Zəngəzur dəhlizi geosiyasi maraqlar müstəvisində

Zəngəzur məsələsi, Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, Türkiyə, İran, Rusiya və Qərb dövlətləri arasında geosiyasi və iqtisadi qarşıdurmaların mərkəzində yer alır. Bu məsələyə Cənubi Qafqaz dövlətləri arasında da fərqli yanaşmalar mövcuddur və bu yanaşmaların meydana çıxma səbəbləri müxtəlif daxili və xarici amillərlə əlaqəlidir.

Azərbaycan, Zəngəzur dəhlizinin açılmasını Cənubi Qafqazda və daha geniş bölgədə sülh və sabitliyin təmin edilməsi üçün vacib addım kimi görür. Bu yanaşma, Azərbaycanın iqtisadi inkişafını və regional əlaqələrinin gücləndirilməsini əsas götürür. Zəngəzur dəhlizi, Naxçıvan və digər Türk dövlətləri arasında birbaşa əlaqə yaradacaq, Azərbaycanın iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrini gücləndirəcəkdir.

  Azərbaycan, Zəngəzur dəhlizinin açılmasının, Türk dünyası ilə daha sıx əlaqələr qurulmasına kömək edəcəyini və regional gücə çevriləcəyini vurğulayır. Bu, Azərbaycan üçün iqtisadi baxımdan mühüm faydalar gətirəcək. Ticarət əlaqələrinin və enerji resurslarının daşınmasının asanlaşdırılması iqtisadi inkişafa töhfə verəcək. Zəngəzur dəhlizinin açılması, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək məqsədini güdür, çünki Naxçıvanla digər bölgələr arasında birbaşa əlaqə yaradacaqdır.

   Ermənistan, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşıdır və bunu öz ərazi bütövlüyü və təhlükəsizliyinə təhdid kimi görür. Dəhlizin açılması ilə Azərbaycanın Naxçıvanla birbaşa əlaqə qurması və bölgədəki strateji balansın dəyişməsindən ehtiyat edir.

Ermənistan, Zəngəzur dəhlizinin açılmasının, Azərbaycan və Türkiyənin regiondakı təsirini artıracağı və Ermənistanın təhlükəsizliyini riskə atacağı düşüncəsindədir. Ermənistan, Zəngəzur dəhlizinin açılmasının regional sabitliyə mənfi təsir göstərəcəyi qənaətindədir və bunun münaqişə risklərini artıracağını hesab edir.

Zəngəzur dəhlizinin açılması, əgər Gürcüstan üzərindən tranzit marşrutlarına alternativ yollar təmin edərsə, bu, Gürcüstanın geosiyasi və iqtisadi əhəmiyyətini qismən azalda bilər. Gürcüstan, bu səbəbdən, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı ehtiyatlı mövqe sərgiləyir. Çünki, ölkə üzərindən keçən yük və tranzit daşımalarının azalması, onun iqtisadiyyatına və regionda mühüm bir nəqliyyat mərkəzi olmasına təsir edə bilər.

     Gürcüstanın geosiyasi vəziyyəti və iqtisadi maraqları üçün bu cür dəyişikliklər risk daşıyır. Ölkə, Avropa və Asiya arasında strateji nəqliyyat körpüsü rolunu oynayır və Zəngəzur dəhlizinin açılması, Gürcüstanın regional siyasi oyunlardakı rolunu azalda bilər və Azərbaycanın Cənubi Qafqazda lider ölkə olma imkanlarını daha da genişləndirə bilər. Bir çox nəqliyyat və enerji layihələrinin mərkəzində yerləşən Gürcüstanın Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı mövqeyi, yalnız iqtisadi maraqlarla deyil, həm də geosiyasi baxımdan öz strateji mövqeyini qorumağa yönəlmiş bir yanaşmadır. Gürcüstan bu məsələdə hər iki tərəf arasında balans saxlamağa və ölkənin regional rolunu zəiflətməməyə çalışır. Azərbaycan və Ermənistan arasında gərginliyin davam etməsi, Gürcüstanın öz geosiyasi və geoiqtisadi mövqeyini gücləndirməsinə şərait yaradır. 

