Cəbrayılın qürur və dirçəliş günü

Azərbaycanın tarix səhifələri qəhrəmanlıq və sarsılmaz iradə ilə doludur. Bu səhifələrdən biri də Cəbrayıl rayonunun taleyi ilə bağlıdır. Cəbrayıl Qarabağ bölgəsinin strateji ərazilərindən biri olaraq hər zaman diqqət mərkəzində olmuşdur. 1993-cü il avqustun 23-də Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin hücumu nəticəsində Cəbrayıl işğal edildi. Bu hadisə rayon əhalisi üçün böyük faciə idi, minlərlə insan doğma yurd-yuvasından didərgin düşdü, şəhər və kəndlər dağıdıldı, tarixi abidələr, məscidlər və mədəniyyət ocaqları yerlə-yeksan edildi. İşğal nəticəsində rayonun 1050 kvadrat kilometrlik ərazisi, 72 ümumtəhsil məktəbi, 8 xəstəxana, 132 tarixi abidəsi, 150 mədəniyyət ocağı, 100-ə yaxın kəndi dağıdılmışdır. Rayon əhalisinin 362 nəfəri şəhid olmuş, 191 nəfər əlil vəziyyətinə düşmüş, 6 nəfər Azərbaycan Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür.Cəbrayıl rayonunun infrastrukturu işğaldan əvvəl yüksək inkişaf etmişdi. Əhali əsasən üzümçülük, heyvandarlıq, taxılçılıq və baramaçılıqla məşğul olurdu. Rayonda 510 çarpayılıq xəstəxanada 92 həkim, 432 orta ixtisaslı tibb işçisi fəaliyyət göstərirdi. 72 məktəbdə 1660-dan çox müəllim təhsil verirdi. Rayonun mədəni həyatında 3 musiqi məktəbi, 12 mədəniyyət evi, 32 klub, 78 kitabxana və 1 tarix-diyarşünaslıq muzeyi xüsusi rol oynayırdı. Muzeydə 20 mindən artıq eksponat qorunurdu. 8 sənaye müəssisəsi, 42 kolxoz, iri və xırda buynuzlu mal-qaranın kökəltmə birliyi və quşçuluq fabriki iqtisadi həyatı zənginləşdirirdi. Eyni zamanda, rayon ərazisi sement, mərmər, mişar daşı, dəmir filizi və hətta neft yataqları ilə zəngin idi.2020-ci il 27 sentyabr tarixində Azərbaycan ordusu Cəbrayıl istiqamətində əks-hücuma keçdi. 3 oktyabr tarixində Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy və Quycaq kəndləri, 4 oktyabr tarixində isə Cəbrayıl şəhəri və 9 kənd – Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan və Decal – işğaldan azad edildi. Cəbrayıl əməliyyatı böyük qəhrəmanlıq və fədakarlıq tələb edən mürəkkəb əməliyyat idi. Düşmən ərazidə bir neçə xətdən ibarət istehkamlar qurmuşdu və onların yarılması Azərbaycan ordusunun bacarıqlı taktiki planlaması və hərbi şücaəti ilə mümkün oldu. Cəbrayılın azad olunması digər rayonların azad olunması üçün də geniş imkanlar yaratdı. Xocavəndin cənub kəndləri, Hadrut qəsəbəsi, Zəngilan, Qubadlı və Laçın rayonunun cənub hissəsi azad edildi, Laçın dəhlizi Azərbaycanın nəzarətinə keçdi.Cəbrayılın azad edilməsində iştirak edən 22 797 hərbi qulluqçu “Cəbrayılın azad olunmasına görə” medalı ilə təltif edildi. 2020-ci il noyabrın 26-da bu medal təsis edildi. Cəbrayıl ərazisində yerləşən qədim Xudafərin körpüsü düşməndən azad edilərək, Azərbaycan bayrağı Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev tərəfindən ucaldıldı. Bu hadisə həm tarixi, həm də siyasi əhəmiyyət kəsb edir. Prezident İlham Əliyevin 2023-cü il 31 iyul tarixli Sərəncamı ilə işğaldan azad edilmiş ərazilər üzrə şəhər günləri təsis olundu və 4 oktyabr Cəbrayıl şəhəri günü kimi qeyd olunur.

