İKT dostdur, ya düşmən? - Ekspertlərin fikirləri toqquşdu

Müasir dünyanı texnologiyasız təsəvvür etmək olmaz. Texnoloji vasitələrin insan həyatına inteqrasiya etməsi cəmiyyətin həyatını həm asanlaşdırır, həm də çətinləşdirir. Hər bir yenilik özü ilə birgə müsbət və mənfi xüsusiyyətlər gətirə bilir. Süni intellekt elm sahəsindən tutmuş ən adi işlərdə belə köməyə çatır. İnsanlar süni intellekt vasitəsilə ən çətin və uzun işləri zaman, məkan tanımadan qısa müddətdə yerinə yetirir, lazım olan uzun araşdırmaları, çətin tapşırıqları hazır edə bilir. Süni intellekt proqramlaşdırılmış bir sistemdir. Bəzi hallarda insanlara kömək etsə də zamanla cəmiyyət arasnda übahisələrə səbəb ola bilir. 

Hazırda süni intellektlə bağlı ən aktual məsələlərdən biri də insanların yerini tutması, psixoloji təsirləri, sürətlə inkişaf edərək insan əməyini əvəzinə keçə bilmə ehtimalıdır. 

 Gələcəkdə bu ehtimal insanların işsizliyinə yol aça biləcəyi düşünülür. Zamanla bir çox peşələrin sıradan çıxması cəmiyyət arasında ciddi müzakirələr yaradır.

Bu barədə Crossmedia.az-a danışan İnformasiya Texnologiyaları mütəxəssisi Elvin Həsənov bildirib ki,  süni intellektin bütün sahələrdə insanları tam əvəz edəcəyi həm texniki, həm də etik baxımdan olduqca mürəkkəbdir: “ Hazırda süni intellekt əsasən təkrarlanan və strukturlaşdırılmış işlərdə məsələn, sənəd emalı, məlumatların analiz olunması, avtomatlaşdırılmış cavablandırma sistemləri və istehsalat proseslərində uğurla tətbiq olunur. Gələcəkdə bu tendensiyanın daha da güclənəcəyi, süni intellektin yeni sahələrə inteqrasiya olunaraq daha kompleks qərarlar vermə qabiliyyətinə malik olacağı ehtimal olunur. Ancaq düşünürəm ki, insan təfəkkürü, emosional zəka, etik qərarvermə və yaradıcı düşüncə kimi bacarıqlar süni intellektin hələ ki tam mənimsəyə bilmədiyi və yaxın gələcəkdə də tam əvəz etməsi mümkün görünməyən sahələrdir.

Mütəxəssisin sözlərinə görə,  işçi qüvvəsinin tamamilə süni intellektlə əvəz olunması sosial-iqtisadi baxımdan da risklidir: “ Bu, genişmiqyaslı işsizlik, gəlir bərabərsizliyi və psixoloji təsirlərlə nəticələnə bilər. Ona görə də gələcəyin əsas yanaşması insan və süni intellektin bir-birini tamamladığı hibrid əmək modeli olmalıdır. Yəni texnologiya insanın məhsuldarlığını artırmalı, lakin onun yerini tam şəkildə tutmağa çalışmamalıdır. Nəticə etibarilə süni intellekt bir çox sahələrdə işlərin ahəngini dəyişəcək, bəzi peşələr sıradan çıxacaq, yeniləri yaranacaq. Amma bütün sahələrdə işçi qüvvəsinə ehtiyacın tamamilə aradan qalxacağı nə texniki nə də sosial baxımdan real görünmür".

Süni intellektin inkişafı təkcə insanların yerinə keçməsi təhlükəsi ilə yanaşı, insan psixologiyasına da müsbət və mənfi təsirlər göstərməsi gündəmdədir. Əsasən gənclər dərdləşmək və söhbətləşmək üçün "Chatgpt"-ya üz tuturlar. Süni intellektin onlarla söhbətləşib rahatlaşdırdığını deyirlər. Bununla da insanlar bir-biriləri ilə ünsiyyət qurmaqdan qaçırlar. Gələcəkdə gənclər arasında ünsiyyət və nitq problemi yaranacağı təhlükəsi yaranır. 

Bu barədə "İNSPİRO" işçilər üçün psixoloji təlim proqramının yaradıcısı, psixoloq Aydan Məmmədova insanlar bəzən süni intellektə çox bağlı qalaraq, real insan əlaqələrindən uzaqlaşa bilərlər: “Süni intellektin insanlar üzərində emosional təsirləri həm müsbət, həm də mənfi şəkildə özünü göstərir. İnsanlar süni intellektə müraciət edərkən, çox vaxt anonimlik və rahatlıq hissi axtarır. Məsələn, ChatGPT kimi alətlər insanların öz hissləri və problemləri haqqında danışmağa təşviq edir, çünki burada heç bir mühakimə olunma qorxusu yoxdur. Bu, bəzilərinə güvən verir və onlara emosional dəstək axtarmaqda kömək edir. 

