Azərbaycanın daha bir uğuru: Fransa müstəmləkələrindən qoşunlarını çıxarmaq məcburiyyətində qalıb

Müasir dövrdə beynəlxalq münasibətlərdə hər bir dövlət öz mövqeyini nümayiş etdirir və müxtəlif siyasi - iqtisadi strategiyalarla təsirini artırmağa çalışır. Lakin bu mövqelərin bir çoxu, xüsusilə də böyük dövlətlərin keçmişdə həyata keçirdiyi müstəmləkəçilik siyasətindən irəli gəlir. XX əsrin əvvəlindən başlayaraq, bir çox Avropa dövlətləri, xüsusilə Fransa, dünyadakı zəngin təbii sərvətləri istismar edərək öz güclərini və resurslarını artırıb. Bununla yanaşı, bu dövlətlər öz müstəmləkələrində yaşayan xalqları əsarətdə saxlayaraq, onların hüquqlarını və azadlıqlarını ciddi şəkildə pozublar. Bu gün müstəmləkəçilik siyasətinin yeni forması olan neokolonializmi bəzi ölkələr hələ də davam etdirir. Onlar beləliklə beynəlxalq hüququn prinsiplərini ciddi şəkildə pozur. Azərbaycanın Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu məsələlərə qarşı mübarizə və ədalət axtarışında atılan addımlar, beynəlxalq ictimaiyyətin bu mövzuya daha dərindən yanaşmasını təmin edir. 

Mövzu ilə bağlı hüquqşünas Daşqın Qənbərov Crossmedia.az-a açıqlamasında Fransanın keçmiş müstəmləkəçilik siyasəti, neokolonializm və insan hüquqları ilə bağlı problemlər, həmçinin Azərbaycanın bu sahədəki fəal mövqeyindən danışıb:

"Bu gün özlərini böyük dövlətlər kimi təqdim edən dövlətlər vaxtı ilə dünyanın müxtəlif ərazilərini, coğrafiyalarını öz aralarında bölüşdürərək uzun illər ərzində həmin ərazilərin təbii sərvətlərini, sözün həqiqi mənasında çapıb-talayıb, öz dövlətlərinin inkişafına yönəlik işlər aparıblar. Acı həqiqət ondan ibarətdir ki, XX əsrin ortalarına qədər özlərini demokratik cəmiyyətlər kimi təqdim edən Avropa dövlətləri beynəlxalq hüquq dedikdə bu hüququn yalnız Avropa məkanında yaşayan insanlar üçün keçərli olduğunu iddia edirdilər. Bu, ikrah hissi doğuracaq bir yanaşmadır. Onlar dünyanın digər xalqlarını ikinci, üçüncü dərəcəli xalqlar kimi qruplaşdırır, Avropa xalqlarının əsarəti altında olmalarına haqq qazandırırdılar. Bu dərəcədə acınacaqlı siyasət yürüdən Avropa dövlətlərindən  biri də Fransadır. Çox təəssüf ki, dünyanın siyasi sistemi dəyişdikcə ənənəvi qaydada müstəmləkəçiliyin saxlanılmasının mümkünsüzlüyünü görən bəzi Avropa dövlətləri öz müstəmləkəçilik siyasətlərinin formasını dəyişməyə başladılar. Əvvəllər silahla əraziləri işğal edib, oradakı sərvətləri istismar edərək külli miqdarda pul əldə edən dövlətlər, indi neokolonializm siyasəti ilə eyni üsulu davam etdirirlər. Orada zorla hakimiyyət quraraq sərvətləri talayır, əraziləri öz bazarlarına çevirərək yeni müstəmləkəçilik siyasətini həyata keçirirlər”. 

Ekspertin sözlərinə dünya XVIII-XIX əsrdəki dünya deyil: “Dünya qloballaşıb, xalqların, dövlətlərin inteqrasiya prosesləri daha da sürətlənib. Artıq həmin xalqlar da oyanıblar, müstəmləkəçilik siyasətinə “yox” deməyə başlayıblar. Amma çox təəssüflər olsun ki, bəzi dövlətlər, xüsusilə Fransa bununla razılaşmaq istəmir. Uzun illər hazıra-nazir olub, zadəgan, ağ irq kimi özünü təqdim edən Fransa, indiki halda əldən çıxaracağı qazancların fərqindədir. Son illərdə Fransanın dövlət borcu milyardlarla manatı üstələyib. Vaxtı ilə müstəmləkələr hesabına yaşayan, borcu-xərci olmayan Fransa artıq bu xalqların oyanması nəticəsində borc içində üzən, iflasa uğrayan bir dövlətə çevrilib. Əslində, həqiqi Fransa reallıqda budur—gücü, ciddi potensialı olmayan bir dövlətdir. Amma bununla onlar razılaşmırlar. Yenə də müstəmləkəçilik siyasətlərini həyata keçirməyə çalışırlar”. 

O xatırladıb ki, bu məsələ ilə bağlı Prezident İlham Əliyev 20 oktyabr 2023-cü ildə geniş bir çıxış edib: “ Neokolonializm, insan hüquqlarının pozulması və ədalətsizlik mövzusunda Bakıda böyük beynəlxalq  konfrans keçirildi. Həmin konfransda İlham Əliyev bunun bütün detallarını hər tərəfli şərh etdi. Prezident çox haqlı olaraq beynəlxalq hüququn əsas sənədlərindən biri kimi müəyyən çağırışları özündə əks etdirən "Bandunq prinsipləri"nə istinad etdi. "Bandunq prinsipləri"nin əsas məzmununda ifadə olunan çağırışlardan biri ondan ibarət idi ki, xalqların xarici köləliyə, hökmranlığa və istismara məruz qalması əsas insan hüquq və azadlıqlarına ciddi şəkildə təhdiddir, BMT nizamnaməsinə ziddir. Bu anlamda neokolonializmə qarşı mübarizədə bütün beynəlxalq birlik öz səylərini birləşdirməlidir.