İşğaldan azad edilmiş Cəbrayıl rayonunda bərpa və quruculuq işləri sürətlə aparılır. Prezident İlham Əliyevin 2021-ci il 4 oktyabr tarixli Fərmanına əsasən, Cəbrayıl rayonunda “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkı yaradıldı. Bu zonada logistika və ticarət mərkəzi, anbar kompleksləri, topdan və pərakəndə satış obyektləri, TIR parkı, gömrük və texniki xidmət məntəqələri fəaliyyət göstərəcək. 200 hektarlıq layihədə hazırda 18 sahibkar rezident, 4 sahibkar isə qeyri-rezident kimi qeydiyyatdan keçib və investisiya portfeli 140 milyon manatdır. 2021-ci il 4 oktyabr tarixində Cəbrayıl yarımstansiyası istifadəyə verildi. Həmçinin, Soltanlı, Sarıcallı, Maşanlı, Böyük Mərcanlı və Karxunlu kəndlərinin elektrik təchizatı üçün layihələr həyata keçirilir. Horadiz-Cəbrayıl-Zəngilan-Ağbənd avtomobil yolu, Şükürbəyli-Cəbrayıl-Hadrut və Xudafərin-Qubadlı-Laçın avtomobil yolları işğaldan azad edilmiş rayonların infrastrukturunda böyük rol oynayır. Bu yolların tikintisi həm logistik asanlıq, həm də regionun sosial-iqtisadi inkişafına xidmət edir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2023-cü il 25 iyul tarixli qərarı ilə “Cəbrayıl şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planı” təsdiqləndi. Baş plana əsasən, 2026-cı ilədək şəhərdə 3 800 nəfərin, 2040-cı ilədək isə 15 000 nəfərin yaşayacağı nəzərdə tutulur. Şəhərdə az və orta mərtəbəli binalar, fərdi yaşayış evləri inşa ediləcək. Böyük Mərcanlı kəndində 6230 nəfərlik əhali üçün 1074 fərdi ev, iki məktəb və beş uşaq bağçası tikiləcək. Karxulu kəndində isə 4428 sakin üçün 940 fərdi ev və bir neçə mərtəbəli bloklu evlər, həmçinin sosial obyektlər inşa ediləcək. 2024-cü ilin sentyabrında ilk köç karvanı Cəbrayıla yola salındı və bu vaxta qədər 2856 nəfər – 659 ailə – yeni vətənə köçürülüb.Cəbrayıl yaşayış kompleksi 7,9 hektar sahəni əhatə edir. Burada 33 yaşayış binası yerləşir, 712 mənzil vətəndaşlara təhvil verilib. Mənzillər tam təmirli, kombi isitmə sistemi, su, qaz və elektrik sayğacları ilə təchiz olunub. Birotaqlı mənzillərin sahəsi 45–50 kvadratmetr, üçotaqlı mənzillərin sahəsi 90–108 kvadratmetr təşkil edir. Bu layihələr sosial rifahın təmin olunması və bölgənin sürətli inkişafı üçün vacibdir.

Prezident İlham Əliyevin Cəbrayıl rayonuna səfərləri bərpa və infrastruktur layihələrinin nəzarətini əhatə edir. 16 noyabr 2020-ci il tarixində Xudafərin körpüsündə və Cəbrayıl şəhərində Dövlət bayrağı ucaldıldı. 14 fevral 2021-ci ildə Soltanlı kəndində əkin sahələri ilə tanışlıq həyata keçirildi. 26 aprel 2021-ci ildə Cəbrayıl rayonunda Dövlət Sərhəd Xidmətinin hərbi hissəsi açıldı. 2021-ci ilin oktyabrında “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” və yarımstansiyanın təməlqoyma mərasimləri keçirildi. 2022-ci ildə Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xəttinin təməlqoyma mərasimi oldu. 2023-cü ildə Hadrut-Cəbrayıl-Şükürbəyli avtomobil yolunun, sosial obyektlərin və Cəbrayıl şəhərindəki yaşayış kompleksinin açılışı reallaşdırıldı.Cəbrayılın işğaldan azad olunması Azərbaycanın tarixi ədalətinin bərpası, xalqın hüquqlarının qorunması və milli qürurun təcəssümü oldu. Bu qələbə təkcə hərbi 

