Türk dünyasının inkişafında yeni strateji mərhələ

Azərbaycan Respublikası əsası 3 oktyabr 2009-cu ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasında qoyulmuş Türk Dövlətlər Təşkilatı (TDT) ilə əlaqələrinə hər zaman xüsusi diqqətlə yanaşıb və bu istiqaməti öz xarici siyasətinin əsas prioritetlərindən biri kimi müəyyənləşdirib. Azərbaycan TDT-yə sözügedən təşkilata üzv və müşahidəçi ölkələrlə əməkdaşlığını genişləndirmək və dərinləşdirmək üçün vacib bir platforma kimi yanaşır. 

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikası TDT-nin nüfuzunun artırılması və bu çərçivədə ciddi nailiyyətlərin əldə olunması istiqamətində mütəmadi olaraq yeni-yeni təklif və təşəbbüslərlə çıxış edir və bununla da təşkilatın funksionallığının gücləndirilməsi işinə öz müstəsna töhfəsini verir.

Azərbaycan Respublikasının TDT-yə üzv və müşahidəçi dövlətlərin əksəriyyəti ilə strateji müttəfiqlik və ya strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinə malik olması təşkilat çərçivəsində həmin ölkələrlə siyasi, milli təhlükəsizlik, mülki müdafiə, iqtisadi-ticarət, enerji, nəqliyyat-logistika, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət, urbanizasiya, din, humanitar, səhiyyə, təhsil, gənclər və idman, turizm, informasiya texnologiyaları, kosmik tədqiqatlar, media, hüquq, ədliyyə və məhkəmə daxil olmaqla, bir çox sahələrdə çoxtərəfli əməkdaşlığa zəmin yaradır. 

Azərbaycan TDT çərçivəsindəki əməkdaşlığı beynəlxalq platformalarda da davam etdirir və bu xüsusda təşkilatın üzv ölkələrin milli maraqları ilə bağlı həssas məsələlərə dair vahid mövqedən çıxış etmək təcrübəsini yüksək qiymətləndirir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının zirvə görüşləri ortaq tarixi, mədəni və mənəvi köklərə söykənən türk dövlətləri arasında siyasi, iqtisadi və humanitar əməkdaşlığın dərinləşməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu görüşlər türk dünyasının birliyini möhkəmləndirir, regional və qlobal miqyasda ortaq maraqları müdafiə etmək üçün vahid mövqenin formalaşmasına şərait yaradır. Zirvə toplantılarında qəbul edilən qərarlar nəinki üzv ölkələrin inkişafına, həm də türk dünyasının beynəlxalq nüfuzunun artmasına töhfə verir. TDT-nin zirvə görüşləri eyni zamanda yeni inteqrasiya layihələrinin, strateji tərəfdaşlıq istiqamətlərinin və birgə gələcək vizyonunun müəyyənləşdiyi platformadır. Bütövlükdə, bu zirvə görüşləri türk dünyasının həmrəyliyini, gücünü və qlobal siyasətdə təsir imkanlarını əyani şəkildə nümayiş etdirir.

TDT təsis edildən sonra 12 zirvə görüşü keçirilmişdir. 12-ci zirvə görüşü isə 2025-ci ilin oktyabr ayının 7-də “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusunda Qəbələ şəhərində keçirilmişdir. Görüşdə açılış nitqi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev çıxış etmişdir.

2025-ci il oktyabrın 7-də Qəbələdə keçirilmiş Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşü türk dünyasının birliyi, strateji əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi və regional inkişafın yeni mərhələyə qədəm qoyması baxımından tarixi əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Prezident İlham Əliyevin çıxışı bu zirvə görüşünü yalnız rəsmi toplantı kimi deyil, türk dünyasının geosiyasi və iqtisadi koordinasiya mərkəzi kimi mövqeyini əyani şəkildə nümayiş etdirən platformaya çevirmişdir. Ölkəmiz, təşkilatın fəaliyyətinə dəstək məqsədilə Katibliyin hesabına 2 milyon ABŞ dolları məbləğində ianə köçürmüş, bu təşəbbüs ilə Azərbaycanın təşəbbüskarlığını və türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsinə verdiyi önəmi açıq şəkildə ortaya qoymuşdur.

