Lalə Azərtaş: "Tamaşaçıya bunu bildirmədən “Axşamınız xeyir, Azad Azərbaycandasınız” dedim - MÜSAHİBƏ

Bu gün cəmiyyətin sosial problemləri sırasında ilk olaraq erkən nikah məsələsi xüsusi diqqət çəkir. Bu problem təkcə fərdi həyatlara deyil, bütövlükdə cəmiyyətin gələcəyinə ciddi mənfi təsir göstərir. Dövlət bu istiqamətdə ardıcıl mübarizə aparır, müxtəlif qanunvericilik tədbirləri görülür, maarifləndirmə kampaniyaları həyata keçirilir. Amma bu mübarizədə təkcə dövlətin deyil, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin – media nümayəndələrinin, qeyri-hökumət təşkilatlarının, ziyalıların və ailələrin də üzərinə məsuliyyət düşür. Bayağılıq, səthilik, şou və qalmaqal – bu gün bir çox televiziya proqramlarının əsas xəttini təşkil edir. Sosial proqram adı altında efirə gedən verilişlərin bir qismi isə ya məsələni reytinq xətrinə şişirdir, ya da səthi təqdim edir. Halbuki, bu platformalar erkən nikah kimi vacib məsələlərin müzakirə edilməsi, ictimai rəyin formalaşdırılması və maarifləndirmə baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Ancaq reytinq yarışında olan bəzi telekanallar üçün bu cür mövzular maraqlı deyil. Tamaşaçının diqqətini daha çox sensasiya cəlb etdiyindən, bu tələbatı ödəmək məqsədilə proqramların məzmunu da ona uyğun qurulur.

Məhz bu və digər mühüm məsələlərə aydınlıq gətirmək, televiziya məkanının bugünkü vəziyyətinə işıq salmaq məqsədilə tanınmış teleaparıcı və jurnalist Lalə Azərtaş Crossmedia.az-a verdiyi müsahibədə bu suallara öz baxış bucağından cavab verib.

-Lalə xanım, cəmiyyətimizin əsas problemlərindən olan erkən nikahla bağlı nə deyə bilərsiniz?

– Əvvəla, doğru vurğuladınız ki, bu bir evin, bir ailənin, bir nəslin və ya bir kəndin problemi deyil, cəmiyyətin səssiz, ağrılı problemidir. Bir çox həyatın uşaq yaşında böyüdüyü, arzuların boğulduğu, gülüşlərin susduğu acı bir həqiqətdir. Hələ həyatın nə olduğunu anlamadan “həyat yoldaşı” olmaq məcburiyyətində qalan uşaq qızlar cəmiyyətin ən dilsiz fəryadıdır. Uşaq yaşda evlənən bir qız böyüməyi unutmaq məcburiyyətində qalan bir gələcək, onun məktəbli formasını çıxarıb, gəlinlik geyindirməkdir, "razıyam” sözünü başa düşmədən, razıymış kimi məktəb yolunun ər evi ilə əvəz edilməsidir. Əslində bir kitab bağışlanmalı olan uşağa bir sandıq cehiz bağışlayırlar.

Biz bununla bağlı çox iş görürük. Xüsusən də dövlətimiz bu problemin həllində böyük addımlar atır. Amma burada dövlət, sən, mən, biz yox – hər kəs olmalıdır. Bizimlə yanaşı, bizə ilk addımı atmağı öyrədən müəllimlərimiz, din xadimlərimiz – ki, əksər vaxt kəbin kəsirlər – onlar bunu etməməlidirlər. İstəyirəm ki, heç bir uşağın arzusu həyatda yarım qalmasın. Bu uşaqlar nə istədiklərini bilsinlər, fikirləri formalaşsın, 18 yaşından sonra da seçim verilsin.Abdulla Şaiqin “50 yaşında bir cavan” adlı gözəl hekayəsi var. Bu hekayədə yaş fərqləri və həyatın vaxtsız dəyişməsi simvolik şəkildə çox gözəl əks olunub. Biz bununla bağlı dövlətin tutduğu siyasətə dəstək olaraq bir çox tədbirlər həyata keçiririk. Mən həm də "Cəmiyyətin və medianın inkişafı” adlı İctimai Birliyinin- QHT-nin sədriyəm. Layihələri təqdim edəndə ən çox bu istiqamətdə layihələr təqdim edirəm. mənə bəzən sual verirlər ki, tək nə edəcəksən? Əvvəla, mən tək deyiləm, dövlət bununla mübarizə aparır. Yenə qeyd edirəm: burada heç kim seyrçi qismində olmamalıdır. Hər kəs mübariz və dəstəkçi olmalıdır.