• Cədvəl 1. Zəngəzur dəhlizinin açılmasına dair Azərbaycan, Ermənistan 
• və Gürcüstanın geosiyasi və iqtisadi mövqeləri

      Bu cədvəl, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına dair ölkələrin mövqelərini qısa şəkildə müqayisə edir və onların geosiyasi və iqtisadi maraqları arasındakı uyğunluqları və fərqləri göstərir.

Zəngəzur dəhlizi mövzusunda Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan arasında müxtəlif diskurslar var. Hər bir ölkənin bu məsələyə yanaşması və bu yanaşma vasitəsilə qurduğu ideoloji və geosiyasi strukturlar fərqlidir.

      Azərbaycan bu məsələyə yanaşarkən, ideoloji və geosiyasi mövqeyini gücləndirmək məqsədilə "ərazi bütövlüyü" və "Türk dünyası" ilə əlaqələrini vurğulayır. Zəngəzur dəhlizinin açılması Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək və Naxçıvanla birbaşa əlaqəni qurmaq məqsədi ilə təbliğ olunur. Azərbaycan diskursunda, bu addımın Türk dünyası ilə əlaqələri gücləndirəcəyi və regional sabitlik və iqtisadi inkişaf təmin edəcəyi vurğulanır. Təhlükəsizlik və sülh dilləri ilə gücləndirilmiş bir diskurs istifadə edilir. "Ərazi bütövlüyü" və "Türk dünyası" kimi ifadələr Azərbaycan siyasətinin birləşdirici və milli cəhətini vurğulayır.

Ermənistanın diskursu, Zəngəzur dəhlizinin açılmasını öz təhlükəsizliyi və ərazi bütövlüyü üçün təhdid kimi təqdim edir. Onlar üçün bu məsələ, Türkiyə və Azərbaycanla olan əlaqələrin ideoloji və siyasi münaqişəyə çevrilməsidir. Zəngəzur dəhlizinin açılması Ermənistanın strateji mövqeyini zəiflədir və regiondakı təsirini azaldır. Ermənistana görə, bu, onların tarixi və mədəni kimliyini təhdid edən bir addımdır. "Təhlükəsizlik" və "yeni təhdidlər" anlayışı mütəmadi şəkildə vurğulanır. Bu, millətçi və qorxulu bir diskurs yaradır. "Süverenlik" və "ərazi bütövlüyü" kimi ifadələr, Ermənistanın mövqeyinin qorunmasını əsaslandırır.

    Gürcüstanın Zəngəzur dəhlizinə olan münasibəti bir qədər qarışıqdır. Çünki Gürcüstan həm Qərblə əlaqələrini gücləndirməyə çalışır, həm də Rusiyadan asılılığını qorumağa çalışır. Gürcüstan, Zəngəzur məsələsinə yanaşarkən, bu məsələdə daha eyni tərəfsiz mövqe nümayiş etdirir və regional güclərin təzyiqindən qorunmağa çalışır. Gürcüstan üçün bu məsələnin geosiyasi münaqişə yaratması risklidir və o, öz təhlükəsizliyini bu məsələdə balanslı bir şəkildə təmin etməyə çalışır. Onun diskursunda "tarazlıq" və "təhlükəsizlik" anlayışları ön plana çıxır. 

    Hər bir ölkə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasını öz siyasi və ideoloji məqsədlərinə uyğun şəkildə təqdim edir. Azərbaycan: Millətçilik və ərazi bütövlüyü ideologiyası ilə bu məsələni gücləndirir. Ermənistan: Qorxu və təhlükəsizlik ideologiyası ilə bu məsələni mənfi təqdim edir. Gürcüstan: tərəfsizlik və tarazlıq ideologiyası ilə mövqe alır. 

Diskursiv analiz, Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsinin Cənubi Qafqazda mövcud olan güc münasibətlərini, ideoloji qarşıdurmaları və mədəni münaqişələri ortaya qoyur. Hər bir ölkə, bu məsələyə yanaşaraq öz geosiyasi və ideoloji mövqeyini gücləndirir. Bu diskurslar, güc strukturlarının möhkəmləndirilməsi, təhlükəsizlik narahatlıqları və milli kimliklər ətrafında formalaşır.

Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın geosiyasi və iqtisadi mövqelərini təhlil edərkən, SWOT analizi aşağıdakı kimi təqdim oluna bilər:

Cədvəl 2. Zəngəzur dəhlizinin açılmasına dair SWOT analizi

Bu cədvəl Zəngəzur dəhlizinin açılmasının Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan üçün güclü və zəif tərəflərini, imkanlarını və təhdidlərini qısa şəkildə göstərir. Hər bir ölkənin geosiyasi və iqtisadi maraqları arasındakı uyğunluqları və fərqləri təhlil etmək bu məsələnin daha yaxşı başa düşülməsinə kömək edir.

  Zəngəzur dəhlizinin açılması, Cənubi Qafqazın gələcək geosiyasi və iqtisadi mənzərəsini formalaşdıra bilər. Azərbaycan üçün bu, ərazi bütövlüyünü və regional gücünü artırmaq üçün bir fürsətdir, lakin Ermənistan və Gürcüstan üçün bu, müxtəlif təhdidlər və çətinliklər yaradır. Gürcüstanın mövqeyi, həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan diqqətlə təhlil edilməlidir, çünki Zəngəzur dəhlizinin açılması ölkənin strateji mövqeyini zəiflədə bilər.

    Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi PESTEL analizləri ilə yanaşmaq məqsədilə, hər bir ölkənin mövqeyini və maraqlarını müvafiq analitik yanaşmalarla təhlil edək.

Cədvəl 3. PESTEL Analizi: Zəngəzur Dəhlizinin Açılmasına

Cənubi Qafqaz Ölkələrinin Mövqeyi

Göründüyü kimi, Azərbaycan, Zəngəzur dəhlizinin açılmasını öz ərazi bütövlüyünü təmin etmək və regional gücünü artırmaq üçün bir fürsət kimi görür. Ermənistanda isə hesab edirlər ki, bu, təhlükəsizlik məsələlərini daha da pisləşdirir. Gürcüstan balanslı siyasət yürütməyə çalışır, çünki bu, onun geosiyasi mövqeyini və regional roluna təsir edə bilər.

İqtisadi baxımdan, Azərbaycan üçün Zəngəzur dəhlizi iqtisadi inkişaf üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir, lakin, Gürcüstan üçün tranzit yükünün azalması iqtisadi itkilərə səbəb ola bilər. Ermənistan isə, hesab edir ki, bu prosesdən iqtisadi təcrid riski ilə üzləşə bilər.

Sosial baxımdan, Azərbaycan və Gürcüstan üçün bu, sosial sabitlik və əməkdaşlığı gücləndirən bir amil ola bilər, amma Ermənistan üçün sosial və siyasi gərginliklər yarada bilər.

Texnoloji baxımdan, Zəngəzur dəhlizi, Azərbaycan və Gürcüstanın texnoloji inkişafını təşviq edə bilər, lakin Ermənistanın texnoloji inkişafı bu müstəvidə geridə qalacaq.

Ekoloji baxımdan, Zəngəzur dəhlizinin açılması, infrastruktur layihələrinin ekoloji təsirləri və təbii sərvətlərin istifadəsi məsələlərini gündəmə gətirə bilər. Azərbaycan “yaşıl enerji” siyasəti ilə bu problemin qarşısını öncədən almağa çalışır. 

Hüquqi baxımdan, Azərbaycan üçün beynəlxalq hüququn qorunması, Ermənistan üçün ərazi bütövlüyü məsələsi və Gürcüstan üçün hüquqi mövqeyini qorumaq vacib şərt kimi qoyulur.

  Azərbaycanın Cənubi Qafqazdakı geosiyasi məqsədləri, bölgədəki güc dinamikasına, strateji hədəflərə və regiondakı digər böyük güclərin təsirlərinə əsaslanır. Azərbaycanın hegemonluq və bölgədəki siyasi üstünlüyünü artırma məqsədi, əsasən iqtisadi, hərbi, və diplomatik güc vasitəsilə həyata keçirilir. Azərbaycan daha çox bölgədə öz təsirini artırmaq, öz milli maraqlarını qorumaq, və regional sabitliyi təmin etmək məqsədini güdür.

