GMO-ların ekosistem və sağlamlıq üzərindəki təsirləri
Genetik dəyişdirilmiş orqanizmlər (GMO) və biotexnologiya müasir qida sənayesində inqilab yaratsa da, bu sahə ətrafında hələ də çoxlu suallar və narahatlıqlar var. İnsanlar həm GMO məhsullarının sağlamlığa təsiri, həm də genetik dəyişdirilmiş canlıların ekosistemə mümkün fəsadları barədə düşünürlər. Bəs bu texnologiya bizə daha təhlükəsiz və dayanıqlı bir gələcək vəd edir, yoxsa gözlənilməz risklər doğurur? Bu barədə Crossmedia.az-ın müsahibi Gənclərin Töhfəsi İctimai Birliyinin sədri, sağlam qida təbliğatçısı Asim Vəliyev məlumat verdi.
Genetik dəyişdirilmiş qidalar uzun müddətdə insan orqanizminə təsir edə bilərmi? Yoxsa bu qorxular daha çox mifdir?
Genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlər (GMO) və biotexnologiya müasir qida sənayesində böyük rol malikdir. Bu texnologiya kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı artırmaq, bitkilərin zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı müqavimətini gücləndirmək baxımından böyük potensiala malikdir. Lakin bu yeniliklərlə yanaşı, bir sıra suallar və narahatlıqlar da mövcuddur.
İlk olaraq onu qeyd edim ki, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən, genetik modifikasiya olunmuş bitkilərin, eləcə də müasir biotexnologiya və gen mühəndisliyi üsulları ilə əldə edilmiş kənd təsərrüfatı bitkilərinin ölkə daxilində istehsalı, dövriyyəsi, rayonlaşdırılması, idxalı və dövlət reyestrinə daxil edilməsi qadağandır. Ölkə ərazisində GMO bitkilərinin yayılması və mövcudluğu müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən olunmuş qaydalara uyğun olaraq aşkar edilir. Həmçinin, bu bitkilərin yarada biləcəyi potensial risklər həmin qurum tərəfindən qiymətləndirilir. Azərbaycan Respublikasına idxal olunan bütün genetik materiallar gömrük sərhədində yoxlanılır və genetik modifikasiyaya məruz qalmış məhsulların qanunvericiliyə uyğun olaraq ölkəyə gətirilməsinə icazə verilmir.
GMO istehsalçılarının, həmçinin müdafiəçilərinin əsas iddialarından biri bu məhsulların istehsalının qida çatışmazlığının aradan qaldırılmasına kömək etməsi və ekoloji baxımdan daha az resurs tələb edən həllər təklif etməsidir. Məsələn, genetik modifikasiya nəticəsində bəzi bitkilər daha az suya və pestisidlərə ehtiyac duyur ki, bu da həm ətraf mühitə, həm də fermerlərə iqtisadi fayda gətirir. Eyni zamanda, biotexnologiya vasitəsilə qida dəyəri artırılmış məhsullar yaradılır.
GMO məhsulların əleyhinə olan tərəf isə bildirir ki, GMO-ların uzunmüddətli təsirləri hələ tam öyrənilməyib və bu, insan sağlamlığı və ekosistem üçün müəyyən risklər doğura bilər. Bəzi mütəxəssislər GMO məhsullarının allergik reaksiyalara səbəb ola biləcəyini və ya insan orqanizminə gözlənilməz təsirlər göstərə biləcəyini bildirirlər. Eyni zamanda, GMO bitkilərinin təbii ekosistemlərə təsiri də ciddi müzakirə mövzusudur. Bu bitkilərin vəhşi növlərlə çarpaz tozlanması genetik müxtəlifliyə təsir edə bilər və ekosistemlərdə balansın pozulmasına səbəb ola bilər.
