Atomu parçalayan ilk şəxs kim idi? Bu sual nə üçün mübahisə yaradır?
Donald Tramp amerikalı alimlərin atomu parçaladığını söylədikdə, bunun mübahisələrə səbəb olacağını düşünməmişdi. Çünki bu suala cavab vermək, əslində, düşündüyümüzdən daha çətindir.
Atom anlayışı 1803-cü ildə Con Daltonun nəzəriyyəsi ilə elmə daxil oldu. Lakin 1897-ci ildə Cozep Con Tomson elektronları kəşf edərək göstərdi ki, atom əslində daha kiçik hissəciklərdən ibarətdir.
Bu tədqiqatları inkişaf etdirən Ernest Ruterford 1911-ci ildə atomun nüvəsinin mövcudluğunu sübut etdi. O, azot qazını radiasiyaya məruz qoyaraq, onun hidrogen nüvəsi (“proton”) çıxardığını və bunun nəticəsində oksigenin yarandığını müşahidə etdi. Bu təcrübə bəzi mütəxəssislər tərəfindən “ilk atom parçalanması” hesab olunsa da, əslində, bir elementin digərinə çevrilməsi idi.
1932-ci ildə Rutfordun tələbələri Con Cokkroft və Ernest Walton ilk hissəcik sürətləndiricisini quraraq litium atomunu parçalamağa nail oldular. Bu, süni nüvə reaksiyasının ilk nümunəsi idi və “atomu rəsmi olaraq iki yerə ayıran” ilk təcrübə sayılır.
Bununla belə, nüvə enerjisi və silahları ilə bağlı əsas kəşflər daha sonra baş verdi. 1934-cü ildə Enriko Fermi, 1938-ci ildə isə Otto Han və Fritz Strassmann uran nüvəsinin parçalanmasını – nüvə fisiyasını kəşf etdilər. Bu proses nəticəsində böyük miqdarda enerji açığa çıxdı və atom bombalarının əsasını qoydu.
1942-ci ildə ABŞ-da Manhetten layihəsi başlandı və J. Robert Oppenheymer rəhbərliyi altında ilk nüvə silahları hazırlandı. Layihədə Enriko Fermi də iştirak edirdi və o, Çikaqoda ilk nüvə reaktorunu quraraq kontrollu nüvə reaksiyası yaratdı.
Bu gün isə Böyük Hadron Çarpazdırıcısı (LHC) kimi nəhəng qurğular atomaltı hissəcikləri araşdırmaq üçün istifadə edilir. CERN-də çalışan Dr. Cliff bildirir ki, indiki tədqiqatlar Ruterfordun elmi irsinin davamıdır və fizika onun xəyal belə edə bilməyəcəyi səviyyəyə çatıb.
Beləliklə, atomu ilk dəfə kimin parçaladığına dair sualın birbaşa cavabı yoxdur. Ruterfod,Cokkroft, Walton, Fermi, Han və Oppenheymer kimi alimlərin işləri bir-birini tamamlayaraq bu sahənin inkişafına yol açıb.
Mədinə Cəlilova
03:12 28.02.2025
Oxunuş sayı: 1610