Azərbaycan, xüsusilə Zəngəzur dəhlizi kimi layihələrlə, regional nəqliyyat və ticarət əlaqələrini gücləndirmək, həmçinin Ermənistan və Gürcüstan ilə təhlükəsizlik məsələlərində sabitlik yaratmaq istəyir. Bu, Azərbaycan üçün ərazi bütövlüyünü qorumağa və regional hegemonluq yaratmağa xidmət edir. Azərbaycana görə, Cənubi Qafqazın geosiyasi inkişafı həm də ölkənin enerji və nəqliyyat layihələri ilə əlaqədardır.

Azərbaycanın iqtisadi gücünü artırmaq üçün, enerji resursları və neft-qaz nəqliyyat layihələri həlledici əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın Türk dünyası ilə sıx iqtisadi əlaqələri, həmçinin Cənubi Qafqazda iqtisadi nüfuzunun artması bu hədəfləri dəstəkləyir.  Azərbaycanın məqsədi, Ermənistanı daha çox Rusiya ilə yaxınlığa yönəltməməkdir. Eyni zamanda, Azərbaycan regional sabitlik baxımından Ermənistanın mövqeyinin zəifləməsini istəyir. 

   Gürcüstan, Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır və ölkələr arasında çoxsaylı əməkdaşlıq sahələri mövcuddur. Azərbaycanın məqsədi, Gürcüstanı idarə etməkdən çox, onunla sıx əməkdaşlıq etmək və regionda daha güclü bir mövqe əldə etməkdir. Bu əməkdaşlıq enerji, nəqliyyat, ticarət, və təhlükəsizlik sahələrində xüsusilə əhəmiyyətlidir.

Gürcüstan, Azərbaycan üçün vacib bir neft və qaz tranzit ölkəsi kimi əhəmiyyətlidir. Həmçinin, Gürcüstanın Avropaya açılan qapı olması da Azərbaycanın strateji maraqları ilə uyğundur. Gürcüstanla sıx əməkdaşlıq, Azərbaycanın Avropa bazarlarına və Türk dünyasına daha asan çıxışını təmin edir. Bu əməkdaşlıq həmçinin regional sabitliyi və güclü iqtisadi əlaqələri təmin etməyə xidmət edir.

Azərbaycanın Cənubi Qafqazda hegemonluğunu artırmaq məqsədi əsasən iqtisadi, hərbi və diplomatik güc vasitəsilə həyata keçirilir. Ermənistan və Gürcüstanı idarə etmək deyil, onlarınla strateji əməkdaşlıq etmək və bölgədəki balansı öz xeyrinə dəyişdirmək əsas hədəfdir. Azərbaycan, Ermənistanın Rusiya ilə yaxınlığını zəiflətmək və Gürcüstanla sıx iqtisadi əlaqələr qurmaqla Cənubi Qafqazda daha güclü mövqe əldə etməyi məqsəd qoyur.

    Zəngəzur dəhlizinin açılması, əslində, Ermənistan üçün həm iqtisadi, həm də geosiyasi əhəmiyyət daşıyan bir fürsət təqdim edir. Dəhlizin istifadəyə verilməsi, Ermənistanın tranzit yollarından gəlir əldə etməsinə imkan verəcək. Bu, ölkənin iqtisadiyyatına əlavə maliyyə vəsaitləri daxil edəcək və dövlətin gəlirlərini artıracaq. Dəhlizin açılması, Ermənistanın həm Azərbaycan, həm də digər qonşu ölkələrlə ticarət əlaqələrini yaxşılaşdırmasına şərait yaradacaq. Bu, sərbəst ticarət üçün yeni bazarlar açacaq. Bu yeni tranzit yolu, Ermənistanın Rusiyadan asılılığını bir qədər azaldacaq, çünki ölkə daha çox nəqliyyat və ticarət marşrutlarını alternativ olaraq istifadə edə bilər. 