Psixoloqun sözlərinə görə bu vəziyyətin mənfi tərəfləri də mövcuddur: “Bu, yalnızlıq və sosial izolyasiya kimi problemlərə yol aça bilər. Süni intellekt insanın hisslərini və təcrübələrini dərin şəkildə anlamadığı üçün, emosional dəstək təmin etməyə tam uyğun deyil. Süni intellekt heç vaxt insan yerini tuta bilməz, xüsusilə emosional dəstək sahəsində. İnsanlar bir-birini anlamaq, empatiya göstərmək və qarşılıqlı təcrübə paylaşmaq istəyirlər. Bu, yalnız real insan əlaqələrində mümkündür. Süni intellekt yalnız müvəqqəti rahatlıq təmin edə bilər, amma uzun müddətli psixoloji dəstək və inkişaf üçün insan münasibətləri və sosial dəstək vacibdir. Süni intellektin emosional təsirləri həm müsbət, həm də mənfi tərəflərlə mövcuddur. İnsanlar ondan müəyyən rahatlıq əldə edə bilərlər, amma bu, real insan əlaqələrinin yerini tutmaz. Həqiqi emosional dəstək və inkişaf yalnız insanlarla əlaqədə mümkündür.”

Süni intellektin bütün sahələrə təsir etməsi mediada da müzakirələrə və yeniliklərə səbəb olur. İnsnlar arasında süni intellektin daha da inkişaf etməsi gələcəkdə jurnalist və redaktorların işini əvəz edə bilmə təhlükəsi fikirləri var. Bu məsələ media işçilərini ciddi narahat edən məsələdir. Kimisi süni intellektin jurnalistlərə kömək olduğunu, kimisi isə gələcəkdə onların yerini ala biləcəyi təhlüksəi olduğunu deyir.

Bu barədə media eksperti Həşim Səhrablı bildirib ki, əgər bir gün süni intellekt daha da inkişaf etdirilərsə və insan beyni kimi sıfırdan nəsə yaradarsa sıfır dan bir məlumat ortaya qoyarsa  bax o halda artıq biz süni intellektin rəqib olma prosesindən danışa bilərik: “Süni intellekt elə bir ziddiyyətli məsələdir ki, bu mövzu ətrafında biz zamanla fərqli fikirlərə şahidlik etməkdəyik. Süni intellektin bütün sahələrdə dost olacağını, rəqibə çevriləcəyini, yeni bir növ işsizliyə gətirib çıxaracağını, insan əməyini istisna edəcəyi fikirləri irəli sürürlür. Amma demək mümkündür ki, an etibarı ilə süni intellekt jurnalistlərin daha çox dostu kimi çıxış etməkdədir. Bəlkə də, süni intellekt o qədər inkişaf edər ki, artıq bir rəqibə də çevrilər. Amma bu gün etibarilə süni intellektin o gücü yoxdur. Süni intellekt jurnalistlərə araşdırma prosesində məlumatların əldə edilməsi, hansı məlumatların daha faydalı olmasını seçmək kimi mərhələli proseslərdə həqiqətən də effektiv kömək eliyə bilir. Yəni geniş bir araşdırma yazan jurnalist artıq süni intellektdən istifadə etməklə qısa zamanda qaynaqlarını tapa bilir. Bu, iş prosesində zaman məhfumunu qısaldır və jurnalistin daha effektiv, daha səmərəli işləməsini asanlaşdırır. 

Ekspertin sözlərinə görə, süni intellekt əslində internet resurslarında olan məlumatları toplayıb onların əsasında qısa bilgi bazası təqdim edən bir sahədir: "Mənə elə gəlir ki, süni intellektin zamanla jurnalistlərə problem yaradacağı, iş yerlərini ixtisara salacağı barədə qorxular əbəsdir. Bu, mümkünsüzdür. Süni intellekt əslində belə internet resurslarında olan məlumatları toplayıb onların əsasında bir qısa bilgi bazası təqdim edən bir sahədir. Yəni süni intellekt yeni bir şey yaratmır, olanı əldə və istehsal edir, xülasələşdirir və insana təqdim edir. Əgər bir gün süni intellekt daha da inkişaf etdirilərsə və insan beyni kimi sıfırdan nəsə yaradarsa sıfırdan bir məlumat ortaya qoyarsa,   o halda süni intellektin rəqib olma prosesindən danışa bilərik. Nəticə olaraq, demək olar ki, cəmiyyətdə bəziləri texnologiya ilə sıx bağlı olub, digərləri isə onun yaratdığı təhlükələrdən qorxur. Bu səbəbdən texnologiyalar məsuliyyətli və düzgün şəkildə istifadə olunmalıdır". 

Nurcan İsmayılova