Məni ən çox bu istiqamətə vadar edən, bəlkə də, bu yaşlarda qızlarımın olmasıdır. Çünki baxmayaraq ki, mənim övladım kifayət qədər təhsillidir, dünyagörüşlüdür, yenə istənilən addımı anası ilə məsləhətləşir. Mənim övladım neçə yaşı olmasından asılı olmayaraq mənim uşağımdır. Bu uşağın özünün uşağının olması mənim üçün sadəcə faciədir. Erkən nikahın fəsadlarını istəsəniz, mən kifayət qədər saya bilərəm – istər sağlamlıq problemi, istər gələcəkdə kiminsə müstəqil iqtisadiyyatının olmaması, psixoloji problemlər, fiziki və ailə-məişət zorakılığı və s. Amma  məndən bir faydalı tərəfini soruşsanız, deyə bilməyəcəyəm. Ona görə  hər kəsi uşaqların həyatının gənc yaşlarında yarım qalmasının, puç olmasının qarşısını almağa səsləyirəm.

Biz bir çox tədbirlər həyata keçiririk – bunun əsas mahiyyəti maarifləndirmədir. Hətta mənə çox xoşdur ki, biz bir çox bölgələrdə bununla bağlı tədbir keçirəndə, QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin köməyi ilə, gənclər özləri bizə qoşulurlar və bu tədbirləri “oyatma tədbirləri” adlandırırlar. Biz əslində bir çox üstünlüyə nail olmuşuq. Sadəcə tam olaraq problemi kökündən həll edə bilməmişik. Bu, çox acınacaqlıdır. 

Biz bir ay ərzində 50-dən çox məşhurla müsahibələr apardıq. Çünki bəzən insanlar doğmalarının deyil, kənardan deyilən fikirlərə qulaq asırlar. Bəlkə, o insanları sevirlər, dinləyərlər deyə əlimizdən gələni edirik. Çünki  gözlərim çox şey görüb. Gözlərim Sabirabadın Məmişli kəndində hər qapıda asılan, qırmızı, toy xəbərdarlığını verən lentləri görüb. Gözlərim Kürdəmirin Sığırlı kəndində heç bir evdə 17-18 yaşında qız tapmayıb.

– Bu kimi hallar nə üçün rayon yerlərində daha çox müşahidə olunur?

– Statistika da göstərir ki, bu kimi hallar rayonlarda daha çoxdur. Bunun bir neçə sosial, iqtisadi və mədəni səbəbi var. Təhsil səviyyəsinin aşağı olması, ənənə və stereotiplər, maarifləndirmə zəifliyi və cəmiyyətin qınağı da yer tutur. Xüsusilə də bir neçə bölgəmiz var ki, orada daha çoxdur. Bunu bəzən adət-ənənəyə sadiqlik adlandırırlar, bəzən də dinin buna icazə verdiyini əsas gətirirlər. Amma biz hayqırır, “biz buna yox deyirik!” Amma  cəmiyyətimizin bəzi təbəqələri hələ də köhnə fikirlidir. Biz də bu fikirləri dağıtmaq üçün hərəmiz əlimizə bir çəkic almalı və stereotipləri dağıdana qədər yorulmadan bu çəkiclə döyməliyik.  Bu gün sizin saytınız vasitəsilə yenə də çağırış edirəm: bu məsələlərə aidiyyəti qurumlar da susmamalıdır. Necə ola bilər 8-ci sinifdə qızlar dərsə gəlmir, halbuki sinif jurnalı, dərsdə iştirak etməməklə bağlı qeydlər var. Niyə o zaman Rayon Təhsil Şöbəsi bununla məşğul olmur? Kənd icra nümayəndəsi niyə bununla məşğul olmur? Necə olur, mən gedirəm, informasiya əldə edib hansısa toy məclisini hələ başlamamış dayandıra bilirəm, amma kənd icra nümayəndəliyi deyir ki,  elə bilirdik burada ad günü var.