Bu gün beynəlxalq münasibətlər sistemində hamılıqla qəbul edilən beynəlxalq hüququn prinsipləri adlı bir anlayış var. Həmin prinsiplər 10 normanı özündə ehtiva edir. Onlardan biri də xalqların öz müqəddəratını təyin etmə prinsipidir. Amma Fransa bu gün bu prinsipləri ayaq altına alır. O, imkan vermək istəmir ki, dənizaşırı dövlətlər kimi ifadə olunan ərazilərdə olan xalqlar (hansı ki, uzun illər Fransa onları istismar edib) öz müqəddəratlarını təyin etsinlər. Öz müstəqil dövlətlərini yaratsınlar, azad siyasi iradələrini ifadə etsinlər, öz siyasi hakimiyyətlərini qursunlar. Bununla bağlı onlar hər cür vasitəyə, qırğınlara əl atırlar, çaxnaşmalar yaradırlar, yeni münaqişə ocaqları formalaşdırırlar. Bu, əlbəttə, yolverilməzdir. Fransanın tarixinə nəzər saldıqda da biz bunu görə bilirik".

D.Qəmbərov Fransanın XX əsrdə müxtəlif ərazilərdə çox böyük qırğınlar törətdiyinə də diqqət çəkib. Zorakılığa məruz qalan xalqların öz haqlarını necə tələb etməli olduğundan da söhbət açıb: "132 il ərzində Fransa Əlcəzairdə 1 milyon yarımdan çox insanın həyatına qəsd edib. Bu, insanlıq əleyhinə olan cinayətdir. 2021-ci ildə Ruandada fransızların həyata keçirdikləri soyqırımla bağlı böyük bir hesabat hazırlandı. Həmin hesabat Fransa prezidentinə də təqdim olundu. Amma çox təəssüf ki, heç bir reaksiya verilmədi. Parisdə "İnsan Muzeyi" deyilən muzey var. Fransa vaxtı ilə müstəmləkə halında saxladığı ölkələrdən gətirdiyi 18 mindən çox insan kəllələrini bu muzeydə yığıb saxlayıb. Bununla da öz cəmiyyətinə böyük dövlət olduğunu ifadə edir, yeni yetişən nəslə müstəmləkəçiliyi təbliğ edir. Bu, insanlıq əleyhinə böyük cinayətdir. Fransa müxtəlif ərazilərdə: Qvadelupa və Martinikada böyük fəlakətlər törədib. Fransızlar Qəmər adalarının Mayot adası üzərindəki dövlətlərin suverenliyini bu günə kimi tanımırlar. İmkan vermirlər ki, dövlətlər öz ərazilərində suveren hüquqlarını həyata keçirə bilsinlər. Bu da beynəlxalq hüquq kontekstində bir mənalı olaraq qətiyyən yol verilən deyil”. 

Müsahibimiz həmin xalqların Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə, BMT-ə müraciət edə biləcəyini diqqətə çatdırdı: “Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə çox təəssüf ki, müraciət edilməsi ilə bağlı bir az prosedurlar fərqlidir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Avropa məkanında baş verən hadisələrlə bağlı araşdırma aparır, amma qeyd etdiyimiz ərazilər Avropadan kənarda olan ərazilərdir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin əsasnaməsinə uyğunsuzdur. Amma Avropa BMT-nin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə müraciət edilə bilər. Bunlar "Dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipi"nə qarşı olan cinayətlərdir. Bu prinsipin də məzmunu ondan ibarətdir ki, əhalisindən, ərazisindən, iqtisadi inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün dövlətlər bərabərdir. Onlar beynəlxalq münasibətlər sistemində bərabər çəkiyə, bərabər vəzifələrə sahibdirlər. Amma Fransa buna əməl etmir".

Həmsöhbətimiz sonda Azərbaycanın bu sahədə gördüyü işlərdən də danışıb: “Hesab edirəm ki, bütün mütərəqqi cəmiyyətlər, dövlətlər müstəmləkəçilik altında olanların bu haqq səsinə dəstək olmalıdırlar. Nümunə olaraq qeyd edə bilərəm ki, Azərbaycan Respublikası Qoşulmama Hərəkatına rəhbərlik etdiyi dövrdən başlayaraq prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi məqsədlərindən biri də neokolonizm siyasətinə qarşı beynəlxalq birliyin güclərini bir araya gətirməsi istiqamətində olan səyləri olmuşdur. Son illərdə görə bilərik ki, Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində (hansı ki, bu hərəkat BMT-dən sonra dünyada ən böyük təşkilatdır) xeyli tədbirlər həyata keçirilir. Bakı Təşəbbüs Qrupu yaradılmışdır. Bu təşəbbüs qrupunun əsas məğzi və hədəflərindən biri də yeni müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı mübarizənin aparılmasıdır. Baxsaq görərik ki, məhz elə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən işlərin nəticəsində artıq Fransa bir çox müstəmləkələrindən silahlı qoşunlarını çıxarmaq məcburiyyətində qalıb. Bunu İlham Əliyevin məqsədyönlü siyasətinin uğurlarından biri kimi də dəyərləndirmək olar. Bu, Fransa və onun kimi digər müstəmləkəçilik dövlətlərinə qarşı aparılan nəticə yönümlü bir fəaliyyət kimi də nəzərdən keçirilə bilər".

Banuçiçək Kalbalıyeva