baxımdan deyil, diplomatik və sosial aspektlərdə də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Rayonun bərpası və yeni infrastrukturu regionun iqtisadi, sosial və mədəni həyatını canlandırır. “Araz Vadisi İqtisadi Zonası”nın yaradılması və şəhər-inzibati layihələr gələcəkdə Cəbrayılın regional inkişaf mərkəzinə çevriləcəyini göstərir. İlk köç karvanı, yaşayış kompleksləri, elektrik və yol infrastrukturu rayonun sakinlərinin həyat səviyyəsini yüksəldəcək.Cəbrayıl rayonunun azad edilməsi və bərpası həm də Azərbaycan-Türkiyə dostluğunun təzahürüdür. Birgə layihələr, beynəlxalq əməkdaşlıq və regional strateji əhəmiyyət bölgənin sabit inkişafına zəmin yaradır. Azərbaycan xalqı tarixdə bir daha göstərdi ki, öz torpaqlarına, milli mədəniyyətinə və dövlətinə sadiqdir. Cəbrayıl şəhəri, kəndləri və infrastrukturu bunun parlaq nümunəsidir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərin inkişafı ölkənin strateji hədəflərinə uyğun olaraq həyata keçirilir, sosial rifah və milli həmrəylik gücləndirilir.Cəbrayılın tarixi, işğal dövrü və azadlıqdan sonra bərpası gələcək nəsillərə əbədiyyətə çevriləcək nümunədir. Bu qələbə Azərbaycan xalqının birliyini, dövlətçiliyini və milli iradəsini simvolizə edir. 4 oktyabr Cəbrayıl şəhəri günü isə bu qəhrəmanlığın, səbrin və vətənpərvərliyin rəmzidir. Azərbaycan, ərazi bütövlüyünü qorumaqla, işğaldan azad etdiyi torpaqlarda modern şəhərsalma və iqtisadi layihələr həyata keçirərək, bölgənin strateji inkişafına öncülük edir. Cəbrayılın yeni dövrü – azadlıq və bərpa dövrü – xalqın ümidlərinin gerçəkləşməsi, dövlətin qüdrətinin nümayişidir. Rayonun iqtisadi, sosial və mədəni infrastrukturunun qurulması bölgəyə investisiya cəlb edir və yeni iş yerləri yaradır. Elektrik, yol, təhsil və sağlamlıq layihələri əhalinin həyat səviyyəsini yüksəldir. Sənaye parkları və yaşayış kompleksləri regionda iqtisadi dinamizmi təmin edir. İlk köç karvanı və yaşayış məhəllələrinin istifadəyə verilməsi Cəbrayılın dirçəlişinin simvoludur.Cəbrayılın azad olunması, bərpası və inkişafı Azərbaycan dövlətinin milli maraqlarını qoruması, bölgədə sabitliyi təmin etməsi və xalqın rifahını yüksəltməsi istiqamətində tarixi addım oldu. Bu məqam həm hərbi, həm diplomatik, həm də sosial-strateji baxımdan önəmlidir. Rayonun gələcək inkişafı, yeni infrastrukturu və investisiya imkanları Azərbaycanın strateji maraqlarına xidmət edir. Cəbrayıl şəhəri və kəndləri indi yeni həyatla nəfəs alır, qədim vətənimizdəki hər bir daş, hər bir küçə Azərbaycan dövlətçiliyinin və xalqın qətiyyətinin sübutudur.

Fərid Mustafayev

YAP Yasamal rayon Elm və Təhsil Nazirliyinin Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu üzrə ərazi partiya təşkilatının sədr müavini