Bullinq: səbəbləri, təsirləri və mübarizə yolları

Bullinq son illərdə cəmiyyətdə geniş müzakirə olunan mövzulardan biridir. İnsanların bir-birinə qarşı davamlı olaraq təhqiredici, zorakı və ya təzyiq xarakterli davranışları bullinq anlayışının əsasını təşkil edir. Bu problem yalnız fərdi münasibətlərdə deyil, məktəblərdən iş yerlərinə, sosial mediadan ictimai mühitlərə qədər geniş sahələrdə müşahidə olunur.  Bəs bullinq hansı əsas səbəblərdən yaranır?

Mövzu ilə bağlı Narınc psixologiya mərkəzinin təsisçi rəhbəri, Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitunun elmi işçisi,  Uzman klinik psixoloq Narınc Rüstəmova Crossmedia.az-a açıqlamasında bildirib ki, bullinq günümüzdə populyar olan və ən çox müzakirə edilən mövzulardan biridir:

"Bullinq nəyinki bizim cəmiyyətimizdə, başqa ölkələrdə də ən çox görülən halladan biridir. Təəssüf ki, son zamanlar istər məktəblərdə, istərsə də gənclər arasında bullinqə daha çox rast gəlirik. Bunun çətinliyindən həm valideynlər, həm məktəbdə müəllimlər, həm də uşaqlar əziyyyət çəkir. Çox təəssüf ki, zamanında aşkarlanıb müdaxilə olunmadıqda və ən pis halda bullinqin intihara qədər gedib çıxa bilir.  Bullinqin səbəblərinə keçməzdən əvvəl ilk növbədə bullinq nədir ona aydınlıq gətirmək lazımdır. Bullinq insanın iradəsindən kənar olaraq başqa insana təsir etmək üçün müxtəlif yollardan istifadə edərək təzyiq göstərməsidir. Bu təzyiq, müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər, məsələn: fiziki, iqtisadi, psixoloji və s. bildirmək olar. Bullinqə ailədə, iş yerində, təhsil müssəsində, xüsusilə də yeniyetmələr arasında, yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar arasında müşahidə edə bilərik. Bullinqə məruz qalan uşaqlarda məktəbə qarşı istəksizlik, məktəbdən imtina etmək və intihar düşüncələrinin yarandığını müşahidə edirik. 

9 yaşdan sonra cinsi yetişkənlik yaşı başlayır, ən kritik yaş dönəmləri isə 14-16 yaşdır. Məhz bu yaş dönəmlərində bullinqə daha çox rast gəlmək olar. Bu yaş dönəmində valideynlər xüsusən diqqətli olmalı və uşaqların yaşıdları iə münasibətinə diqqət etməlidir. Həmçinin valideynlər uşaqlara yaşıdları ilə birgə zaman keçirməyə icazə verməsi arzu olunadır. Bu zaman uşaqlar dost qazana bilir, həm də valideyn övladının ətrafını, kimlərlə münasibətdə olur tanımış, bilmiş olur. Burada digər vacib işlərədən biri məkəb psixoloqunun və müəllimin üzərinə düşür. Belə ki, müəllim belə hallarla qarşılaşarsa, məsələn: şagird içinə qapanıqdır, heç kimlə ünsiyyət qurmaq istəmir, dərsdə davamiyyəti zəifdir və s. kimi hallar müşahidə edərsə, həmin şagird barədə məktəb psixoloqunu məlumatlandırmalı və şagridləri ona yönləndirməlidir. İlk növbədə diqqət edilməsi və araşdırılması lazımlı məqam bullinq edən uşağın niyə bunu etməsidir. Bir uşaq niyə özündən zəifə təzyiq göstərir?  Beləliklə, məktəb psixoloqu həm şagirdlərlə, həm də ailə ilə işləməli onları bu mövzuda maarifləndirməlidir. Belə ailələrdə uşağın bu davranışını dəstəkləyən tərəflər olur. Bu çox zaman elə ana-ata olur. Onlar övladlarının kimisə döyməsini, vurmasını gücünü göstərməsi, zəif olmaması kimi qiymətləndirirlər. Valideynlərin, “Qoy əzsin, amma əzilməsin” düşüncəsi çox vaxt vəziyyəti belə ciddi bir həddə gətirib çıxarır.

Bullinqə hər birimiz məruz qala bilərik. Burada ən vacib məsələlərdən biri zamanında müdaxilə etməkdir".

Psixoloqun sözlərinə görə, təsadafü deyil ki, bullinqə məruz qalan, bullinq qurbanı olmuş uşağa daha çox diqqət edir, kömək edirik:

"Çünki bir çox insan empatiya quraraq “Mənim bacıma, qardaşıma da belə təzyiq olsa çox məyus olaram, qəzəblənərəm” deyə fikirləşib bu duyğuları həmin şəxsə köçürür. Bundan sonra insanlar bullinqlə üzləşən şəxsə daha çox diqqət ayırırlar. Bizim o uşaqlara da kömək etməyimiz vacibdir, ancaq, burada belə bir suallar ortaya çıxa bilir: “Bəs bullinqi edən? Biz ona necə kömək edək?”

Bullinq edən uşaqalar adətən, təhsildən yayındırılan, çətin tərbiyə olunan, ailədə şiddət görən, boşanmış ailələrdə böyüyən uşaqlar ola bilir. Həmçinin, ailəsi tərəfindən çox əzizlənən, hədsiz kaprizli böyüdülən, uzun illərdən sonra dünyaya gələn və hər istədiyi edilən və s. kimi uşaqlar da bu risk qrupuna daxil edilə bilir. 

Unutmamalıyıq ki, bullinqi məruz qalan kimi bullinqi edən də bir uşaqdır. Ona da kömək etmək lazımdır. Kömək etməliyik ki, bullinqə məruz qalanlar kimi, bullinqi törədənlərin də sayı azalsın".

Elnurə Kərimova