Ermənistanın uzun illərdir üzləşdiyi ən böyük çətinliklərdən biri türkofobiyadir. Bu ideoloji və tarixi gərginlik, Ermənistanın Azərbaycanın və Türkiyənin təklif etdiyi layihələrə müsbət yanaşmasını çətinləşdirir. Türkofobiya, beynəlxalq münasibətlərdə də Ermənistanın qarşısını alır, çünki müxtəlif beynəlxalq güclər bu faktordan istifadə edərək Ermənistanı bölgə üçün potensial maneə kimi dəstəkləyirlər. Bu da Ermənistanın yalnız bir tərəfə (Rusiya və müəyyən Qərb dövlətləri) yaxınlaşmasına səbəb olur. Ermənistan, xristianlıq və demokratiya amilindən istifadə edərək bölgədə öz geosiyasi dəstəyini artırmağa çalışır. Onun bu mövqeyi, geosiyasi əhəmiyyətini artırmaq və Cənubi Qafqazda Qərbin və xristian aləminin forpostu olmaq məqsədini güdür. 

    Ermənistanın Zəngəzur dəhlizinin açılmasını dəstəkləməsi, əslində Türkiyə və Azərbaycanla əməkdaşlıq etmək, onun həm iqtisadi, həm də geosiyasi müstəqilliyini artıracaq. Amma, bu yanaşma, Rusiyadan və Qərbdən dəstəyin azalmasına səbəb ola bilər, çünki bu güclər Ermənistanı bölgə üçün maneə olaraq dəstəkləyiblər. Bu dəyişiklik, Ermənistanın daha müstəqil və balanslaşdırılmış bir siyasət yürütməsinə şərait yaradacaq, amma eyni zamanda bu, onu yeni geosiyasi və diplomatik sınaqlara da məruz qoya bilər.

     Gürcüstanın Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı mövqeyi, və ümumiyyətlə Cənubi Qafqazdakı geosiyasi mövqeyi bir çox faktordan, o cümlədən Qərblə olan münasibətlərindən, dini kimlikdən, və regional güc mübarizələrindən asılıdır. Gürcüstan Qərbin dəstəyini qazanmaq üçün xristianlıq amilindən geosiyasi müstəvidə istifadə edir. Gürcüstanın bu mövqeyi, özünün geosiyasi əhəmiyyətini artırmaq və Cənubi Qafqazda Qərbin və xristian aləminin forpostu olmaq məqsədini güdür. Bu baxımdan, Ermənistan və Gürcüstan bölgədə əsas rəqibdirlər. 

Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsində tərəflərin mövqeləri və reaksiyaları qeyri-dəqiq, şübhəli və dəyişkəndir. Bu nəticə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasının Azərbaycan üçün daha çox faydalı olduğunu, Ermənistan üçün isə, daha çox təhdidlər və risklər doğurduğunu göstərir. Gürcüstan isə, balanslı yanaşma sərgiləyərək öz mövqeyini qorumağa və gücləndirməyə çalışır.

Cənubi Qafqaz regionu, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arasında yerləşən, həmçinin Rusiyanın, Türkiyənin və İranın təsir sahələrinə daxil olan strateji bir ərazidir. Regionda mövcud olan etnik münaqişələr, siyasi rəqabət və iqtisadi resurslar, bu bölgənin geosiyasi əhəmiyyətini artırır. Region, həm də enerji marşrutlarının keçməsi, nəqliyyat əlaqələrinin inkişafı və ticarət əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi baxımından mühüm rol oynayır.

Zəngəzur dəhlizinin açılması bu bölgədəki geosiyasi balansı dəyişdirə bilər. Bu, Azərbaycan və Türkiyə üçün strateji bir üstünlük yaradacaq. Çünki Naxçıvanla birbaşa əlaqə, həmçinin Türk dünyası ilə daha sıx əlaqələr qurmağa imkan verəcəkdir. Türkiyə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına dəstək verərək Cənubi Qafqazda təsirini artırmaq istəyir. Türkiyənin iqtisadi və diplomatik dəstəyi, Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Türkiyə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasının, Azərbaycanın iqtisadi və təhlükəsizlik vəziyyətini yaxşılaşdıracağına inanır və bu baxımdan Türkiyənin də geosiyasi mövqeyini müsbət qiymətləndirir. Siyasi diskursda "türk birliyi", "strateji əməkdaşlıq" və "müdafiə" kimi ifadələr istifadə olunur. Türkiyənin diskursu, birlik və strateji güclənmə üzərində cəmlənir.