Zirvə görüşündə Prezident İlham Əliyev tərəfindən vurğulanan əsas məqamlardan biri TDT-nin yalnız əməkdaşlıq platforması deyil, ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşmasıdır. Bu təşkilatın beynəlxalq nüfuzunun artması türk dövlətlərinin ortaq tarixi, etnik və milli-mənəvi dəyərlərinin bir ailə kimi birləşdirici gücünü göstərir. Azərbaycan, geosiyasi mövqeyi, daxili siyasi və iqtisadi sabitliyi, gənc və dinamik əhalisi, təbii resursları, nəqliyyat-logistika imkanları və hərbi-texniki sahədə potensialı ilə TDT-nin qlobal arenada vacib aktora çevrilməsində mühüm rol oynayır. Qeyri-rəsmi Zirvə görüşlərinin artıq ənənəyə çevrilməsi, ötən il Şuşada keçirilmiş ilk qeyri-rəsmi Zirvə görüşü və bu il Budapeştdə baş tutmuş görüşlərin uğurlu nəticələr verməsi göstərir ki, TDT yalnız diplomatik platforma kimi deyil, həm də strateji qərarların qəbul edildiyi və icra olunduğu inteqrasiya mərkəzidir.

Prezident İlham Əliyev çıxışında sülh və təhlükəsizliyin hər bir dövlətin inkişafının əsası olduğunu xüsusi vurğulamışdır. Naxçıvan Sazişi çərçivəsində sülhün qorunması və təhlükəsizliyin təmin edilməsi təşkilatın əsas məqsəd və vəzifələrindən biri kimi qeyd edilmişdir. Bu gün dünyanın üzləşdiyi geosiyasi və təhlükəsizlik çağırışları fonunda, Qarabağ Bəyannaməsi və “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusunda TDT-nin vahid güc mərkəzi kimi çıxış etməsi ölkələrimizin suverenliyinin qorunması və regionun sabitliyinin təmin edilməsi baxımından həyati əhəmiyyət kəsb edir. Təhlükəsizliyin təmin olunmadığı şəraitdə inkişaf mümkün olmadığı üçün ölkələrimiz arasında hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlığın genişləndirilməsi mühüm amil kimi qeyd olunmuşdur. Bu baxımdan Azərbaycan ilə Türkiyə arasında son bir ildə həyata keçirilmiş 25-dən artıq ikitərəfli və çoxmillətli hərbi təlimlər strateji tərəfdaşlığın gücünü və türk dünyasının müdafiə sahəsində inteqrasiyasını nümayiş etdirir. Prezident İlham Əliyev 2026-cı ildə Azərbaycanda TDT-yə üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edərək, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq sahəsində gələcək vizyonunu ortaya qoymuşdur.

Zirvə görüşündə həmçinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün, suverenliyinin bərpası və tarixi Zəfər məsələləri xüsusi vurğulanmışdır. 2020-ci il 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində Azərbaycan öz əzəli torpaqlarını işğaldan azad etmiş, 2023-cü ildə qətiyyətli antiterror tədbirləri ilə separatizmə son qoymuşdur. Bu tarixi nailiyyət yalnız milli iradənin və əzmkar mübarizənin təntənəsi deyil, həm də bölgədə ədalətin, sülhün və sabitliyin bərqərar olunmasına mühüm töhfədir. Vaşinqtonda keçirilmiş görüş çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin paraflanması Cənubi Qafqazı sülh məkanına çevirməyə yönəlmiş strateji addım kimi dəyərləndirilmişdir. Bununla yanaşı, ATƏT-in Minsk Qrupunun və əlaqədar strukturların ləğv olunması və keçmiş münaqişənin qalıqlarının aradan qaldırılması prosesi Azərbaycan tərəfindən irəli sürülmüş sülh gündəliyinin təsdiqi kimi qiymətləndirilir. Prezident İlham Əliyev çıxışında şəhidlərimizin xatirəsinin daim qəlbimizdə saxlanılacağını və torpaqlarımızın işğalçıdan azad edilməsinin milli iradənin və ədalətin təntənəsi olduğunu qeyd etmişdir.