Bütün bu müsbət və mənfi məqamları nəzərə alaraq, GMO və biotexnologiya sahəsində elmi araşdırmaların davam etdirilməsi vacibdir. Həmçinin, bu texnologiyaların təhlükəsiz və etik şəkildə tətbiqi üçün ciddi qaydalar və nəzarət mexanizmləri olmalıdır. İstehlakçılar üçün isə şəffaflıq təmin edilməli və GMO məhsulları barədə dolğun məlumat verilməlidir.
Bu mövzu ətrafında elmi araşdırmalar hələ də davam edir və GMO qidalarının uzunmüddətli təsiri ilə bağlı yekdil nəticə yoxdur. Məsələn, bəzi tədqiqatçılar GMO qidalarının allergik reaksiyalara və bağırsaq mikroflorasında dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyini iddia edirlər. Digərləri isə genetik modifikasiyanın qida məhsullarının tərkibində zərərli toksinlərin və ya potensial təhlükəli proteinlərin yaranmasına səbəb ola biləcəyindən narahatdırlar.
GMO qidalarının uzunmüddətli təsirlərinin daha dərindən araşdırılması üçün müstəqil və genişmiqyaslı tədqiqatlara ehtiyac var. İstehlakçıların sağlamlığını qorumaq üçün təhlükəsizlik testlərinin aparılması, məhsulların tərkibinin daim yoxlanılması və şəffaflığın təmin olunması vacibdir. Çünki genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlərin (GMO) ekosistemə mənfi təsirləri ola bilər və geri dönüşü çətin proseslərə səbəb ola bilər.
-Genetik olaraq dəyişdirilmiş heyvanlar və bitkilər təbiətə buraxıldıqda ekosistemi geri dönüşü olmayan şəkildə poza bilərmi?
-Bir sıra mümkün ola biləcək ekoloji risklər mövcuddur. GMO bitkiləri və heyvanları vəhşi növlərlə qarışa bilər və genetik müxtəlifliyi poza bilər. Məsələn, GMO bitkilərinin polenləri təbii bitkilərlə çarpaz tozlanaraq onların genetik tərkibini dəyişdirə bilər. Bu hal müəyyən növlərin genetik üstünlüyə malik olmasına və digərlərinin yox olmasına səbəb ola bilər.
Genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlər təbii populyasiyalarla rəqabət apararaq onların məhv olmasına səbəb ola bilər. Məsələn, pestisidlərə davamlı GMO bitkiləri daha az həşəratın yaşamasına səbəb ola bilər. Bu hal qida zəncirində dəyişikliklər yarada bilər. Həşəratların azalması isə quşlar və digər canlılar üçün qida çatışmazlığına gətirib çıxara bilər.
GMO məhsullarının zərərvericilərə qarşı daha dözümlü olması bəzi həşərat və yabanı otların daha güclü təkamül keçirməsinə səbəb ola bilər. Belə olduqda onlar daha sürətlə yayılmağa və adi pestisidlərin təsirinin azalmasına gətirib çıxara bilər.
Düzgün tətbiq edilərsə, GMO texnologiyası təbii resursların qorunmasına kömək edə bilər. Məsələn, quraqlığa dözümlü GMO bitkiləri su ehtiyatlarına qənaət etməyə imkan yarada bilər.
GMO bitkiləri bəzi zərərvericilərə qarşı daxili müdafiəyə sahib olduqları üçün daha az pestisid istifadə olunur ki, bu da ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını ala bilər.
GMO bitkilərinin və heyvanlarının təbiətə buraxılmasının risklərini azaltmaq üçün ciddi biosəviyyə nəzarəti, ehtiyatlı tətbiqetmə metodları və müstəqil ekoloji araşdırmaların aparılması vacibdir. Geri dönüşü olmayan ekoloji problemlərin qarşısını almaq üçün ehtiyatlılıq prinsipi əsas götürülməlidir.
Zeynəb Yunuszadə
13:10 07.04.2025
Oxunuş sayı: 651
