən məqam xarici siyasətin şaxələndirilməsi və Azərbaycanın artıq təkcə regional deyil, qlobal aktora çevrilməsi mesajıdır. Azərbaycan Türkiyə ilə tam müttəfiqlik siyasətini davam etdirir və hərbi-siyasi inteqrasiyanı dərinləşdirir.  Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində Mərkəzi Asiya ölkələri ilə yeni əməkdaşlıq platformaları qurur. Prezident Çinlə strateji tərəfdaşlıq bəyannaməsini xüsusi vurğulayır, bu da Azərbaycanın Orta Dəhliz layihəsi çərçivəsində Pekinlə iqtisadi əlaqələrini genişləndirmək niyyətində olduğunu göstərir.

Azərbaycan Rusiya ilə müttəfiqlik bəyannaməsi imzalasa da, bu münasibət artıq formal səviyyədə saxlanılır və Moskvanın bölgədəki təsirinə müqavimət göstərərək məhdudlaşdırmağa çalışır. Bakı Moskvanın narazılığına baxmayaraq Çin, Qərb və Türkiyə ilə yeni strateji vektorlar qurur. Azərbaycan Mərkəzi Asiya və Avropanın enerji təhlükəsizliyində açar oyunçuya çevrilərək Rusiyaya alternativ təklif edir. Prezidentin "Azərbaycanın regional sabitliyə verdiyi töhfə qlobal səviyyədə tanınır" ifadəsi ölkənin beynəlxalq səviyyədə diplomatik çəkisinin artdığını göstərir.

Prezidentin "İqtisadiyyat hər şeyin əsasını təşkil edir", "İqtisadi cəhətdən asılı ölkələr öz maraqlarını müdafiə edə bilmir" kimi tezisləri Azərbaycanın iqtisadi suverenliyinin onun müstəqil xarici siyasətinin əsas təminatçısı olduğunu vurğulayır. Azərbaycan Avropaya qaz ixracını artıraraq Rusiyaya alternativ yaratdı. Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirdi. Orta Dəhliz vasitəsilə Çin və Mərkəzi Asiyanı Avropaya bağlayan əsas tranzit ölkəyə çevrildi. Rusiya Azərbaycanı iqtisadi rıçaqlarla nəzarət altına almağa cəhd etsə də, Bakı artıq Avropa, Çin və Türkiyə ilə geniş iqtisadi şəbəkə yaratdığı üçün, bu təzyiqlər real təsir gücünə malik deyil.

Görünən odur ki, qısamüddətli perspektivdə Azərbaycan Rusiya ilə formal müttəfiqlik münasibətlərini saxlayacaq, lakin onu real təsir imkanlarından uzaq tutacaq. Bakı, Türkiyə və Avropa ilə münasibətləri daha da gücləndirəcək. Azərbaycan Çinlə Orta Dəhliz layihəsi çərçivəsində əlaqələri dərinləşdirəcək və yeni iqtisadi əməkdaşlıq formatları yaradacaq. Bu isə, uzunmüddətli perspektivdə Azərbaycanın Mərkəzi Asiya və Qafqazda Rusiyanın təsirinin azalmasına töhfə verən əsas aktorlardan biri olacaq. Moskvanın bölgədəki ənənəvi "vasitəçi" rolunu Ankara və Pekin paylaşacaq. Azərbaycanın regional və qlobal diplomatiyada rolu daha da artacaq və o, postsovet məkanında müstəqillik modeli kimi çıxış edəcək.

Prezident İlham Əliyevin çıxışı göstərir ki, Azərbaycan artıq Rusiyanın postsovet məkanında təsirini qoruma cəhdlərinə açıq şəkildə müqavimət göstərir. Bakı yeni müttəfiqlik vektorları quraraq, Çinin, Avropanın və Türk Dövlətləri Təşkilatının açar oyunçusuna çevrilmək niyyətindədir. Bu siyasət Azərbaycanı regionda daha da güclü aktora çevirir və onu yalnız Cənubi Qafqaz deyil, Avrasiya geosiyasətinin açar oyunçularından birinə çevirir.

Prezident Əliyevin "Biz gözləyirik ki, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində itirilmiş illər artıq tarixə qovuşacaq" ifadəsi, Bakının yeni bir səhifə açmağa hazır olduğunun siqnalıdır. Avropanın Trampın qayıdışı ilə geosiyasi prioritetlərini dəyişməsi mümkündür. Azərbaycan Avropadan daha müstəqil siyasət gözləyə bilər. Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə enerji əməkdaşlığını davam etdirmək niyyətindədir. Prezident Əliyevin "biz Avropa liderləri arasında ciddi qeyri-müəyyənlik və narahatlıq görürük" ifadəsi, Bakının Avropanın yaxın gələcəkdə daha qeyri-sabit siyasi mənzərəyə girəcəyini gözlədiyini göstərir.

Prezident İlham Əliyevin ABŞ və Çin ilə əlaqədar əsas mesajları budur ki, Çin və ABŞ arasında əlaqələrin normallaşması dünyaya sabitlik gətirə bilər. Azərbaycan bu münasibətlərin əməkdaşlıq üzərində qurulmasını alqışlayır. Prezident Sini daha yaxşı tanıdığını və Çinlə əməkdaşlığa önəm verdiyini bildirir. Çin-ABŞ münasibətlərinin yaxşılaşması Azərbaycan üçün nə deməkdir?

Qlobal ticarət müharibələrinin qarşısının alınması Azərbaycanın tranzit imkanlarını artıracaq. Orta Dəhliz layihəsi üçün yeni perspektivlər açılacaq. Çinin regionda investisiya maraqları artacaq. Azərbaycan Çinlə strateji əməkdaşlığı dərinləşdirir və Orta Dəhliz layihəsi çərçivəsində Pekinlə daha sıx əlaqələr qurmağa çalışır.

Prezident İlham Əliyev Azərbaycan-ABŞ münasibətlərinin düzələcəyinə ümid edir. Bayden administrasiyası dövründə pisləşən əlaqələrin Trampın qayıdışı ilə düzələcəyi gözlənilir. Azərbaycan ABŞ-ın Ermənistanı açıq şəkildə dəstəkləməkdən imtina edəcəyinə ümid edir. Bu analiz göstərir ki, Azərbaycan yaxın illərdə ABŞ, Avropa və Çinlə münasibətlərini yeni geosiyasi reallıqlara uyğun formalaşdırmağa çalışacaq və xarici siyasətini çevik adaptasiya edəcək.

Bu təhlil göstərir ki, Azərbaycan öz mövqeyini qlobal siyasətdə daha da gücləndirir və öz suveren maraqlarını qorumağa davam edir. O, qlobal miqyasda yeni mövqe tutmağa, iqtisadi və diplomatik çəkisini artırmağa və geosiyasi balansını qorumağa çalışır.