Nəqliyyat və kommunikasiya sahələrində Azərbaycan tərəfindən həyata keçirilmiş strateji təşəbbüslər də çıxışda əsas yerlərdən birini tutmuşdur. Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin fəal iştirakçısı olan Azərbaycan, Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya arasında körpü rolunu oynayır və bu vasitə ilə regional iqtisadi inteqrasiyanın təmin olunmasına mühüm töhfə verir. Orta Dəhlizlə yükdaşımaların 90 faiz artması, tranzit müddətlərinin azalması, Xəzərin ən böyük ticarət donanması, Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, 9 beynəlxalq hava limanı və regionun ən böyük yükdaşıma aviaşirkətinin fəaliyyəti Azərbaycanı beynəlxalq nəqliyyat mərkəzlərindən birinə çevirmişdir. Zəngəzur dəhlizinin açılması isə Orta Dəhliz və Şimal-Cənub dəhlizlərinin birləşdirici strateji arteriyası kimi qlobal əhəmiyyət kəsb edir.

Enerji təhlükəsizliyi məsələsi də çıxışda xüsusi vurğulanmışdır. Azərbaycan, Xəzər regionunun enerji potensialını beynəlxalq bazarlara çatdıran ölkə kimi özünü etibarlı tərəfdaş olaraq təsdiqləmiş, 14 ölkəyə təbii qaz ixracı ilə bu sahədə lider mövqeyini qoruyub saxlamışdır. Eyni zamanda, bərpaolunan enerji mənbələrinə sərmayələrin cəlb edilməsi və 2030-cu ilə qədər enerji istehsalının 40 faizinin günəş, külək və su elektrik enerjisi vasitəsilə təmin edilməsi planı Azərbaycanı enerji təhlükəsizliyində qlobal oyunçu səviyyəsinə yüksəldir. Orta Asiya, Azərbaycan, Türkiyə və Avropa yaşıl enerji dəhlizinin inkişafı ilə enerji və ətraf mühit sahəsində inteqrasiya təşəbbüsləri reallaşdırılır.

İqtisadi əməkdaşlıq sahəsində Azərbaycan-Türk qardaşlığı xüsusilə önə çıxır. TDT-yə üzv ölkələrlə Azərbaycan tərəfindən icra edilmiş sərmayə layihələri 20 milyard ABŞ dollarını aşmışdır. Bu sərmayələrin böyük hissəsi Türkiyəyə yönəldilmiş, Özbəkistan, Qazaxıstan və Qırğızıstanla birgə yaradılmış sərmayə fondları vasitəsilə bir çox strateji layihələr icra olunmuşdur. Bu təşəbbüslər türk dünyasında iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi, enerji, nəqliyyat və digər strateji sahələrdə əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün geniş imkanlar yaratmışdır. Eyni zamanda, Azərbaycan tərəfindən həyata keçirilmiş sərmayələr və humanitar layihələr, o cümlədən məktəblər, uşaq yaradıcılıq mərkəzləri, məscidlər və digər sosial obyektlər türk dünyasında həmrəylik və dostluq mesajını əyani şəkildə göstərir.

Tarixi və mədəni baxımdan, ortaq tarixi və etnik köklər, dillər, milli-mənəvi dəyərlər türk dövlətlərini bir ailə kimi birləşdirir. Prezident İlham Əliyev çıxışında 1926-cı ildə Bakıda təşkil edilmiş birinci Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətini vurğulamış və gələn il bu qurultayın 100 illik yubileyinin TDT çərçivəsində təntənəli şəkildə keçirilməsini təklif etmişdir. Bu təşəbbüs türk dünyasının mədəni və intellektual inteqrasiyasını gücləndirəcək, ortaq tarix və mədəni irsin qorunmasına töhfə verəcəkdir.

