TDT-nin real gücə çevrilməsini təmin edən əsas amillərdən biri Orta Dəhliz və Zəngəzur dəhlizi layihələridir - Açıqlama
Müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində regional əməkdaşlıq mexanizmlərinin əhəmiyyəti günü-gündən artır. Qlobal miqyasda siyasi qarşıdurmaların, iqtisadi qeyri-sabitliyin və təhlükəsizlik çağırışlarının artdığı bir dövrdə, ortaq dəyərlər üzərində qurulmuş əməkdaşlıq platformaları xalqların sabitlik və rifahına xidmət edən mühüm amillərdən birinə çevrilib. Bu baxımdan Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT), ortaq tarix, dil, mədəniyyət və mənəvi köklərdən güc alan, qarşılıqlı hörmət və qardaşlıq prinsiplərinə əsaslanan bir birliyə çevrilib.
2009-cu ildə imzalanmış Naxçıvan müqaviləsi ilə təməli qoyulan təşkilat bu gün təkcə tarixi-mədəni bağların qorunması deyil, həm də çoxşaxəli əməkdaşlığın institusional əsaslarda inkişaf etdirilməsi baxımından mühüm rol oynayır. Qısa müddət ərzində TDT çərçivəsində 35-dən çox sahədə — siyasi, iqtisadi, enerji, nəqliyyat, təhsil, mədəniyyət, gənclər və idman istiqamətlərində əməkdaşlıq əlaqələri formalaşdırılıb. Bu, türk dünyasının birliyini daha praktik və strateji əsaslara söykəndirən mühüm mərhələ kimi qiymətləndirilə bilər.
Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovun 7 oktyabr tarixində Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclasında səsləndirdiyi fikirlər də bu reallığı bir daha təsdiq edir. Nazir vurğulayıb ki, beynəlxalq təşkilatlara inamın sarsıldığı, yeni güc mərkəzlərinin formalaşdığı bir dövrdə TDT çərçivəsində qardaşlıq və qarşılıqlı etimad əsasında qurulan əməkdaşlıq nümunəsi təkcə qürur mənbəyi deyil, həm də gələcəyə ümidlə baxmağımız üçün möhkəm təməl rolunu oynayır.
Bu baxımdan, Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə TDT Zirvə görüşlərinin illik sayının ikiyə çatdırılması da təşkilat daxilində müzakirə və qərar qəbuletmə proseslərinin çevikliyini artırmaq, əməkdaşlıq imkanlarını daha dərindən və əhatəli şəkildə dəyərləndirmək məqsədi daşıyır.
Mövcud qlobal və regional təhlükəsizlik çağırışları fonunda türk dövlətləri arasında hərtərəfli siyasi koordinasiya, həmrəylik və qarşılıqlı dəstək zərurəti daha da aktuallaşır. Bu birlik, formalaşmaqda olan yeni beynəlxalq təhlükəsizlik arxitekturasında TDT-nin nüfuzlu aktora çevrilməsi üçün münbit şərait yaradır. Azərbaycanın Ermənistanla normallaşma prosesi istiqamətində atdığı ardıcıl addımlar da bu məqsədə – regionda sülh, sabitlik və əməkdaşlıq mühitinin bərqərar edilməsinə xidmət edir.