Bəzən, çox təəssüf ki, bəzi məmurlar özləri buna göz yumurlar. Amma Ailə Məcəlləsinə edilən dəyişiklik bütün istisnaları aradan qaldırdı. Əvvəl 17 yaşdan 1 yaş istisna var idi. Müəyyən bəhanələrə don geyindirərək, qızlarımıza gəlinlik donu geyindirirdilər. Amma indi bütün bəhanəlik donlar aradan qaldırılıb, şadlıq evlərinə xüsusi xəbərdarlıqlar edilib. Amma təəssüf ki, biz bu yaxınlarda Şirvanda baş tutacaq bir toy məclisinin qarşısını aldıq. Çünki 16 yaşlı bir qızımız 34 yaşlı kişiyə ərə verilirdi. Biz bundan xəbər tutan kimi mane olduq. Lakin bizdən əvvəl rayondakı aidiyyəti qurumlar xəbər tutmalıdırlar. Məncə, bir az günahı özümüzdə də axtarmalıyıq.

– “Təsir dairəsi” verilişi cəmiyyətdə yaranmış hansısa problemi həll edə bilibmi?

– İlk olaraq elə erkən nikah. Erkən nikahla bağlı “Təsir dairəsi”nin xidməti, məncə, görülməyəcək səviyyədə deyil. Həmişə deyirdim: xeyirxahlıq edəcəm, insanlar da bunu hiss edəcək. Amma düşünməzdim ki, nə vaxtsa  adım “xoxan” olar. Erkən nikah keçirən ailələr üçün əzrail donundayam. Çünki bir-birlərini bununla qorxudurlar. Məsələn, mesaj gəlir: “Lalə Azərtaş xəbər tutsa, gələcək” – deyə və o toy tədbiri dərhal təxirə salınır. Belə bir hal Əlibayramlıda (red: indiki Şirvan) olmuşdu. Efirdən demişdik ki, xəbərimiz var, gələcəyik. Çünki toyu basmaq da bizə yaraşmaz. Amma öncədən dayandırmaq olar. Məncə, bu “Təsir dairəsi”nin ən böyük uğurlarından biridir. Çünki biz yüzlərlə qızımızı xilas etmişik – onlar hələ fidandır, gül açacaqlar

– Hansısa verilişdən sonra peşman olmusunuz ki, kaş bunu efirə verməzdik?

– Olub. Efirdə deyə bilməyəcəyim, amma sizin vasitənizlə deyə biləcəyim bir məqam: Təəssüf ki, mental dəyərlərə başqa yerlərdə sadiqlik var, amma ailə mədəniyyəti, ailə sadiqliyi bəzən ayaq altına atılaraq çeynənilir. Biz kiminsə axtarışına başlayırıq. Böyük həyəcan keçirirəm. Çünki bir qadın iki uşağı ilə bərabər yoxdur. Təxmin edirsən, harada ola bilər, nəyə görə qaça bilər. Amma inanmaq istəmirsən və başlayırsan içindəki həyəcanla axtarmağa. Bu qadını axtarıb-axtarıb elə yerdən tapırsan ki, sən bunu efirdə demək üçün izləyicindən utanaraq susursan. Öz-özünə sizin verdiyiniz sualı verirsən: “Mən bunu efirə niyə gətirdim ki? Axı məni yaşlı analar, atalar izləyir. Niyə iki uşaqla evdən çıxan qadının, üstündən iki ay keçməmiş, artıq 3-cü uşağa namizədliyi var?” Bax, bu sualların cavabları çox vaxt mənə deyib ki, kaş bunu verməzdik. Çünki mənim üçün ən yaralı mövzu xəyanət mövzusudur. Bu mövzunun efirə çıxmasını heç vaxt istəməmişəm. Amma məndən asılı olmayan səbəblərdən çıxıb Çünki mən axtarışa başlamışam, nəticə başqa cür olub.

– Sizi ən çox narahat edən sosial problem nədir?

– Təhsildən yayınma, zorakılıq və ailədaxili şiddət, erkən nikah, sosial və ya iqtisadi qeyri -bərabərlik.

– Kameralar qarşısında gördüyümüz Lalə Azərtaş kamera arxasında necədir?

