Qərbi Azərbaycana qayıdış - tarixi ədalət yolunda

Qərbi Azərbaycana qayıdış, tarixən bu ərazilərdə yaşamış azərbaycanlıların fundamental hüquqlarının bərpası və ədalətin təmin edilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan xalqı əsrlər boyu Qərbi Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşıb, bu bölgələr isə milli mədəniyyətimizin formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Lakin XX əsrdə baş vermiş zorakı deportasiyalar nəticəsində azərbaycanlılar bu torpaqlardan kütləvi şəkildə qovulub. Hazırda bu məsələnin beynəlxalq hüquq normaları və insan hüquqları çərçivəsində həlli zəruridir. Bu yanaşma, həmçinin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində ədalət və davamlı sülhün təmin edilməsi baxımından da xüsusi önəm daşıyır.

Azad Vətən Partiyasının sədri Akif Nağı Crossmedia.az-a verdiyi açıqlamada Qərbi Azərbaycana qayıdışın müasir dövrün ən vacib məsələlərindən biri olduğunu vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu problemin həlli yalnız dövlət səviyyəsində həyata keçirilməlidir, çünki bu, dövlətlərarası münasibətlər kontekstində həll olunmalı məsələdir:

“Qərbi Azərbaycan İcmasının yaradılması təsadüfi deyil. Bu, həm vətəndaş təşəbbüsü, həm də dövlətin dəstəyi ilə formalaşmış bir prosesdir. İcmanın rəhbərliyində elm və təhsil sahəsində nüfuzlu şəxslərin iştirakı, təşkilatın inkişafını daha da sürətləndirir.”

A. Nağı tarixi faktlara diqqət çəkərək bildirib ki, 1947-ci ilin 23 dekabrında SSRİ Nazirlər Şurasının qərarı ilə azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan köçürülməsinə qərar verilib. Bu qərar saxta arqumentlərə və yalan məlumatlara əsaslanaraq qəbul edilib. O bildirib ki, həmin dövrdə könüllü köç anlayışı manipulyativ xarakter daşıyıb və gerçəklikdən uzaq idi:

“Sovet dövründə qəbul edilmiş bu qərarın hüquqi etibarsızlığını sübut etmək üçün müvafiq arxiv materialları araşdırılmalı və tarixi sənədlər diqqətlə təhlil olunmalıdır.”

A. Nağı həmçinin beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın bu məsələnin həllində əhəmiyyətli rol oynadığını da qeyd edib. Onun fikrincə, zorla öz ərazilərindən çıxarılmış xalqların hüquqları ilə bağlı mövcud konvensiyalar soydaşlarımızın hüquqlarını qorumaq üçün tətbiq edilməlidir:

“1953-cü ildən sonra azərbaycanlılar qeyri-qanuni şəkildə öz torpaqlarından çıxarılıb, 1988-ci ildən etibarən isə bu proses xüsusi qəddarlıqla həyata keçirilib. Ermənistanın həmin dövr dövlət qurumlarının bu cinayətlərdəki rolu beynəlxalq səviyyədə araşdırılmalı və məsuliyyətə cəlb edilməlidir.”

O bildirib ki, Azərbaycan icması bu məsələnin beynəlxalq ictimaiyyətin gündəmində saxlanması üçün fəal iş aparır. Müxtəlif dövlət başçılarına və beynəlxalq təşkilatlara müraciətlər ünvanlanır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə Ermənistan rəhbərliyinə müraciət edərək, deportasiya olunmuş azərbaycanlılarla bağlı danışıqların aparılmasının vacibliyini vurğulayıb və bu istiqamətdə hüquqi addımların atıla biləcəyini bəyan edib.

Qərbi Azərbaycana qayıtmaq hüququnun beynəlxalq hüquq normalarına əsaslandığını qeyd edən A. Nağı, buna oxşar məsələlərin - məsələn, Krım tatarları və Ahıska türkləri ilə bağlı problemlərin də beynəlxalq çərçivədə həll olunduğunu xatırladıb:

“Azərbaycanın beynəlxalq hüquq mütəxəssisləri, bu məsələnin həllinə nail olmaq üçün bütün hüquqi vasitələrdən istifadə etməlidir. Bunun üçün regional və beynəlxalq məhkəmələrə müraciət edilməli və qayıdış hüququnun hüquqi əsasları sübut olunmalıdır.”

A. Nağı həmçinin Qərbi Azərbaycana qayıdacaq soydaşlarımızın təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin vacibliyini də vurğulayıb:

“Ermənilərin öz etiraflarına görə, o dövrdə 250 min azərbaycanlı deportasiya edilib. İndiki dövrdə bu rəqəmin 500 minə çatdığı güman edilir. Geri qayıdışdan sonra bu insanların təhlükəsizliyi təmin edilməli, yerli idarəetmə proseslərinə cəlb olunmaları üçün şərait yaradılmalıdır. Nəticədə, onlar Qərbi Azərbaycanın sosial-iqtisadi və siyasi həyatında mühüm rol oynayacaqlar.”

Sonda A. Nağı Qərbi Azərbaycana qayıdış təşəbbüsünü yalnız tarixi ədalətin bərpası deyil, həm də regionun gələcək inkişafı üçün müsbət bir addım kimi dəyərləndirib.

Aytac Bəhruzqızı