Zirvə görüşü boyunca Türk Dövlətləri Təşkilatının inkişafının yeni mərhələyə qədəm qoyduğu, regionda sülh və təhlükəsizliyin təmin edilməsi, hərbi əməkdaşlığın genişləndirilməsi, nəqliyyat, enerji və iqtisadi sahələrdə inteqrasiyanın dərinləşdirilməsi, həmçinin mədəni və tarixi irsin qorunması kimi məsələlər ön plana çıxmışdır. Prezident İlham Əliyevin çıxışı bu aspektləri rəsmi, analitik və strateji baxış bucağı ilə təqdim etmiş, təşkilatın geosiyasi mövqeyini, iqtisadi və hərbi imkanlarını, həmçinin bölgədə sülh və sabitliyin təmin edilməsindəki rolunu açıq şəkildə göstərmişdir. Zirvə görüşündə qəbul olunacaq qərarlar və təşəbbüslər TDT-nin mövqeyini daha da gücləndirəcək, üzv dövlətlərin rifahına, təhlükəsizliyinə və davamlı inkişafına əhəmiyyətli töhfələr verəcəkdir.

Azərbaycanın təşəbbüskarlığı, strateji mövqeyi və qlobal səviyyədə nüfuzu, TDT çərçivəsində həyata keçirilmiş bütün layihələr və gələcək planlar göstərir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı artıq yalnız regional əməkdaşlıq platforması deyil, həm də qlobal arenada söz sahibi olan, geosiyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə birliyini nümayiş etdirən mötəbər təşkilata çevrilmişdir. Qəbələdə keçirilmiş 12-ci Zirvə Görüşü türk dünyasının həmrəyliyinin, birliyinin və gələcəyə yönəlmiş strateji baxışının simvolu kimi tarixdə mühüm yer tutacaqdır.

Azərbaycanın humanitar təşəbbüsləri, sərmayə layihələri, hərbi-texniki əməkdaşlıq təşəbbüsləri, enerji və nəqliyyat dəhlizlərindəki strateji rolu, eləcə də mədəni və tarixi irsin qorunması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər bir bütün olaraq göstərir ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı artıq yalnız diplomatik və siyasi platforma deyil, həm də iqtisadi inteqrasiya, enerji və nəqliyyat əlaqələri, təhlükəsizlik və hərbi əməkdaşlıq, mədəni və tarixi irsin qorunması baxımından güclü və təsirli institut kimi fəaliyyət göstərir. Prezident İlham Əliyevin çıxışı bu baxımdan həm rəsmi, həm analitik, həm də strateji mövqeyin nümunəsi kimi qiymətləndirilir və gələcəkdə TDT-nin fəaliyyətinin istiqamətini müəyyənləşdirir.

Qəbələdə keçirilmiş bu Zirvə görüşü nəticəsində qəbul olunacaq qərarlar, irəli sürüləcək təşəbbüslər və reallaşdırılacaq layihələr türk dünyasının birliyini, iqtisadi və hərbi inteqrasiyasını, regional və qlobal səviyyədə nüfuzunu gücləndirəcək, eyni zamanda üzv dövlətlərin rifahına və davamlı inkişafına töhfələr verəcəkdir. Bu baxımdan 12-ci Zirvə Görüşü yalnız tarixi hadisə kimi deyil, həm də strateji, siyasi və iqtisadi baxımdan Türk Dövlətləri Təşkilatının gələcək uğurlu fəaliyyətində dönüş nöqtəsi kimi əhəmiyyət kəsb edir.

Bəxtiyar Nəbiyev

YAP Yasamal rayon təşkilatının sədri