– Kamera arxasındakı Lalə Azərtaş kamera önündəkinin eynisidir. Çünki bu sözü çox eşidirəm: “aa, efirdə necə görürüksə, elə sizsiniz ki!” O zaman deyirəm: “aa, necə olmalı idim ki?” Zaman olub ki, 40 dəqiqəlik tədbir olub, bir saat şəkil çəkdirmişik. Kimsənin qəlbinə dəyməmişik. Çünki insanlar səni sevir və sənə hörmət qoyursa, sən heç cür üz döndərib gedə bilməzsən. Məni incidən budur: deməli, belə hallar var ki, onlar buna təəccüblə yanaşırlar. Əslində, biz insanların evinə qonaq gedəndə yalnız öz səmimiyyətimizlə getdiyimiz üçün onlar növbəti gün bizi izləməyə davam edir. Onlar orada hansısa qeyri-səmimiliyi duysalar, heç vaxt bizi izləməzlər. Amma beş il sosial verilişə keçəsən və 5 ildə tamaşaçı inamını qazana biləsən – bunu yalnız tamaşaçıya olan inam, etibar və səmimiyyət qazandıra bilər. Bu gün şükürlər olsun, bizdə hər üçü var.

– Lalə Azərtaş televiziyada olmasaydı, hansı sahədə olardı və niyə?

– Televiziyada olmasaydım, bu dəqiqə yüz faiz ya mətbəxdə uşaqlarıma nəsə hazırlayırdım, ya da onların əlindən tutub haradasa gəzintidə olardım. Çünki yalnız bir neçə peşə var ki, onlarda gecə-gündüz olmur. Bunlardan biri jurnalistikadır. Jurnalistikada olmasaydım, çox güman ki, gecəsi-gündüzü olan bir peşə seçərdim. Jurnalistikada olmasaydım, yenə jurnalistikada olardım. Çünki mən jurnalist kimi çox xoşbəxtəm. Amma mən sizinlə həmkar olsam da, sizin təhsilinizi almamışam, mən jurnalistikada oxumamışam. Mənim birinci təhsilim Azərbaycan Dillər Universitetində olub. 20 il sonra BDU-nun Hüquq fakültəsinə daxil olmuşam. Tanınmağıma, müəllimlərim arasında hörmətim olmasına baxmayaraq, bütün dərslərimi oxuyurdum və sual-cavabda ən aktiv iştirak edən tələbələrdən idim. Bu gün isə mən Dövlət İdarəçilik Akademiyasında təhsil alıram və tələbəlik həyatım davam edir.

– Bəs gələcəkdə başqa istiqamətə yönəlməyi düşünürsünüzmü?

– Məncə, televiziya insanı bir yaşa kimi sevə bilər. Tamaşaçı səni bir yaşa qədər sevə bilər. Vaxt gələcək, yeni aparıcılar, yeni simalar yetişəcək. Yenilənən seyrçi kütləsi var – onlar yeni simalar istəyəcək. Əvvəl bu yaşın 45 olduğunu düşünürdüm. Amma yaş yaxınlaşdıqca, deyirəm ki, 2 il də üstünə əlavə edim. Amma bu gün efirdə 50 yaşından yuxarı olan Mirşahini izləyirəm və heç vaxt efirdən getməsini istəmirəm. Çünki öz üslubu, öz dəsti-xətti var, tamaşaçı izləyir, sevir. Görsək ki, bizə də belə tələbat var, davam edərik. Yoxdursa, yollar ayrılar.

– Kamera qarşısında ən çətin anınız hansı olub?

– Ən çətin anlarımdan biri mənim isti su istəməyim, isti su yerinə qaynar su gətirilməsi, onu içməyim. Bütün dil-dodağım yandı, gözlərim yaşardı. Tamaşaçıya bunu bildirmədən “Axşamınız xeyir, Azad Azərbaycandasınız” dedim. Bu mənim ən çətin anlarımdan idi, amma tamaşaçı heç nə hiss etmədi.

Daha sonra Xəzər TV-də bizim bir studiyamız var idi. Bu hadisə 44 günlük Vətən müharibəsi vaxtına təsadüf edir. Biz orada “Əsgər salamı” verilişini aparırdır. Bu proqramı tamaşaçılar  çox sevirdi. Həmin vaxt mənə mikrofon taxılması prosesinin gecikməsi və "efir" deyilən an səs rejissorumuzun başından tutub aşağı salmağım və əlimlə onun başından tutaraq proqramı aparmağım oldu. Təsəvvür edin – ətrafınızda hər kəsi gülmək tutub, 5-6 dəqiqəlik fasiləsiz çıxışınız var, əlinizdə isə səs rejissorunun başı var. Bütün bu proses çox ciddi format fonunda gedir və mən də ciddi və soyuq aparmalıyam verilişi. Bu da qarşılaşdığım çətin anlardan idi, amma öhdəsindən gəldik.

– Lalə Azərtaş üçün uğurlu veriliş maarifləndirici verilişdir, yoxsa yüksək reytinq gətirən veriliş?

– Siz bu gün daha çox yaralı mövzulara toxunursunuz. Amma söhbətimiz yaxşı ki, bu istiqamətdə gedir. Müsbət onsuz da müsbətdir. Biz daha çox mənfilərin üstünə getməli və onu aradan qaldırmalıyıq. Ümumiyyətlə, televiziya, media – cəmiyyətin güzgüsüdür. İnsanlar ora baxaraq dünyada baş verənlərlə, yeniliklərlə tanış olur. Amma bu güzgü bəzən reallıqları təhrif edir. Xüsusilə də uğur anlayışının sadəcə reytinqlə əvəz edilməsi...

Siz yenə səssiz-sükuta toxundunuz. Bu mənim üçün çox yaralıdır bir televiziya adamı kimi. Reytinq, yoxsa maarif? Cavab: balans! Bunun cavabı balansdır. Bu ikisini eyni anda tamaşaçıya təqdim etməkdir. Bacarırıqmı? Təəssüf ki, yüz faiz “bəli” deyə bilmirəm.

Kimdir günahkar? Auditoriyadır. Amma auditoriyanın da hamısına bunu şamil etməyəcəyik. Müəyyən kütlə səni bəzən bayağı dediyin verilişlər aparmağa məcbur edir. Məsələn, qulaq asmayacağın bir müğənni çıxır efirə, sənin cəmiyyətə yararlı, inkişafa aparan verilişini reytinqdə keçir. Və sən buna çox böyük ürək ağrısı ilə baxırsan.

Uğur tək rəqəmlərlə yox, cəmiyyətə nə verdiyinlə də ölçülür. Amma sən bəzən heç nə verməyəndə reytinq qazanırsan və başlayırsan təəssüf hissi keçirməyə ki, axı dünənki verilişim daha maraqlı, daha yaxşı idi. Niyə dünən baxmadılar, bu gün baxdılar?

Təslim olursan? Yox. Özəl televiziyaların öz büdcəsini doldurmaq ehtiyacı olduğu üçün burada reytinq sənə birmənalı lazımdır. O zaman nə edəcəksən? Reytinqi də istəyəcəyəm, paralelində erkən nikahla mübarizə aparacağam, narkotikə “yox” deyəcəyəm, təhsilə səsləyəcəyəm, hərbi xidmətə səsləyəcəyəm, Azərbaycan əsgərinin böyüklüyündən, fərarinin kiçikliyindən danışacağam ki, bəzi çirkli beyinləri yuya bilim. 

- Sonda nə demək istərdiniz?

– Fürsətdən istifadə edib Crossmedia.az-ın həm əməkdaşlarına, həm də oxucularına təşəkkür etmək istəyirəm. Əməkdaşlarınızı və oxucularınızı keçmiş Mətbuat Günü münasibətilə təbrik etmək istəyirəm. Bizim 150 yaşımız olur. Qocaman bir mətbuat  sahib olmağımıza baxmayaraq, Crossmedia.az ilk yaşını yaşayır. Sizə bol-bol uğurlar arzu edirəm. Bizim uğurlarımızın sayı-hesabı olmasın. Burada “bizim” deməklə artıq özümü sizin bir əməkdaşınız kimi hiss etmiş oluram və bizim ən böyük uğurumuz da elə buradadır: biz hamımız bir nəfər üçün, birimiz də hamımız üçün yaşaya bilirik. Bunu bizə 44 günlük Vətən müharibəsi də göstərdi. Bir nəfər kimi Ali Baş Komandanın yumrugunda dəmirləşdik, möhkəmləndik, bir-birimizə pərçimləndik. Biz böyük millətik, güclü xalqıq. Sizə də bu böyük millətin böyük uğurlarını işıqlandırmağı arzulayıram. Sağ olun!

Ayhan Ağarzayev,

Nuray Mikayıllı