Ermənistan üçün isə, Zəngəzur dəhlizinin açılması öz ərazi bütövlüyü və təhlükəsizliyinə təhdid olaraq görülür. Ermənistan, regionda Azərbaycan və Türkiyənin təsirinin artmasına qarşı çıxır. Çünki bu, onun geosiyasi mövqeyini zəiflədir.

Gürcüstan isə, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə tranzit marşrutlarının azalması riski ilə üzləşir. Bu da, Gürcüstanın geosiyasi və iqtisadi əhəmiyyətini zəiflədir. 

Rusiya, regionda siyasi hegemonluğunu qorumağa çalışır. Zəngəzur dəhlizinin açılması, Rusiyanın Ermənistan üzərindəki təsirini azalda bilər. Bu da, Rusiya üçün narahatlıq doğurur. Rusiya, həmçinin, Gürcüstanın mövqeyini yaxından izləyir. 

İran, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələrin güclənməsi ehtimalından narahatdır. Çünki o hesab edir ki, bu vəziyyət, onun geosiyasi mövqeyinə zərər verə bilər.

Cənubi Qafqazda nəqliyyat marşrutları və enerji ehtiyatlarının daşınması, bölgə ölkələrinin iqtisadi inkişafı və regional güc balansı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Zəngəzur dəhlizi, Azərbaycanın enerji resurslarının, xüsusən də qaz və neftin Türkiyə və Avropa bazarlarına daşınmasını asanlaşdıracaq. Bu da, Azərbaycanın iqtisadiyyatına mühüm fayda gətirəcəkdir. Türkiyə, bu dəhliz vasitəsilə həm enerji sahəsində, həm də ticari əlaqələr sahəsində güclənəcək, Türk dünyası ilə əlaqələrini daha da inkişaf etdirəcəkdir.

      Gürcüstan, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə tranzit marşrutlarının azalması riski ilə qarşılaşa bilər. Bu isə, onun nəqliyyat və logistika sahəsindəki iqtisadi rolunu zəiflədər. Ermənistan isə, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə Qərb və Rusiyaya olan iqtisadi bağlılıqlarını təhlil edərək, öz iqtisadiyyatını diversifikasiya edə bilər. 

Azərbaycan üçün, Zəngəzur dəhlizinin açılması, Türk dünyası ilə iqtisadi və siyasi əlaqələri gücləndirəcəkdir. Ermənistan isə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı çıxmağa davam edəcək və bu, onun Rusiya ilə bağlı strateji mövqeyini qorumağa çalışmasına səbəb olacaqdır. Gürcüstan, bu məsələdə Qərb ilə əməkdaşlıq etməyə davam edəcək və Zəngəzur dəhlizinin açılmasının onun tranzit rolunu zəiflətdiyini əsas gətirərək, münaqişə risklərini azaltmağa çalışacaq. Rusiya və İran isə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasını regiondakı təsir sahələrinin dəyişməsi kimi qiymətləndirəcək və bu məsələyə bölgə siyasətindəki mövqelərinə uyğun hərəkət edəcəklər.

Zəngəzur dəhlizinin açılması, Cənubi Qafqazda regional əməkdaşlıq və inteqrasiya üçün fürsətlər yarada bilər. Əgər bu layihə, bütün bölgə dövlətləri üçün faydalı və ədalətli şəkildə həyata keçirilərsə, o zaman tərəflər arasında uzunmüddətli sülh və iqtisadi inkişaf təmin oluna bilər. 3+3 formatı buna zəmin yaradır. Güclü nəqliyyat və enerji layihələri üzərində qurulmuş bir əməkdaşlıq, həmçinin bölgə ölkələrinin geosiyasi və geoiqtisadi mövqelərini möhkəmləndirə bilər.

Rauf Məmmədov

Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru