Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad olunmasının tarixi və strateji əhəmiyyəti

Azərbaycan tarixində elə günlər var ki, xalqın yaddaşına qızıl hərflərlə yazılır. 4 oktyabr – Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad olunduğu gün bu qəbildən olan müqəddəs tarixlərdəndir. 2020-ci il tarixində Vətən müharibəsi dövründə Azərbaycan Ordusu qəhrəmanlıqla irəliləyərək strateji əhəmiyyətə malik Cəbrayıl şəhərini işğaldan azad etdi. Bu zəfər müharibənin gedişatında dönüş nöqtəsi olmaqla yanaşı, xalqımızın illərlə çəkdiyi həsrətin sona çatmasının da simvoluna çevrildi.

1993-cü ilin avqust ayında Cəbrayıl rayonu Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmiş, rayonun əhalisi didərgin düşmüşdü. İşğal illərində Cəbrayılın kəndləri dağıdıldı, mədəni irs nümunələri məhv edildi, təbiət vandalizmə məruz qaldı. Ancaq Azərbaycan xalqı bu işğalla heç vaxt barışmadı. Hər bir vətəndaş ürəyində bir gün doğma torpaqlara qayıdışın gerçəkləşəcəyinə əmin idi.

27 sentyabr 2020-ci il tarixində başlayan Vətən müharibəsi xalqımızın haqq savaşı idi. Cəbrayıl uğrunda döyüşlər müharibənin ən ağır, eyni zamanda ən şərəfli mərhələlərindən biri oldu. Nəhayət, 04 oktyabr 2020-ci il tarixində Cəbrayıl şəhəri işğaldan azad edildi. Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyev həmin gün xalqa müraciətində bu tarixi qələbəni elan edərək söyləmişdir: “Cəbrayıl rayonunun və Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad olunması tarixi hadisədir. Bu, bizim şanlı Qələbəmizdir! Azərbaycan Ordusu döyüş meydanında qəhrəmanlıq göstərərək torpaqlarımızı azad edir”. Bu bəyanat bütün Azərbaycan xalqının qəlbində əbədi həkk olundu və həmin gündən 4 oktyabr Cəbrayıl şəhəri günü kimi qeyd olunur.

Cəbrayıl şəhərinin işğaldan azad olunması Vətən müharibəsinin ən mühüm mərhələlərindən biri oldu. Bu qələbənin həm hərbi-strateji, həm də mənəvi-siyasi baxımdan çoxsaylı əhəmiyyətləri vardır. Cəbrayılın azad olunması ilə Azərbaycan Ordusu Ermənistan silahlı qüvvələrinin cənub istiqamətindəki əsas müdafiə xəttini yardı. Bu, düşmənin bütün cəbhə boyu geri çəkilməsinə səbəb oldu. Rayon ərazisindən keçən yollar və kommunikasiya xətləri ordumuzun irəliləməsini asanlaşdırdı. Bu, həm logistik təminat, həm də sonrakı əməliyyatların sürəti baxımından həlledici rol oynadı. Cəbrayıl uğrunda döyüşlərin qələbə ilə nəticələnməsi Füzuli, Zəngilan və Qubadlı rayonlarının azad olunmasına geniş imkan yaratdı. Bu ardıcıllıq isə Şuşa uğrunda tarixi əməliyyatın zəminini hazırladı. Cəbrayılın azad olunması Zəngilan istiqamətində irəliləyişə, daha sonra isə Zəngəzur dəhlizinin təhlükəsizlik baxımından əhəmiyyətinin artmasına gətirib çıxardı.

Cəbrayılın azadlığı uzun illər doğma torpaqlarından didərgin düşmüş on minlərlə insan üçün gerçəkləşmiş arzu idi. Bu hadisə onların ümidini reallığa çevirdi. Qələbə bütün Azərbaycan xalqını bir amal ətrafında birləşdirdi – torpaq, vətən və dövlət sevgisi. Bu, həm də xalq-ordu-dövlət birliyinin bariz nümunəsi oldu. Cəbrayıl qələbəsi Azərbaycan əsgərinə güc verdi, onun döyüş ruhunu daha da yüksəltdi. Ermənistan ordusunda isə tam əks təsir göstərərək panika və ruh düşkünlüyü yaratdı. 27 il davam edən işğal dövründə dağıdılmış kəndlərin, talan edilmiş abidələrin intiqamı döyüş meydanında alındı. Xalqın ədalət hissini bərpa etdi. Cəbrayılın azad olunması Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarını hərbi-siyasi gücü ilə geri qaytarmaq əzmində olduğunu nümayiş etdirdi. Beynəlxalq aləmdə ölkəmizin mövqelərinin daha da güclənməsinə səbəb olmuş və 44 günlük müharibənin gedişatında həlledici dönüş nöqtəsi oldu. Sonda isə Ermənistanı kapitulyasiyaya məcbur edən prosesin əsas pillələrindən biri kimi tarixə düşdü.