Məsələ ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən deputatı Elnarə Akimova TDT-nin artıq yalnız simvolik və ya mədəni birlik kimi deyil, konkret siyasi-iqtisadi reallıq kimi formalaşdığını qeyd edib: "Əgər bir neçə il əvvəl bu təşkilatın fəaliyyəti daha çox ortaq tarix, dil və mədəni köklərin qorunması üzərində qurulurdusa, bu gün onun fəaliyyəti real güc balanslarını dəyişdirən praktik addımlarla müşayiət olunur. Türk dövlətlərinin ortaq maraqları və strateji məqsədləri artıq söz səviyyəsindən çıxaraq iqtisadi, hərbi və diplomatik əməkdaşlıq platformasına çevrilib. TDT-nin real gücə çevrilməsini təmin edən əsas amillərdən biri Orta Dəhliz və Zəngəzur dəhlizi layihələridir. Bu təşəbbüslər təkcə regional nəqliyyat və ticarət əlaqələrini deyil, həm də Avrasiyanın geosiyasi xəritəsini yenidən formalaşdırır. Çinlə Avropa arasında körpü rolunu oynayan bu dəhlizlər Rusiya üzərindən keçən ənənəvi marşrutlara alternativ yaradır və Türk dövlətlərinin beynəlxalq əhəmiyyətini artırır. Azərbaycan və Türkiyənin bu layihədə oynadığı lider rolu digər türk respublikaları üçün də strateji nümunədir. Enerji siyasəti də TDT-nin güc mərkəzinə çevrilməsinin əsas sütunlarından biridir. Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığı ilə formalaşan TANAP və TAP kimi layihələr artıq Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın da maraq dairəsindədir. Bu əməkdaşlıq türk dünyasının enerji resurslarını vahid strateji sistemə inteqrasiya etməyə, həm də Qərb bazarlarına daha asan çıxış əldə etməyə imkan yaradır. Bu baxımdan TDT həm enerji təhlükəsizliyi, həm də enerji diplomatiyası baxımından mühüm aktora çevrilir”.
O bildirib ki, təşkilatın digər vacib istiqaməti birgə təhlükəsizlik və müdafiə əməkdaşlığıdır: “Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Anadoluda təhlükəsizlik təhdidlərinin artdığı bir dövrdə Türk dövlətlərinin ortaq mövqedən çıxış etməsi regional sabitliyin qorunmasına xidmət edir. Burada məqsəd hərbi blok yaratmaq deyil, amma ortaq maraqlar əsasında koordinasiyalı müdafiə yanaşması formalaşdırmaqdır. TDT-nin “yumşaq güc” mexanizmi isə onun mədəni dayaqlarına söykənir. Türk xalqlarını birləşdirən dil, din, mədəniyyət və tarixi yaddaş faktoru bu təşkilatı digər regional qurumlardan fərqləndirir. Bu baxımdan TDT həm ideoloji, həm mənəvi, həm də sosial legitimliyə malikdir. Bu da onun beynəlxalq miqyasda qəbul olunmasını asanlaşdırır. Bütün bu proseslər fonunda TDT-nin güclənməsi və genişlənməsi müəyyən dövlətlərdə, xüsusilə Rusiya və İranda narahatlıq doğurur. Rusiya üçün bu birlik postsovet məkanında yeni, Moskvanın təsir dairəsinə alternativ siyasi qütb kimi görünür. Kremlin ənənəvi “yumşaq hegemonluq” modeli Mərkəzi Asiyada getdikcə zəifləyir və TDT bu boşluğu öz inteqrasiya ideyası ilə doldurur. İran üçün isə TDT-nin güclənməsi həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan risk yaradır. Zəngəzur dəhlizi ideyası Tehranın regionda tranzit mərkəz statusuna zərbə vurur və İranın Qafqazda siyasi təsir imkanlarını azaldır. Bundan başqa, türk dövlətlərinin ortaq ideoloji xəttinin formalaşması Tehran üçün kimlik və nüfuz məsələsində əlavə çağırışdır".
Deputat, həmçinin TDT-nin artıq yalnız mədəni yaxınlığın simvolu deyil, konkret maraqlara əsaslanan və real təsir gücü formalaşdıran siyasi platforma olduğunu bildirib:
"Bu platforma Türk dünyasını vahid strateji xəttə cəmləyir, iqtisadi, hərbi və ideoloji koordinasiyanı möhkəmləndirir. TDT-nin inkişafı ilə Avrasiyada yeni güc balansı formalaşır və bu, təkcə Türk xalqları üçün deyil, bütün region üçün yeni siyasi reallığın başlanğıcı deməkdir".
Elmir Heydərli
19:15 07.10.2025
Oxunuş sayı: 1291