Beləliklə, Cəbrayılın azad olunması həm döyüş meydanında strateji üstünlük, həm də xalqın ruhunda mənəvi qələbə idi. Bu hadisə təkcə bir şəhərin azadlığı deyil, bütöv Azərbaycan üçün tarixi dönüş və yeni inkişaf mərhələsinin başlanğıcı oldu.

Ölkə başçısı cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən “Böyük Qayıdış” proqramı bu gün Cəbrayıl rayonunda geniş vüsət almışdır. İşğaldan azad olunan ərazilər illərlə düşmən vandalizminə məruz qaldığından, buradakı yaşayış məntəqələri, mədəni irs abidələri və infrastruktur tamamilə dağıdılmışdı. Azərbaycan dövləti ilk növbədə bu ərazilərdə mina təmizləmə işlərinə start verdi ki, əhalinin təhlükəsiz şəkildə geri dönüşü təmin olunsun. Daha sonra isə yeni yollar, körpülər, enerji xətləri, su və qaz təchizatı sistemləri quruldu. Cəbrayıl rayonunda inşa edilən Zəngilan-Cəbrayıl-Qubadlı avtomobil yolu, Füzuli-Cəbrayıl-Hadrut dəmir yolu xətti bölgənin gələcək inkişafına böyük töhfə verəcək. 

Böyük Qayıdışın ən mühüm tərkib hissəsi ağıllı kənd və ağıllı şəhər konsepsiyası əsasında qurulan yeni yaşayış məntəqələridir. Cəbrayıl rayonunun bir neçə kəndində artıq müasir standartlara cavab verən, ekoloji təmiz və enerji baxımından qənaətcil evlərin inşası başlanmışdır. Bu, Azərbaycanın innovativ yanaşmasının göstəricisi olmaqla yanaşı, həm də işğaldan azad olunmuş torpaqların uzunmüddətli inkişafı üçün strateji zəmin yaradır. Eyni zamanda, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idman infrastrukturu da paralel şəkildə bərpa olunur. Məktəblərin, xəstəxanaların, mədəniyyət evlərinin və idman komplekslərinin tikintisi gələcək nəsillərin sağlam mühitdə yetişməsi üçün böyük önəm daşıyır.

Bütün bu işlər dövlətin genişmiqyaslı dəstəyi ilə yanaşı, xalqın da doğma yurda bağlılığını nümayiş etdirir. Uzun illər məcburi köçkün həyatı yaşayan cəbrayıllılar artıq doğma yurdlarına dönmək arzusunu reallaşdırmağa başlamışlar. İlk mərhələdə bir neçə ailənin Cəbrayıla köçürülməsi tarixi qayıdışın başlanğıcını simvolizə edir. Bu proses tədricən bütün rayon üzrə həyata keçiriləcək və nəticədə Cəbrayıl öz əvvəlki həyat ritminə qovuşacaqdır. “Böyük Qayıdış” yalnız fiziki olaraq insanların torpaqlarına dönməsi deyil, həm də mənəvi və psixoloji baxımdan milli ruhun bərpasıdır. Cəbrayılın abadlaşması, iş yerlərinin yaradılması, kənd təsərrüfatının inkişafı və mədəni irsin bərpası Azərbaycanın gələcək dayanıqlı inkişaf strategiyasının ayrılmaz hissəsidir.

4 oktyabr 2020-ci il - Cəbrayıl şəhəri günü yalnız bir qələbə tarixini deyil, həm də xalqımızın birliyini, gücünü və gələcəyə inamını təcəssüm etdirir. Bu gün Cəbrayıl dirçəlir, bərpa olunur və öz sahiblərinə qovuşur. Bu tarix Azərbaycan xalqının yaddaşında əbədi olaraq Qələbə və Zəfərin təntənəsi kimi yaşayacaq.

Nigar Abdullayeva 

YAP Yasamal rayonu AMEA Folklor İnstitutu

üzrə ərazi partiya təşkilatının sədr müavini